Morgunblaðið - 02.04.1958, Qupperneq 6

6
MORCVNfíT 4 fíl f)
Miðvikudagur 2. april 1958
Krúsjeff í hásætinu
Eftir Edward Crankshaw
ÆTLI Búlganin standi sjálfum
alveg á sama um breytingarnar?
Hann virtist á sínum tíma hafa
mestu ánægju af að leika for-
sætisráðherra, án þess þó að
hann gerði of mikið úr embætt-
inu. Þetta var líka dágóð staða,
sem hann þurfti ekkert að skamm
ast sín fyrir.
Að vísu fylgdu embættinu hætt
ur, en þær fylgja hverju meiri
háttar embætti í Sovétríkjunum
og við því er ekkert að gera.
Það er greinilegt að Búlganin var
oft í essinu sínu, þegar hann
þurfti að framfylgja kurteisis-
skyldum embættisins, — enginn
var honum slyngari í að halda
formlegar og kurteislega orðaðar
ræður yfir borðum. Hann sýndi
umheimmum, að Rússar kunna
meira að segja kurteisi gamla
heimsins og enginn undi sér bet-
ur við þetta en hann.
Svo virtist sem samúð hans
við Krúsjeff hefði örvandi áhrif
á hann og þó leit hann oft á
Krúsjeff eins og einhvern óþekkt
aranga. Hann var enginn bjáni.
Vissi heilmikið um hin raunhæfu
atriði í iðnaðinum. Þó hann væri
metorðagjarn á yngri árum virð-
ist hann þó aldrei hafa verið
heltekinn af valdafíkn. Upp á
síðkastið hefur hann virzt mjög
þreyttur og ellilegri en 62 ára
aldur hans bendir til. Honum
hljóta að hafa leiðzt öll löngu
bréfin, sem hann varð að undir-
rita fyrir Krúsjeff. Máske var
hann bara feginn að mega láta
af starfi, en líklega hefði hann
óskað sér að til væri lávarða-
deild í Sovétríkjunum, eins og í
Bretlandi — fyrir þreytta upp-
gjafa stjórnmálamenn.
Krúsjeff gerði á 5 árum það
sem Stalin gerði á 15
Hvað vinnur Krúsjeff á með
þessum breytingum? Aðeins það
að nú er hann formlegur yfir-
stjórnandi ríkisins. En það þýð-
ir aftur að hann myndi sitja einn
sem fulltrúi Rússlands með þeim
Eisenhower og Macmillan á fundi
æðstu manna stórveldanna. Hann
þyrfti ekki að taka Búlganin með
sér sem grímu á stjórnarskrána.
Hann er líka kominn í nógu
mikla virðingarstöðu til þess að
Tító myndi taka veglega á móti
honum. Þýðir breytingin nokkuð
annað en þetta?
Stalin beið í 15 ár eftir dauða
Lenins áður en hann hrifsaði
embætti forsætisráðherra frá
Molotov Þetta sama hefur Krús-
jeff tekizt á fimm árum. Margir
munu segja, að það sanni að
hann sé margfalt verri en Stalin.
En er annars nokkuð líkt með
þessum tveimur mönnum?
Stalin náði völdum, ekki að-
eins með því að reka nokkra
hættulega samstarfsmenn og
senda þá til útkjálkahéraða, held
ur með líflátum í óvenjustór-
um stíl, og með því að halda
aðstoðarmönnum sínum í stöð-
ugri spennu skelfingar og ótta.
Stalin notaði fljótlegar aðferðir
Krúsjeff hefur náð völdum með
því að halda vel á spilunum.
Stalin var að vísu snjall og slæg-
ur „spilamaður“, en aðeins fyrstu
árin, meðan hann var ekki orð-
inn nógu sterkur til að beita líf-
látum. Hann espaði einn arminn
upp á móti öðrum og þannig
losnaði hann við Trotsky, en það
var ósköp tímafrek og þreytandi
aðferð, — það reyndist miklu
fljótlegra og hagkvæmara að
senda kúlu í hnakkann, enda tók
hann þá aðferð upp strax og
hann sá sér það fært.
