Morgunblaðið - 19.03.1958, Side 8

8
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 19. marz 1958
BOKAÞÁTTUR:
nóttin
herðum
okka
er
Jón Óskar: nóttin á herðum
okkar. Ljóð. Kristján Davíðs-
gon gerði teikningar og sá um
útlit bókarinnar. Helgafell,
Reykjavik 1958.
Þftð •r alltaf gleðiefni að fá
í faandur fallega bók, ekki sízt
þegar efnið ar í einhverju sam-
ræmi við útlitið. Hin nýja ijóða-
bók Jóns Óskars er vafalítið
meðal bezt búnu skáldverka sem
gefin hafa verið út á íslandi. Er
það í senn furðulegt og anægju-
legt að útgefandinn skuli hafa
lagt í svo skrautlega útgáfu á
ljóðakveri, og ber að fagna þeim
nýja sið nokkurra útgefenda hér
að láta myndlistarmenn fjaila
um ytra búnað skáldverka.
Það skal tekið fram, að ég hef
aðeins séð tölusett eintök af bók
inni.
Nú má kannski til sanns vegar
færa að gildi skáldverks aukist
hvorki né rýrni af ytra búningi
þess. Hitt mun þó sönnu nær, að
ólíku meiri verði ánægjan af að
lesa smekklega útgefið skáld-
verk en verk sem er kauðalegt í
ytra tilliti. Fegurðarsmekkur
manna er ekki endilega einskorð
aður við textann, héldur getur
búningur hans örvað hina list-
rænu nautn. Það má kannski
líkja þessu við neyzlu matar.
Vitaskuld verður manni jafngott
af ljúffengum mat þó maður
hámi hann í sig við eldhúsborðið.
En verður ekki nautnin meiri ef
hans er neytt við vel búið borð
í skemmtilegu umhverfi? Það er
molbúaháttur að iáta sig ytra
búnað engu skipta á sama hátt
og það er uppskafningsháttur að
sjá ekkert nema ytra borðið.
Um það eru eflaust jafnskiptar
skoðanir og um flest annað, hvort
Ijóðabók Jóns Óskars sé smekk-
lega úr garði gerð. Sumir hafa
látið þau orð falla, að skreyting
Kristjáns Davíðssonar beri ljóðin
ofurliði, en ég get ekki faliizt á
það. Mér finnst fígúruverk hans
skemmtilegt, smekklegt og í
fullu samræmi við formið sem
hann hefur sniðið bókinni, ef
undan er skilin ein opna (Um
mann og konu) þar sem mér
finnst helzti mikið að gert.
Letrið er líka þannig valið að
það gefur útliti ijóðanna jafn-
vægi við myndirnar.
Og snúum okkur þá að ljóð-
unum.
Jón Óskar er eitt þeirra rím-
lausu skálda sem nú setja mest-
an svip á Ijóðagerð yngri kyn-
slóðarinnar. Hann er mjög sér-
kennilegt skáld, en ákafiega mis
tækur. í beztu ljóðum sínum
beitir hann stíltækni sem sker
þau úr ljóðum annarra ung-
skálda. Mörg þeirra minna einna
helzt á magnaðar særingar eða
töfraþulur, þar sem endurtekning
ákveðinna orða, hljóma eða
mynda skiþtir meginmáli í bygg- „
ingu ljóðsins. Þetta er tíðkað a£. S)
ýmsum erlendum nútímaskáld- | o
irm ekki síður en með frumstæð- ' A
um þjóðum og getur orðið áhrifa ! J
ríkt í höndum kunnáttumanna. if
Ósjaldan gæðir þessi stíll Ijóð
Jóns Óskars sérkennilegum töfr-
um, eins og t.d. í ljóðinu „Leitir“:
og fjallatinda háa, koma af
fjöllum
og strjúka svita af enni þreyttum
höndum
sem gefast ekki upp á löngum
nóttum,
og sjá til byggða meðan hjörðin
rennur
í löngum sveigum ofan eftir
fjöllum
og byggðin ljómar unaðslega
i fjarska
með kvennahlátra og aðra
trygga hljóma
sem stíga upp í rökkurnimin
kvöldsins
á meðan hjörðin rennur ofan
slakkann,
daginn tekur að stytta og
nótt að lengja.
Jón Ósivi.r
Tæpur helmingur ljóðanna í
bókinni er ortur í þessum stíl
með ýmsum tilbrigðum og mis-
jöfnum árangri, en samt held ég
að það séu jafribeztu ljóðin. Ljóð-
ið „Nóttin á herðum okkar“ er
sérlega athyglisvert, því þar
sameinar höfundur þessa stíl-
tækni mjög frumlegri mynd-
sköpun, sem um sumt minnir á
frönsku súrrealistana. Ég held
að ljóðagerð hans mundi græða
á frekari tilraunum í þessum
dúr.
