Morgunblaðið - 09.02.1958, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 09.02.1958, Blaðsíða 10
10 MORCUNBLAÐIÐ Sunnudagur 9. febrúar 1958 - / fáum orðum sagt Framh. af bls. 9 — Á fyrstu árum mínum hér voru árstekjur okkar Eyrarkarla 600—800 krónur, og stundum urðu þetta Hálfdánarheimtur. Hvort það nægði? Það fór mik- ið eftir því, hver húsmóðir var heima að stjórna búr,u. Annars var þetta mikið ta’ gastríð fyrir fjölskyldumenn. peir fóru að heiman um háixsex leytið að morgni og vonuðu hið bezta. Meira gátu þeir ekki gert. Á þess um árum mínum í Reykjavík kynntist ég jafnaðarstefnunni. Hún var þá að skjóta hér rótum og var ég einn þeirra, sem leit svo á, að tími væri til kominn fyrir verkamenn að mynda öflug samtök sín á milli. Annars veit ég ekki, hvers vegna ég gerðist jafnaðarmaður. Sennilega hefur þetta bara verið tilfallandi eins og sagt er um sjúkdóma. Mér fannst meiri ástæða til þess, að við snerum okkur að mnanlands- málum og framkvæmdum en að vera sífelt að karpa við Dani. Um þetta leyti voru framfarir litlar. Um sjálfstæðismálið má segja, að það hafi hjakkað í sama farið þangað til 1918. Þá birti upp. Mér er minnisstæðastur frá stjórn málabaráttunni á þessum árum ráðherradómur Sigurðar Eggerz, og þó einkum, þegar hann hélt einn síns liðs til Kaupmanna- hafnar á konungsfund. Það var 1914, ef ég man rétt. Allir fylgd- ust af kappi með för hans og var mikið um hana rætt, og þótt- ust allir dómbærir á málið eins og gengur. Eggerz fór utan með tillögu að nýrri stjórnarskrá og átti að bera hana undir konung utan ríkisráðsfundar. Hann náði fundi konungs, en fékk ekki að bera tillöguna undir hann einan þrátt fyrir óskir Alþingis í því efni. Þá hélt hann strax heim aftur við góðan orðstír og var vel fagnað, þegar heim kom, enda fannst mörgum hann halda fast og drengilega á okkar mál- um. Heimastjórnarmenn réðust á hann og flokksmenn hans fyrir förina og urðu miklar umræður milli manna, með og móti. Ég var þá nýorðinn jafnaðarmaður, þegar þetta gerðist, og lét sjálf- stæðismálin afskiptalaus eins og fjöldinn gerði, enda var pólitík- in hér orðin leiðindaþras og oft gengið nærri persónu manna. Mér þótti innanlandsmálin hafa verið vanrækt um of, eins og ég sagði áðan, og fannst ástæða að snúa sér að þeim. 1916 tók ég sæti á lista jafnaðarmanna við bæjarstjórnarkosningarnar hér í bæ og var kjörinn í bæjarstjórn. Það má segja um mín pólitísku afskipti, eins og segir í kvæðinu um Þorgeir í Vík: „Um árslok hafði hann eignazt snót / það at- vikaðist vist fljótt“. Annars hef ég að mestu gleymt þessum afskipt- um mínum af stjórnmálum og man t.d. lítið eftir kosningabar- áttunni. Þó man ég það, að hún var ekki hörð, síður en svo. En það er síðasti vals að tala um Nýtt Nýtt Snjóbarðar mynztia i frá SIO verksmiðjunum í Odense Útvegum sólunarvélar — og suðuvélar fyrir allar gerðir hjólbarða frá hinum þekktu SIO verksmiðjum. Viðgerðarvélar frá SIO verksmiðjunum eru m. a. seldar til Norðurlandanna, Bretlands, Bandaríkjanna, Kanada, Ástralíu o. fl. landa. Einkaumboðsmenn: ÓSKAR ÞORKELSSON & C0. Garðastræti 45 — Sími: 10101, Beykjavík, — Box 188. þetta við mig. Eg sat út kjör-Jnotið sín: að ná einum sterkasta tímabilið, eða til 1922. Var þá j mótstöðumanni sínum út úr mál til komið fyrir jafnaðarmenn stjórnmálunum og veikja þannig að losna við mig úr bæjarstjórn- I andstæðingana. „Þetta er Jóni inni, því að samvinnan hafði tek- j