Er nú hægt að búast við hinu
sama af Krúsjeff? Fram að
þessu hefur það verið nóg fyrir
hann að vera snjall og ákveð-
inn, að blanda saman fagurgala
og grobbi og svolítilli hótun við
og við. Honum fylgir nú fram-
kvæmdaráð, sem er að mestu,
en þó ekki að öllu leyti skipað
stuðningsmönnum hans, sem eiga
honum að þakka frama sinn. Það
hefur ekki allt gengið hljóða-
laust. Sannarlega voru örlaga-
ríkir tímar eftir uppreisnirnar í
Póllandi og Ungverjalandi og
sömuleiðis síðastliðið vor, þegar
atburðir þeir voru að gerast sem
að lokum leiddu til útskúfunar
fjögurra frægra leiðtoga. Brott-
rekstur Zhukovs hlýtur einnig að
hafa verið torveldur.
Og enn er Krúsjeff mjög háður
skipulagningargáfum Mikoyans,
enda virðist það sýnt af hinum
stöðugu ræðuhöldum Krúsjeffs
sjálfs, að Mikoyan verður að ann-
ast mikinn hluta stjórnarstarf-
anna á meðan. Hann er einnig
háður Mikhail Suslov, þessum
með ofstækisfulla glampann
í augunum. — Suslóv er
lærisveinn Stalins en ekki Krús-
jeffs og hann trúir á kerfið, ekki
aðeins sem aðferð til að skapa
Rússlandi dýrð, heldur sem helga
ritningu. — I byrjun var Karl
Marx, gæti Suslov sagt. En Krús-
jeff gæti haft grun um að eitt-
hvað hefði verið til áður.
Svo koma ýmsir lægra settir
félagar, sem þó eru öflugir, gáf-
aðir og sjálfríkir. Þetta eru nýir
menn sem hafa /erið að koma
fram á sjónarsviðið eins og Kiri-
chenko frá Ukrainu, Frol Kozlov
frá Leningrad, frú Furtseva
augnayndi kvenréttindamanna og
I. V. Ustinov, sem lengi hefur
verið hinn dimmi óþekkti armur
sem stjórnaði hergagnaiðnaðin-
um, en útgjöld hans hafa aldrei
verið birt í opinberum skýrslum.
Það er úr nógu að velja, en þess-
ir sem hér voru nefndir gengu
undir merki Krúsjeffs í valda-
streitunni 1957, en þá er sagt að
ekki hafi verið hægt að treysta
Búlganin. Þrátt fyrri það eru
þessir nýliðar og margir fleiri,
fólk, sem Krúsjeff verður að
reikna með og jafnvel vara sig
á. Hann verður líka að taka til-
lit til hinna nýju viðhorfa sem
Þetta eru andlit tveggja fóstbræðra, sem voru í nokkur ár svo nátengdir hvor öðrum að þeir
gengu undir merkinu B & K. Myndin var tekín í Indlandsför þeirra haustið 1955. — Nú segir
Edward Crankshaw að munurinn á Krúsjeff og Stalin sé að Búlganin er ekki skotinn.
gætir í rússnesku þjóðlífi.
Hótun Krúsjeffs við rithöfunda
Jafnvel þótt Krúsjeff nennti
ekki að halda áfram þessu stjórn-
múlakarpi og sæi að það væri
miklu auðveldara að grípa til
byssunnar, — þá er það allsendis
óvíst að hann gæti byrjað að
skjóta. Og jafnvel þó sú leið væri
farin, þá er óvíst að hann vilji
það. A sínum tíma framkvæmdi
hann aftökur fyrir Stalin. Ein-
staka sinnum hjaðnar góðmennsk
an af andliti hans og hann gríp-
ur til grimmilegra ógnana. Hon-
um er það fullljóst að skamm-
byssur og ógnarstjórn eru áhrifa-
mikil stjórntæki. Þegar engin
önnur ráð virðast tiltæk hefur
hann minnzt á þessi tæki, eins og
þau væru hátromp á hendi hans.