Ljóð Jóns Óskars eru ekki
,,hugsuð“í þeim skilningi að þau
höfði til skynseminnar. Þau eiga
kannski meira skylt við seið-
mögnun tónlistar, þau sefja og
skírskota til tiifinninganna ems
og títt er um mörg góð ljóð
annarra skálda. En dæmm hafa
sannað að það getur verið Ijóð-
listinni hættulegt að fara of mik-
ið inn á vettvang annarra list-
forma, og Jón Óskar má gjarna
gera sér það ljósara. að maður
getur ekki gert sömu hluti í ljóði
og tónverki. Mér er ekki grun-
laust um, að áhrif tónlistarinnar
á Ijóðagerð hans eigi sök á því,
hve táknmyndirnar eru atkvæða-
litlar í ljóðum hans, en þær eru
að mínum dómi einn veigamesti
þátturinn í allri Ijóðsköpun.
Hins vegar ber ekki að neita
því, að í ljóðlist eins og öðrum
listgreinum hentar sitt hverjum,
og við eigum enga algilda for-
múlu um tjáningarmáta. Menn
skapa á ólíkum forsendum og
njóta á ólíkum forsendum, og
meira verður tæplega um þau
efni sagt. Jafnvel ritdæmendur
eru með þeim mannlegu ósköpum
fæddir, að þeir eru að meira eða
minna leyti bundnir af þeim
smekk, sem þeir hafa ræktað með
sér, og hann setur þeim alls kon-
ar skorður í hlutlægu mati ef
slíkt mat er þá til!
Jón Óskar yrkir líka svoköliuð
„prósaljóð“ með misjöfnum
árangri. Ljóðið um Magnús Ás-
geirsson, „Laufin, trén og vind-
arnir“, er perla, og nokkur hinna
góð, en „Steinninn harði“ mis-
heppnað.
Þá er að geta þess ljóðs sem
mér finnst stórskemma bókina,
ekki vegna sjálfs efnisins, því ég
er sammála skáldinu um að kúg-
un og hryðjuverk eru fyrirlitleg
hvort sem er í Guatemala eða
Ungverjalandi, Úkraínu eða Alsir.
En Jón Óskar hefur gert þá
höfuðskyssu í ljóðinu „Ljós
tendruð og slökkt í Guatemala"
að reyna að snúa barnalegri
áróðursgrein úr dagblaði í skáld-
skap. Hann hefur tekið frásögn
blaðsins hráa og gert úr henni
„ljóð“ sem er ekkert annað en
tilfinningasemi, fáránleg og
ósönn. Þegar ég segi ósönn á ég
við það, að sjálft „ljóðið“ verður
falskt af því það byggist hvorki
á einstökum né algildum mann-
legum sannleik. Áróður byggist
á lygi eða í bezla falli á hálfurn
sannleik, og ekkert skáld getur
gert sér að góðu hálfan sannleik.
Það hefur því miður verið alltof
landlægt að skáldskapurinn væri
látinn þjóna sérstökum pólitísk-
um sjónarmiðum og fátt er höf-
undi auðveldara en þjóna ein-
sýni og flokkshagsmunum, og
yrkja áróðurskvæði sem byggj-
ast á hálfum sannleik eða eng-
um. En slíkt er bæði billegt og
ólífvænlegt fyrir skáldskapinn.
Skáldin eiga að vera sam-
vizka mannkynsins, formælendur
réttlætis og mannúðar. Þau eiga
að fordæma kúgun og misrétti í
hvaða mynd sem er. En þau mega
ekki gera það með meðulum
áróðursmanna. Skáldgáfan á í
öllum tilfellum að vera helguð
sannleikanum, hinum heila og
mennska sannleik, en ekki hinum
pólitíska „sannleik"
Ég hef áður bent á þá kynlegu
þverstæðu, að þar sem boðskap-
urinn er látinn sitja í fyrirrúmi
fyrir listinni verður hann mátt-
laus, en þegar boðskapurinn er
skilyrðislaust beygður undir
kröfur listarinnar tvíeflir hún
hann. Þessu virðist Jón Óskar
hafa gleymt í ljóðinu um börriin
í Guatemala.
Sigurður A. Magnússon.
Ýmsar nýjungar
Göngumóðir koma þeir af heiðum
Islands þegar daginn tekui að
stytta
og nótt að lengja, koma svangir
af heiðum,
leirugir menn sem hlusta
þreyttum eyrum
á sauðina jarma, hóa þreyttum
rómi
í aftanlygnu haustsins, koma
af fjöllum
og strjúka svita af enni
göngumóðir,
og rökkurslæður hjúpa kalda
jökla
£»“S»=í>''-=öí=C»s=ö:
•fc G. L. Loos & Co. í Am^ter-
dam framleiða nú handhægan
málmskera. Er hann aðallega
ætlaður björgunarsveitum og
brunaliðsmönnum, vegur 14 kg.
og sker a svipstundu allt að 20
mm. þykkt stál. Vetni er notað
sem eldsneyti fyrir skervél þessa
og er það í smáhylki í skeran-
um sjálfum.
