Morgunblaðið - 03.01.1958, Blaðsíða 9

Föstudagur 3. jan. 1958.
MORGUNBLAÐ1Ð
9
Ragnar Jónsson;
Deilt urm sál í tónverki
óspurður að gera veika tilraun
til þess að svara því af mínum
sjónarhóli. Fyrstu merki þess að
sál tónverks gerist áleitin við mig
lýsir sér oft með þeim ólistræna
hætti, að mér finnst hálsmálið á
skyrtunni minni þrengja að mér.
Einhver annarleg gerjun í undir-
vitundinni, eða kannske bara í
æðunum, fær blóðið til þess að
streyma til höfuðsins og þrýsta
á einhverjar skiptistöðvar, þann-
ig að hinn þreytandi, sviplitli
hversdagsheimur víkur fyrir öðr
um fjölbreytilegri og upphafnari.
Mér hafa alltaf fundizt mikil
listaverk vera í sett við vorleys-
ingar, eldsumbrot — lífsháska af
einhverju tagi. Og á hættustund-
um lífsins finn ég svo glöggt að
hin almáttuga hönd forsjónarinn
ar er nálægari en endranær. Ég
hefi litið á þetta sem vísbend-
ingu um að við eigum að halda
okkur þar sem hættan er.
R. J.
Veckamaiinablaðið málgaga
lýðræðissmna í Dagsbrán
LÝÐRÆÐISSINNAR í Verkamannafélaginu Dagsbrún eru fyrir
nokkru byrjaðir að gefa út blað er þeir nefna „Verkamannablað-
ið“. Hafa komið út af því tvö tölublöð, 21. desember og 30. des.
Ábyrgðarmenn blaðsins eru þeir Þorsteinn Pétursson og Guð-
rnundur Nikulásson.
í ávarpsorðum i 1. tölublaði
að orði á þessa leið:
„Verkamannablaðið er gefið út
af Dagsbrúnarmönnum, sem
bundist hafa samtökum til þess
að vinna að því að hrinda af
höndum Dagsbrúnarmanna stjórn
þeirri, sem farið hefur með völd
í Dagsbrún nú um 15 ára skeið.
Binda endi á þá ósvinnu að láta
kommúnistum haldast uppi að
nota stærsta verkalýðsfélag
Þessi mynd var tekin rétt eftir að Allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna hóf fundi sína í haust. Á henni sjást fastafulltrúar
íslands og Noregs á þinginu, þeir Thor Thors (t.v.) og Hans
Engen, ræðast við. (Ljósm. Sameinuðu þjóðanna).
A
KVIKMYNDIR *
SKÖMMU fyrir jólin reis mjög
óvenjuleg deila milli tveggja
þjóðkunnra menntamanna um
sál í tónverki. Það sem vakti
athygli í þessari ritdeilu, var þó
ekki niðurstaðan, sem deilurnar
leiddu til, því þær gufuðu upp
áður en til alvarlegra tíðinda
drægi, heldur hitt, sem á margan
hátt er táknrænt fyrir pex ýmissa
lærdómsmanna um þessar mund-
ir, að þeim virðist tíðum hug-
stæðara að deila um skegg ein-
hvers fjarlægs keisara, en brenn-
andi vandamál líðandi stundar
hér heima.
Vegna þeirra sem ekki lesa
blaðið Þjóðviljann, skal ég reyna
að lýsa deilumálum stuttlega:
Tilefnið er konsert, sem nýlega
var fluttur af Sinfóníuhljóm-
sveitinni, eftir ungt tónskáld, Jón
Nordal, en listdómari blaðsins,
Björn Franzson fullyrti að í verk
ið vantaði hvorki meira né
minna en sálina. Annar mennta-
maður, dr. Jakob Benediktsson,
spyr svo vegna þessara dóms-
niðurstöðu, hvað sé sál í tón-
verki, en Björn svarar aftur, eins
og raunar lá alveg beint við, að
um það þyrfti enginn að spyrja,
það væri hverju barni auðskilið
mál.
Það er mjög fjarri mér að vera
með afskiptasemi vegna vopna-
viðskipta þessara manna, að því
er snertir orðaleikinn um sálina.
Ég hef hins vegar beðið mjög
óþreyjufullur yfir hátíðarnar eft-
ir því að svo tónelskur maður og
ábyrgur sem dr. Jakob Benedikts
son er, léti aftur til sín heyra
vegna sleggjudóms Björns Franz
sonar um verk Jóns, sem ég hafði
þótzt skilja að væri tilefni fyrir-
spurnarinnar. Ég hafði sem sé
vonað að hér væri hinn eldheiti
aðdáandi fagurra lista, að gefnu
tilefni, að láta skína í vígtennurn
ar, en ekki orðabókarhöfundur-
inn á hnotskóg eftir orðskýringu.