Eins og þegar hann flutti ræðu
á þingi rússneskra rithöfunda,
einmitt þegar uppreisnarandinn
var mestur meðal þeirra. Þá sagði
hann m. a.: „Ef ungverska stjórn-
in hefði í tæka tíð skotið fáeina
af ungversku rithöfundunum, þá
hefðu þessi vandræði aldrei steðj
að að“. Síðan bætti Krúsjeff við
eftir svolitla áhrifaríka þögn:
„Eg skal taka það fram, að ef
svo stæði á fyrir mér, þá myndi
hönd mín ekki titra“.
En einmitt þarna virtust öll
önnur ráð árangurslaus. Tvisvar
áður hafði Krúsjeff safnað rit-
höfundunum saman til að reyna
að temja þá til hlýðni með for-
tölum og hvatningum. Það var
ekki fyrr en hann minntist á
skothríð sem þeir lyppuðust nið-
ur. Við trúum því fullkomlega
sem hann segir, að hönd hans
myndi ekki titra. Samt er það
greinilegt, að hann vill ekki
skjóta og hann hefir hlotið orðstír
fyrir að skjóta ekki. Það er ein-
mitt athyglisvert að Krúsjeff hef-
sbrifar úr “]
daglega lífínuJ
UTVARPIÐ er vissuelga nyt-
samt fyrirbrigði. Það er
ósköp þægilegt að láta lesa fyrir
sig fréttir og annan fróðleik eða
fá hann Toscanini sáluga heim til
sín með alla karlana hjá NBC.
Útvarpið veitir tækifæri til að
kynnast þessu, sem maður hefði
aldrei átt kost á ella eða hefði
ekki nennt að bera sig eftir, þó
að unnt hefði verið.
En óneitanlega eru ýmsir gall-
ar á gjöf Njarðar. Eitt hið versta
er, að ekki er unnt að snúa sér
að útvarpinu á sama hátt og
bókaskápnum eða plötugrindinni
og velja það, sem hugurinn kann
að standa til hverjum tíma
Ef verið er að lesa veður-
fréttir í útvarpinu, verður mað-
ur annaðhvort að hlusta á þær
eða loka fyrir, — sama þótt mað-
ur vildi helzt heyra búnaðarþátt
eða calypsó. Þegar svo búnaðar-
þátturinn kemur. loksins, sama
dag eða daginn eftir, er jafnlik-
legt, að allur búnaðaráhugi sé
rokinn út í veður og vind, mað-
ur sé að tygja sig til að ganga
á Esju og vilji helzt ekkert heyra
nema veðurfréttir.
Fyrir kemur, að Óli lokbrá
kemur með regnhlífina sína, þeg
ar maður situr í stól og er önn-
um kafinn við að verða mennt-
aður. Ef setið er með Fjármála-
tíðindi eða Borgin hló, er þetta
ósköp saklaust. Þá er bara að
leita uppi þann stað, sem síðast
er munað eftir í textanum, hvort
hann er í opnunni, sem við blas-
ir, þegar blundurinn er allur, —
eða svolítið framar, eins og stund
um vill verða. Það er hins vegar
miklu alvarlegra, ef augun lokast
og vitundin slævist, meðan hlust
að er á útvarp. Hérna um dag-
inn sofnaði ég við, að einhver var
að tala um misgildar krónur:
Landsbankahúsið er bókfært að
verðmæti 1 kr., það er dýrmæt
króna. Gamall bílskrjóður kost-
aði 80.000 þús., það eru lélegar
krónur. Ég veit ekki hvernig
þetta endaði, því að næst, þegar
ég varð var við sjálfan mig fyrir
framan útvarpstækið, var ein-
hver allt annar maður að tala um
Þorlák helga. Afleiðingin varð
auðvitað sú, að ég fór á mis við

mikinn fróðleik, bæði um pen-
inga og hinn blessaða biskup.