líkt“, sögðu menn hver við ann- izt illa og urðu friðslit eftir borg an. í þessu tali fólst mikil eftir- arstjórakosninguna 1920. Þá kaus * sjá eftir Sveini Björnssyni, sem ég Knud Zimsen og gekk í ber- högg við flokk minn. Gerði ég það með glöðu geði, enda kunn- um við, þessir karlar sem vorum vanir púli og striti, að meta ó- venjulegan dugnað Zimsens og iðjusemi. Jafnaðarmenn urðu mér sárgramir. Tóku þeir þá til bragðs að reka mig úr flokknum, svo sem vera bar. Hygg ég að var orðinn reyndur að verkleg- um átökum fyrir þetta land. — Um gott hugarfar manns og manna mun lengi efað, sérstak- lega þegar til stjórnmála kemur. Það var því óvænt sjón fyrir mig og nokkur lærdómur að sjá Bjarna Jónsson frá Vogi og Jón Magnússon saman á göngu upp Hverfisgötuna haustið 1918. Þeir báðir aðilar hafi unað vel þeim; vöppuðu og töluðu hljóðskraf. málalokum. Verkamennirnir tóku þessu „skipbroti" mínu með still- ingu og varð ég aldrei fyrir að- kasti vegna afstöðu minnar til Zimsens. Veit ég, að þeir hafa kunnað að meta kosti hans, ekki síður en ég. Síðast skarst í odda með mér og jafnaðarmönnum út af konungskomunni 1921. Eins og þú veizt, voru jafnaðarmenn á Norðurlöndum andvigir konung- dómi og hugðust koma á lýðveldi i þessum löndum. Fékk sú hug- mynd góðan byr hjá jafnaðar- mönnum hér á landi og tóku þeir Eg gaf þeim auga, er ég gekk yfir Klapparstíginn og sá þá 'stjaldra við fyrir framan hús Jóns, sem nú er félagsheimili prentara. Þessir tveir menn voru gjörólíkir að dómi margra sem þóttust þekkja þá, Bjarni skáld gott, en ósæll af fé, en Jón rík- ur maður og kunni lög, svo sem þeir er bezt höfðu kunnað fyrir í landinu. En margt bendir til, að þeir hafi deilt verðmætum sjón- armiðum, sem voru hafin yfir dægurþras. í Njálu hefði verið sagt um þá, að þeir hefðu ekki þá afstöðu að mæta ekki við einn flokk, er til þingreiðar konungskomuna né í veizlum, i kom. En sætt lifði með þeim til sem Hans Hátign voru haldnar. J ellidaga. — Þau 6 ár, sem ég Allt þetta tróð ég undir fótum | sat í bæjarstjórn, var fátt gjört mér og var bæði við landgöngu | stórra verka: Virkjun Elliðaánna konungs og veizlufagnaðinn. Sá ég það þá, ekki siður en nú, að betra er fyrir þjóðirnar að hafa konung að átrúnaðarmanni en forseta, sem kjörinn er til skamms tíma, oft að undan- gengnum hatrömmum kosning- um. Mér þótti því full ástæða til að sýna konungi sóma, þótt ég æskti þess síður en svo að hafa danskan kóng á íslandi. Þótti mér eðlilegast, að við kysum okkur íslenzkan konung, þegar sjálf- stæði væri fengið. Sveinn Björns- son hefði til dæmis sómt sér vel í kopungssæti, ekki síður en í forsetastól: sonur Björns Jónsson- ar og arftaki þeirrar íslenzku stefnu sem hann hafði mótað. Sveinn hafði fengið á sig góða skjóltreyju, meðan hann var í Höfn og hlífði það honum vel að hafa ekki tekið þátt í stjórn- málaþrasinu þau árin sem hann var sendiherra erlendis. Annars hafa íslendingar aldrei tekið neinum stjórnmálamanni vel. Þegar Hannes Hafstein kom hing til að njóta hæfileika sinna, inn- an þeirra takmarka, sem frjáls- lynd löggjöf segir til um. Ég veit það nú, að ég er það sem kallað er einstaklingshyggjumað- ur, en því miður vissi ég það ekki 1916, og því fór sem fór. Það verður að fylgja hverjum sem fast er við hann, sagði gamla fólkið. — Eins og ég þekki ís- lendinga af sögum, þá eru þeir dauðadæmdir í landinu um leið og þeir eiga að vinna eftir for- skriftum einum. Þá gæti