★ ★ ★
Björn Franzson er hálærður mað
ur í tónvísindum, tónskáldskap
og tónlistarflutningi. Hann hefir
frá blautu barnsbeini haft náin
kynni af æðri tónlist og dáð hana.
Ekki getur því menntunarleysi
afsakað það frumhlaup hans að
dæma mjög nýstárlegt tónverk,
er hann hefir heyrt flutt aðeins
tvisvar, sálarlaust, samtímis því
að viðurkenna þó að það sé vel
samið. Einn ritfærasti maður
þessa lands fyrr og síðar, Þor-
bergur Þórðarson, hefir í minni
viðurvist staðfest þau orð Osc-
ars Wilde, að bók væri vel eða
illa skrifuð, það sé allt og sumt.
Mundi þá ekki eitthvað líkt gilda
um tónverk? En það er ekki þessi
orðaleikur, sem ég ætlaði mér að
taka þátt í, heldur var hitt aðal-
atriðið fyrir mér: Hver er hlutur
tónverks Jóns Nordals í þessari
deilu um sál og anda? Fann dr.
Jakob Benediktsson sjálfur sál-
ina í því, eða fann hann eitthvað
annað, sem fáfróðum almenningi,
er kann að eiga eftir að heyra
það flutt, gæti að gagni komið
til skilnings á tónverkinu sjálfu,
og því hvernig nýr tími flæðir
yfir lönd og iýði þrátt fyrir óbil-
gjarna andstöðu manna, sem lok-
azt hafa inni með einhverju af-
mörkuðu tímabili í þróunarsögu
mannsins, neita að halda áfram
að lifa lífinu, og hóta jafnvel að
stöðva framgang þess með valdi.
Erfiðasti hjallinn á sóknarleið
mannsins til ríkari lífshamingju,
er þó ekki eins og margir halda,
hinn blóðugi slagur við fávísa
hrokagikki, sem fara berserks-
gang í blöðum og hátölurum og
hóta að höggva niður mynda-
styttur og brenna bókmenntir.
Þetta er oft mjög skemmtilegt og
og nauðsynlegt fólk, sem venju-
lega hefir króazt inni fyrir augna
bliks ofstæki nýrra kenninga. En
hið nístandi tómlæti sjálfra
menntamannanna, sem margir
virðast ekkert hafa lært, á sinni
langskólagöngu, eða gleymt því
aftur, er hið sárgrætilegasta af
öllu. Það kemur þó sannarlega
úr hörðustu átt, er tveir þeirra
manna, sem átt hafa þátt í því
hér á undanförnum árum, hvor
í sínum hópi, að auka skilning
fólks á listum yfirleitt, taka að
karpa frammi fyrir augliti skjól-
stæðinga sinna um anda og hold,
hafandi að leiksoppi í því ófrjóa
snakki fjöregg íslenzkrar æsku,
sem er rétt að byrja að lifa í
landi þeirra.
★ ★ ★
Aldavin minn og velgerðar-
mann, Björn Fanzson, langar mig
að minna á eftirfarandi: í nær
áratug sátum við kvöld eftir
kvöld, stundum heilar nætur, í
þolinmóðri leit að sál í tónverk-
um, ákveðnir í því að gefast aldr-
ei upp fyrr en fullsannað væri
að við hefðum raunverulega lent
í geitarhúsi að leita ullar, eins
og vel gat hent okkur tiltölulega
óþroskaða unglinga. Og vissulega
var stundum djúp á andanum. En
sú markvissa ganga gaf líka oft-
ast mikið í aðra hönd og í hlut-
falli við erfiðið. Ekki lærðirðu á
okkar samvistardögum að beita
því yfirlætisfulla orðalagi, sem
þú ert farinn að temja þér núna
síðari árin í skiptum við þá lista-
' menn okkar, sem ekki hafa hæfi-
leika til að fara í öllu tróðnar
leiðir. Og við Jakob Benedikts-
son, sem ég undanfarna áratugi
hefi setið á næsta bekk við á
öllum góðum tónleikum, finnst
mér ég geti leyft mér að segja,
af því líka það er hann, sem
hefir það á samvizkunni að ég
hrasaði útí að leggja hér orð í
belg: Er það ekki einmitt í anda
jafnaðarstefnunnar, að þegar við
sjáum og heyrum eitthvað áhrifa
mikið eða uppörvandi; eitthvað
sem við erum sannfærð um að
erindi eigi til fjöldans, að kveða
upp úr um það? Hvers vegna læt
urðu þá ekki, góði vin, til þín
heyra þegar þér finnst að hættu-
legir sleggjudómar séu kveðnir
upp yfir þeirri æsku, sem gegn
ofurefli iðnaðartækni, með til-
heyrandi smáborgaralegum
þankagangi, eru að reyna að
brjótast áfram með stærra mark-
mið fyrir augum? Ekki um það
hvort félagi Stalín hafi haft rautt
eða kannske hreinlega brúnt
skegg, meðan hann var enn mað-
ur, eða hvaða nafn þú ætlar að
gefa því, sem við B. F. köllum
„sál í tónverki“, í stóru orðabók-
inni, sem þú ert að búa til handa
okkur, heldur einfaldlega um
það hvort þú hafir orðið dýr-
mætri reynslu ríkari á nefndum
tónleikum J. N., hvort þú hafir
fundið sálina í tónverkinu.