DuPont-verksmiðjurnar hafa
nú framleitt klæðisdúk, sem hægt
er að þvo og þurrka fljótar en
nokkurn annan dúk, sem fram-
leiddur hefur verið til þessa. Er
hann ofinn úr blöndu af orlon
og dacron, en einnig hefur gefið
góða raun að blanda annað hvort
þessara eína með rayon og ull.
Bandarískur sjónvarpsfræð-
ingur hefur látið svo um mælt, að
hségt sé að koma upp þráð-
lausu sjónvarpssambandi milli
Evi^pu og Bandaríkjanna þegar í
stað með því að setja upp 14 end-
ui v„j.pjstóövar á hafinu. Á það
að . . la 60—70.000.000 dollara.
Að viíjU er þetta ekki ný hug-
mynd. Erfiðlega hefur gengið að
efla'sjónvarpið svo, að hægt verði
að sjónvarpa yfir Atlantshafið
án endurvarps, mikið hefur
verið rætt um að leggja „sjón-
varpslínu“ yfir hafið, og flytja
myndirnar þannig.
Hlusiab á útvarp
NÚ um tíma hefur hin ágæta
saga Davíðs Stefánssonar, Sólon
íslandus, verið lesin í útvarp.
Mjög margir hafa lesið þessa
sögu og það oftar en einu
sinni margir, en stór hópur
fólks mun þó aldrei hafa
lesið hana. Það er vel til
fallið að flytja þetta önd-
vegisrit, því enda þótt sagan sé
mörgum kunn, þá er þó ætíð
vinningur að hlusta á hinn frá-
bæra flutning Þorsteins Ö. Step-
hensen, og mér er kunnugt að
margir hlusta á söguna með
ánægu. Mér hefur alltaf þótt það
ókostur á þessari sögu, að Davíð
nefndir Sölva Helgason með
réttu nafni. Ég sá Sölva oft, er
ég var barn að aldri, og geðjaðist
frábærlega illa að þessum aum-
ingja manni, hefur það loðað við
mig allt til þessa enda þótt ógeð
mitt á manninum hafi breytzt í
meðaumkum. Davíð breytir Söíva
í ógæfumann á annan hátt en ég
held að Sölvi hafi verið. Þeir
voru og eru margir sem lenda
þannig úti á gaddinum. Ég vildi
að skáldið hefði ekki nefnt Sólon
þessu nafni jafnvel þótt margir
gamlir menn hefðu kannazt við
margt í skapferli hans. —
★
Þorkell Grímsson, licensiat,
flutti á sunnudaginn erindið um
vísindi nútímans og nefndi það
fornminjafræði. Þetta er ákaf-
lega yfirgripsmikið efm og var
því stiklað á stóru. Erindið var
fróðlegt, en hefði helzt þurft að
flytja tvö eða þrjú erind: um
málið. ef vel hefði verið — Ég
hlustaði. ekki á útvarp á sunnu-
dagskvöldið, og get þvi ekki um
það ritað, sem auðvitað er.
★
Á mánudagskvöld talaði
Andrés Kristjánsson um daginn
og veginn. Þótti honum nú vetur-
inn nokkuð harður og furðaði
engan, enda einhver versti vetur
um tugi ára víða um land. —
Erindi Andrésar var gott og
athyglisvert að mörgu leyti. Gat
hann um Sigurð Guömundsson,
málara og sagði, réttilega að
S. G. hefði verið sjaldgæfur
maður að áhuga og að ekki kæmu
oft slíkir menn fram. Kannski
2—3 á öld. — Mörgum þykir
þessir óþreytandi áhugamenn
leiðinlegir, meðan þeir lifa, en
ómissandi að þeir hafi lifað löngu
eftir að þeir eru dánir. S. G. var
í fremsta flokki sliiu-a manna.
★
Páll Kolka flutti erindi um
infiúenzuna miklu er gekk hér
1918 og nefnd var Spánska veik-
in. Hann þekkti þetta tímabil
vel, var þá langt kominn lækna-
námi og einn af þeim er gripið
var til í læknaleysi og sendur suð
ur í Keflavík og Garð, sem lækn-
ir. — Það var hræðilegt tímabil
hér í höfuðstaðnum, man ég ekki
eftir slíkum hörmungum. er
snertu alla íbúa þessa bæjar.