endur- tekið sig slysasaga Breiðafjarðar, þegar 40 skip sigldu út í Græn- landshaf skömmu fyrir 1000 og fjöldi vaskra manna hvarf úr mesta matar- og nægtarbúri landsins. Ættu sagnfræðingar að dómtaka þá sorgarsögu í lífi þjóð arinnar betur en þeir hafa gert hingað til. 6. Eins Off lömb í haga — Að lokum? Jú, ég held, að ég sé þakklátastur fyrir það að hafa fengið mörg tækifæri til að virða _ fyrir mér samferða- mennina. f því er mikill lærdóm- ur fólginn, hvernig sem manni gengur að vinna úr honum. Ef við vöknum aftur á annari stjörnu eða einhversstaðar annarsstaðar, munum við sjá, að við höfum ekki lifað í neinum eymdardal. Við erum hér í eilífðinni sjálfri og hverfum svo sjónum eirin góð- an veðurdag eins og við hefðum fataskipti. Jú, ég reikna með því, að við lifum áfram. Og ég vona að nýju fötin venjist vel, þó áð saumarnir verði kannski ekki eftir okkar smekk fyrst í stað. Annars hef ég alltaf látið annað líf laust og bundið. Uppeldi mitt fór fram á þeim timum, þegar ekki mátti nefna neitt yfirnátt- úrulegt á nafn og allar hugarór- ar voru barðar úr börnunum. Þess var einungis krafizt, að við héldum okkur við þann veika og sterka bókstaf sem þjóðin hafði haldið dauðahaldi í öldum sam- an. Kristindómurinn hafði á reið um höndum svör við öllum spurn ingum og var því ímyndunarafli unglingsins fjötur um fót. Við urðum því, eins og skáldið segir í kvæðinu: „Hvorki er ég krist- bar hæst og greiddi ég því stór- máli atkvæði mitt; mörg orð og skrif árum saman höfðu fallið um þetta mál. Hafnarmálin voru komin vel áleiðis fyrir aðgerðir fyrrverandi borgarstjóra, Páls Einarssonar, og hefur farsæld mikil fylgt þeim málum til þessa dags. Eru 50 ára gamlir borgarar i þessum bæ vitnisbærir um þetta efni. — Fundir bæjarstjórnar voru jafnan lausir við persónu- leg illyrði, en þó fast á málum haldið. Borgarstjóra Knud Zim- sen var gefin hófsemi í orðum og fullt vald yfir miklum skaps- munum, er á stjórn hans var deilt. — Þótt í kosningunum til bæjarstjórnar bæri að skilja eft- ir utandyra deilumálin við Dani, var það erfiðleikum bundið fyr- ir einn og einn. Ágreiningurinn í innanlandsmálum, þar á meðal afsetning Tryggva Gunnarssonar frá stjórn Landsbankans, kveikti ! inn n£ heiðinn"; létum trúmál mikla elda manna á milli. Var ég þeirra var út mitt kjörtímabil í bæjarstjórninni. Knud Zimsen að 1904, nýskipaður ráðherra og hafði tekið afstöðu í því máli fríður foringi, var honum alls ekki tekið tveimur höndum af öllum. Þá gaf Skúli Thoroddsen honúm, að mig minnir, það ágæta heilræði, að halda vinum sínum í hæfilegri fjarlægð. Ágætt fyr- ir stjórnmálamenn að hafa það heilræði í heiðri. 5. í bæjaTstjórn — En við vorum víst að tala um bæjarstjórnarkosningarnar 1916. í bæjarstjórn þeirri, er ég átti sæti í, voru stórmerkir menn: Jón Magnússon, Sveinn Björns- son, Benedikt Sveinsson, Þor- varður prentsmiðjustjóri, Jón Þorláksson, Sighvatur Bjarnason, Guðrún Lárusdóttir og Knud Zimsen, borgarstjóri. Að lýsa þessum mönnum er með öllu óþarfi vegna góðra kynna Reykvíkinga af þeim. Mest hafði ég heyrt talað um Jón Magnús- son. Sumir töldu hann slægvitr- an og líktu honum við Snorra goða. Aðrir töldu hann alltof daufan mann til að fást við stjórn mál, en góðan embættismann. Ég kunni nokkur skil á embætt- isgjörðum bæjarfógetans. Var mér t. d. sýnt bréf frá 1915 sem sinn í gegn þáverandi ráðherra, ásamt fjölda annarra manna. Stór orð í blaðaskrifum munu