★ ★ ★
Eftir að hafa heyrt konsert
Jóns Nordals tvisvar í Þjóðleik-
húsinu, gat ég ekki setið á mér
að fá kynnzt verkinu nánar og
hefi nú heyrt það aftur tvisvar
af tónbandi. Og ég hefi fundið
sálina í því, Skora ég nú á B. F.
að fara að mínu dæmi og sýna
sama lítillætið og í gamla daga.
Mér er að vísu ljúft að viður-
kenna að þetta áhrifamikla, frum
lega tónverk, hefir á ný gert mér
erfiðara fyrir um útlistun á mein
ingu orðsins ,,sál í tónverki."
Nafnið hefir fengið nýja og víðari
merkingu, og orðin sem gætu tjáð
hana láta í svipinn á sér standa.
En ég hefi af kynnum mínum af
þessu listaverki orðið dýrri
reynslu ríkari, og mun hér eftir
aldrei setja mig úr færi að kynn-
ast nýjum tónsmíðum eftir þenn-
an djarfa, andríka listamann, sem
ég held alveg tvímælalaust að
eigi eftir að brjóta sér leið gegn-
um klakalag norræns stærilætis
og sjálfsblekkingar.
Og af því að í þessum skrifum
er spurt um sál í tónverki, og
ekkert svar virðist ætla að ber-
ast, bið ég ykkur félaga afsök-
unar á því að ég leyfi ipér
„Anasfasia"
í Nýja biói
í JÚLÍMÁNUÐI 1918 barst út
um heiminn sú hryllilega fregn,
að Nikulás II. Rússakeisari og
fjölskylda hans hefði verið myrt
af handbendum bolsivika í kjall-
ara einum í Jekatarinburg í
Síberíu. Meðal barna keisarans
var Anastasia þá seytján ára
gömul. — Nokkru síðar fluttu
stríðsfangar, sem komu frá Rúss-
landi þá fregn að þessi dóttir
keisarans hefði komizt undan
blóðbaðinu, en enginn vissi hvar
hún væri niður komin. Skömmu
síðar, eða árið 1922, kom fram á
sjónarsviðið ung stúlka, er full-
yrti að hún væri þessi dóttir
Rússakeisara. Sagði hún með
hverjum hætti henni hefði verið
bjargað úr höndum hinna rúss-
nesku böðla og sagði jafnframt
frá mörgu, sem borið hefði við
í hirðsölum keisarans á uppvaxt-
arárum hennar þar, og hefur
mörgum, sem kunnugir voru hirð
lífi keisarans, þótt frásögn „Anas
tasiu“ bera það með sér að hún
sé sannleikanum samkvæm. En
fleiri eru þó þeir, ekki sízt ætt-
ingjar keisarans, sem halda því
fram að stúlkan sé svikari og
að baki henni standi menn, sem
með þessari sögu hyggist kló-
festa þær 10 milljónir sterlings-
punda, sem keisarinn átti í Eng-
landsbanka og eru þar geymd-
ar. Hefur fram á þennan dag
staðið mikill styrr um þessa
konu, sem nú er 56 ára gömul og
býr í hrörlegu húsi skammt fyr-
ir utan Stuttgart. Reyndi hún á
sínum tíma að fá viðurkennt með
dómi, að hún væri raunverulega
Anastasia keisaradóttir, en ár-
angurslaust. Og nú nýlega hafa
borizt þær fréttir, að hún sé i
þann veginn að höfða nýtt mál
til staðfestingar á því að hún sé
keisaradóttirin.
Um ævi og baráttu þessarar
konu hefur verið samin kvik-
mynd í litum og Cinemascope á
vegum Fox-félagsins í Bandaríkj-
unum og er myndin sýnd í Nýja
Bíói. Kvikmyndin víkur í mörg-
um atriðum frá hinum raunveru-
legu atburðum, en engu að síður
er hún mjög athyglisverð, ágæt-
lega gerð og frábærlega vel leik-
in, enda fara þar með aðalhlut-
verk hin mikilhæfa og glæsilega
leikkona Ingrid Bergman, er leik-
ur Anastasiu, Yul Brynner, hið1
nauðasköllótta kvennagull, er
leikur fyrrverandi hershöfðingja
Rússakeisara og aðalpersónuna
að baki Anastasiu og Helen
Hayes, er leikur ekkjudrottning-
una, móður Rússakeisara. —
Hlaut Ingrid Bergman verðlaun
amerískra kvikmyndadómara fyr
ir leik sinn í þessu hlutverki. —
Helen Hayes hefur um langt
skeið verið talin í allra fremstu
röð amerískra leikara og Brynn-
er fékk í fyrra Oscar-verðlaunin
fyrir leik sinn í hlutverki kóngs-
ins í kvikmyndinni „Kóngurinn
og ég“ og hefur hlotið mikið lof
fyrir leik sinn í „Anastasiu“.