★
Þriðjudag 11. marz flutti Hend.
rik Ottósson, rithöfundur erindi
er hann nefndi Æsir, vanir og
austræn goð, er svo von á fram-
haldi þess erindis síðar. Hendrik
er afar fróður maður um þjóðir
og lönd, en nokkuð ákveðinn í
skoðunum um mörg mál,
kannske helzt um of. Til dæmis
um áhrif kristinnar trúar, sem
manni skildist að hann teldi hafa
orðið til lítils gagns, en flestir
játa þó að orðið hafi til stór-
kostlegs menningarauka þegar
á allt er litið. Mannúð og mildi
fylgdi alls staðar kristnum sið og
var og er enginn efi á því, að
kristin trú, þar sem fylgt er
kenningu Krists sjálfs, eins og
hún.birtist í guðspjöllunum er til
blessunar og eflingar allri sannri
menningu. — Hendrik gat og,
með réttu, grimmdar Hitlers og
þjóna hans, en gleymdi að geta
hryðjuverka kommúnista, sem þó
voru (og eru?)engu betri — sem
sannað er fyrir löngu.
★
Kvöldvakan á miðvikudag var
þannig: Guöni Jónss. las Hávarð
arsögu ísfirðings, 3. lestur. Há-
varðarsaga er skáldsaga, að
mestu leyti, að mörgu skemmti-
lega rituð og er gott að heyra
Guðna Jónsson lesa hana. Hefði
verið ótækt, að lestur íslendiuga-
sagna hefði fallið niður þótt E. Ó.
Sveinsson hætti, svo marga
ágæta menn höfum við til þess
að lesa þær. Þá komu ísl. lög
eftir Kristán Kristjánsson, góð og
vel sungin, að vísu af plötum. —
Hallgrmur Jónass. sagði útilegu
mannasögu forna, fórst honum
það af mikilli prýði og var alveg
ógætt að fá eina slíka sögu á
kvöldvökunni. — Loks var svo
guðræknisstund í útvarpssal, séra
Jón Guðnason las gamla hug-
vekju, ágæta, eftir Pétur biskup
Pétursson. Fannst mér. ég vera
-komin heim í Austurhúsið svo-
kallað, á Mælifelli, í æsku, aUt
fólkið safnaðist þar saman um
stund um hádegið á föstunni. Við
drengirnir vorum latnir spila á
hljóðfærið en fólkið söng einn
passíusálm á dag. Faðir mmn
las hugvekju. Þetta var tyrir
aldamótin og finnst mér nú töfr-
andi og unaðslegt að hugsa til
þeirra stunda og margra annarra
frá bernsku minni. Ég neita því
ekki og gleðst af því, að miklar
eru framfarir síðan þá. Hinu
verður ekki neitað heldur, að
mörg verðmæti hafa farið í súg-
inn, verðmæti sem mér finnast
óbætanleg, nema mikið breytist
fró því sem nú er.
★
„Víxlar meö afföllum“, fram-
haldsleikrit Agnars Þórðarsonar
hófst nú aftur í þessari viku,
mörgum til ánægju. Margir mun
hafa brosað af hinum ungu mónn
um, einkum Moskvufaranum ný-
heimkomna, með öll sín viðhorf
til hfsins, — nokkuð á annan hátt
en menn gerðu ráð fyrir að yrðu
eftir allan lærdóminn „austan
tjalds". Vitaskuld er lýsing
Agnars á æskufólkinu (og þeim
öldruðu líka) nokkuð ýkt, eins
og vera ber og til er ætlazt í
farsa eins og þessir leikþættir
eru, en kemur þó oft skot nærri
marki, er betur er að gætt.
★
Þorbjörg Árnadóttir hefur flutt
þrjú erindi er hún nefmr Úr
suöurgöngu, er það ferðasaga
frá Ítalíu. Hef ég hlustað á tvö
i-essara erinda, og verð að geta
þess hér að mér geðjast mjög vel
að frásögn þessari. Þorbjörg er
mjög menntuð kona og veit ótrú
lega mikið fyrir fram um þá
staði er hún kemur til og lýsir.
Segir svo og vel frá og hijófa
margir að fá góða skemmtun og
mikla fræðslu af fyrirlestrum
þessum.
ÍK
Laugardaginn 15. marz las
Lárus Pálsson upp sögu Haildórs
Kiljans Laxness, „Lilju“, söguna
um Nebúkadnesar Nebúkadnes-
arsson, seinna var leikritið
„Kveðjustund“, eftir Tennesse
Williams. Má þvi segja að ekki
var valið af verri endanum kvöld
ið það. Ekki ætla ég að dæma um
þessi skóldverk hér í þessum
þætti, þau bera öll einkenni höf-
undanna, einkum saga Nóbels-
skóldsins, sem gæti verið smækk
uð útgáfa af öllum hans verkum,
— svo vel sýnir hún viðhorf hans
til mannanna, allt frá þvi Veíar-
' inn birtist og þangað til nú að
hann sendi Brekkukotsannál irá
sér.
Þorsteinu Jónsson.