þó mestu hafa valdið, að þessi mislánaða stjórnarráðstöfun varð óþarflega langlíf á götum og gatnamótum hér í bæ. Ég hygg, að banka- stjórar Landsbankans, þeir Magn [ ús Sigurðsson og Björn Kristjáns son, hafi báðir verið andsnúnir Knud Zimsen vegna afskipta hans af málum Tryggva Gunnars- sonar. Kom þetta niður á bæjar- sjóði, enda féklc borgarstjóri oft kaldar kveðjur í bankanum, þeg- ar hann lagði inn lántökubeiðni fyrir hönd bæjarins. Magnús Sigurðsson hafði verið í rann- sóknarnefndinni, sem fjallaði um mál Tryggva Gunnarssonar, en Björn Kristjánsson tók við af honum, og voru þeir engir vinir Zimsens. Knud Zimsen hafði aftur á móti kallað saman borgarafund út af þessu máli og var í fullri andstöðu við Björn Jónsson, og aðra and- stæðinga Tryggva. Annars er þetta leiðindamál, sem ætti að vera gleymt og grafið og skal ég ekki reyna að ýfa það frekar upp. Hitt er víst að forystumenn verða jafnan að sæta misvindum átti uppruna sinn í skrifstpfu! °S komast litið áfram. A þeirra Jóns Magnússonar og var það ! miðum er alltaf von stórra veora. undirskrifað með hans hendi: J — Þú vilt fá að vita meira „Hefi ofreiknað af dánarbúinu | um jnfnaðarstefnuna. Ja. eins og kr. 00,01 — einn eyri, sem hér 1Þú getur séð, þá átti hun ekki með sendist yður“. — Mér *vl^ mig. Auk þess hef ég aldrei sýndist ekki mikið um Jón I yerið flokksmaður í þeirri merk- fyrst i stað. Þó duldist hvergi | in_Su_ sem men,n leggja í það orð prúð framkoma hans og festa í |nn á dögum. Ég hef alltaf reynt málflutningi. Þegar Sveinn a® meta dægurmálin og sam- Björnsson varð sendiherra | ferðamenn mína eftir því fslands í Danmörku, var Jóni.sem Þeir hafa risið hæst a Magnússyni kennt um og sögðu j hverjum tíma. Ég álít, að menn, að þar hefði slægð hans I maðurinn eigi að fá tækifæri liggja milli hluta og nutum ei- lífðarinnar eins og lömb í haga. Aðra trúarreynslu hafði ég ekki, og lét eilífðarmálin lönd og leið, en 1918 fékk ég Spönsku veik- ina og var afskaplega veikur, lá i marga sólarhringa á mörkum lífs og dauða. Eina nóttina hef ég líklega skilið við líkamann í nokkrar mínútur. Ég hafði þá verið með fullu óráði, eins og kallað er, og meðvitundarlaus. Allt í einu vakna ég til sjálfs mín, en er þó ekki í rúminu, heldur eins o_g fugl á flugi um herbergið. Ég kenndi mér þá einskis meins og þótti und- arlegt, að ég hefði misst allt samband við skrokkinn, sem ég sá, að lá í rúminu. Virti ég hann fyrir mér um stund og undraðist mjög það ástand sem ég var í. Ég var óhræddur, en saknaði þess að komast ekki aftur í lík- amann. Að nokkrum mínútum liðnum tók ég mér þó aftur ból- festu í líkamanum og þóttist viss um, að ég væri úr allri lífs- hættu; geri ráð fyrir, að ég hafi í nokkrar mínútur glatað öllum tengslum við j’arðneskt líf okkar án þess þó að ég væri dómbær á, hvað gerzt hefði. Draumur? Nei. þetta var enginn draumur, en mér er svo sem sama, hvað það er kallað. Upp úr þessu fór ég að gefa gaum vandamálum lífs og dauða; þó aldrei án þess að gleyma því, að líf okkar hér á jörðu er sú eina staðreynd sem við þekkjum, sú eina reynsla sem með okkur býr. Skulum við svo láta þessi mál liggja milli hluta, en að síðustu þetta: ef ég ætti ráð á einni ósk, yrði hún sú, að þeir, sem kveðja þessa öld, yrðu eiris hamingjusamir og við höfum verið, sem fögnuðum árroða aldarinnar og erum nú ! byrjaðir að líta til lofts. J — M.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.