„Verkamannablaðsins“ er komizt
landsins sem verkfæri í hinni
pólitísku valdabaráttu kommún-
ista. Allir, sem nokkuð þekkja til
starfsaðferða kommúnista hér á
landi vita, að yfirráð þeirra í
Verkamannafélaginu Dagsbrún
hafa verið mesta lyftistöng komm
únistiskra áhrifa á íslenzk stjórn-
mál. Svo skefjalaus og ófyrir-
leitin hefur misnotkun kommún-
ista á Dagsbrún verið, að í einu
og öllu hefur Dagsbrúnarstjórn-
in haft það að leiðarljósi, að
þjóna pólitískum áróðurssjónar-
miðum Sósíalistaflokksins. Hags
munir félagsins, verkamann-
anna, hafa alla tíð orðið að þoka
fyrir hmni pólitísku þjónustu-
semi, sem Dagsbrúnarstjórnin
hefur haft að leiðarljósi. Þannig
hefur allt félagslegt starf legið
í dróma. Kommúnistar hafa ekki
mátt sjá af einu dagsverki til
þeirra mála. Allt hefur snúist um
það eitt að nota Dagsbrún og
Dagsbrúnarmenn til framdráttar
pólitískum hagsmunum Dags-
brúnarstj órnarinnar.
Verkamannablaðið mun leit-
ast við að kynna fyrir verka-
mönnum störf eða öllu heldur
starfsleysi Dasbrúnarstjórnarmn
ar á undanförnum árum. Ræða
hin ýmsu hagsmunamál verka-
manna og koma á framfæri til-
lögum til úrbóta. Vænta útgef-
endur blaðsins þess, að verka-
menn láti blaðinu i té greinar
um þau mál sem snerta hags-
muna- og menningarmál stéttar-
innar, öryggi á vinnustöðum og
annað, sem núverandi Dagsbrún-
arstjórn hefur vanrækt með öllu.
Af nógu er að taka, því hvar
sem hendi er drepið niður, ber
allt að sama brunni, Dagsbrúnar-
stjórnin hefur vanrækt allt, nema
skrifstofustörfin og hinn póli-
tíska áróður, sem hefur verið
þungamiðjan í starfi hennar, að
fyrirlagi þess stjórnmálaflokks,
sem hefur það markmið eitt að
nota verkalýðshreyfinguna sem
tæki í valdabaráttu sinni. Valda-
baráttu, sem stefnir að því með-
al annars, að þurrka frjáls verka-
lýðssamtök út með öllu.“
Einróma meðmæli
NOKKRU fyrir þingfrestun fyrir
jól skilaði heilbrigðis- og félags-
málanefnd efri deildar Alþingis
áliti um frumvarp Gunnars Thor-
oddsens um húsnæði fyrir fæð-
ingarheimili Reykjavíkurbæjar.
Efni frumvarpsins er, eins og áð-
ur hefur verið rakið hér í blað-
inu, að heimilt skuli vera að taka
íbúðarhúsnæði, sem er i eigu
Reykjavíkurbæjar, til afnota fyr-
ir fæðingarheimili. Hefur bæjar-
stjórn nýlega samþykkt að koma
slíku heimili upp í húsunum
Eiríksgötu 37 og Þorfinnsgötu 16,
en þar hefur að undanförnu búið
fólk, sem bærinn sér fyrir hús-
næði. Er því samkvæmt gildandi
löggjöf um afnot íbúðarhúsnæðis
ekki heimilt að stofna fæðingar-
heimili í þessum húsum og þess
vegna kom lagafrumvarpið fram.
í áliti nefndarinnar xnælir hún
einróma með að frumvarpið verði
samþykkt óbreytt.
Ego.
Ný Ijóðahók eftir Sveinbjörn
Beinteinsson
ÚT ER KOMIN ný ljóðabók eft-
ir Sveinbjörn Beinteinsson og
nefnist hún Vandkvæði. I bókinni
eru bæði stökur og kvæði. Bókin
er allnýstárleg útlits, prentuð á
litaðan pappír og hefur Hörður
Ágústsson séð um frágang allan.
Bókin er prentuð í prentsmiðju
Jóns Helgasonar.