Svipaða sögu er að segja af
þeirri þekkingu, sem ég hef upp
skorið af ýmsum þeim fyrirlestr-
um um vísindi nútímans, sem
fluttir hafa verið í útvarpið eft-
ir hádegi undanfarna sunnudaga.
Ég hef heyrt það mikið, að ég
þykist geta fullyrt, að þetta hafi
verið mjög fróðleg erindi, en því
miður hef ég misst ærið mikið
úr. Það bregzt varla, að hún dótt-
ir mín litla komi vappandi með
Vouge eða Bínu brúðulækni og
segir: „Pabbi komdu að lesa
rnyndir". Ef ég segi: „Æ, biddu
hana mömmu þína að sýna þér
myndirnar", svarar stelpan auð-
vitað um hæl: „Mamma er að
hlusta á útvarpið. Pabbi komdu
að lesa myndir". Og svo er hún
fyrr en varir búin að setja bæði
sjálfa sig.og myndirnar í fangið
á manni og ekki verður undan
því komizt að finna „ljótu karl-
ana úti við sjóinn“, eða „aum-
ingja litlu dúkkuna, sem meiddi
sig í enninu". Þótt hlustað sé
með öðru eyranu, dugir það ekki.
Sízt veitir af að hafa þau bæði
í notkun og allt innvolsið í höf-
uðkúpunni að starfi, ef fúllt gagn
á að verða af því, sem verið er
að flytja.
En hvað er nú hægt að gera
til að bæta úr þessum ókostum
útvarpsins? Ég þekki menn, sem
eiga segulband og taka upp merki
legt útvarpsefni til að geta hlust-
að á það aftur, ef nauðsyn kref-
ur. En það eru ekki allir, sem
hafa ráð á að kaupa sér segul-
bönd, og hver veit, nema Stef
kæmist í málið og sendi manni
reikning, ef þessari tækni væri
beitt. Maður verður bara að taka
útvarpið eins og það er. Það er
huggun harmi gegn, að Morgun-
blaðið er unnt að lesa á hvaða
tíma dags sem er. Mér lá við að
segja, að maður gæti jafnvel sofn
að yfir því og tekið svo þráð-
inn upp aftur, en hver hefur
heyrt um nokkurn mann, sem
hefur blundað yfir Morgunblað-
inu?
ur talið hagkvæmt fyrir sig að
almenningur í Rússlan'di hefði
það álit á honum að hann væri
bezti náungi, sem væri skilnings-
góður og menn ættu aðgang að.
Það sýnir einmitt að þjóðfélagið
hefur breytzt, Stalin þurfti ekki
að skapa sér gott almennings-
álit.
Stígur vegsemdin Krúsjeff
til höfuðs?
Þess vegna er það nú í raun-
inni aðeins eitt sem skiptir máli.
Er trúlegt að hin nýja vegsemd
stígi Krúsjeff til höfuðs og spilli
honum. Okkur er sagt, að alræðis
vald spilli mönnum. En hefur
Krúsjeff alræðisvald á sama hátt
og Stalin hafði?
Nú verður hætt að tala um
samvirka forustu, en ég get ekki
trúað því að allar ákvarðanir
Krúsjeffs séu samþykktar þegar
í stað sem lagabókstafur eins og
ákvarðanir Stalins. Það er ekki
hægt að slá neinu föstu um þetta.
En svo mikið er víst, að sam-
starfsmenn Krúsjeffs og æðstu
undirmenn hans munu deila mál-
efnalega og rökræða við hann,
nema hann verði eins skjótur og
Stalin var að beita dauðarefs-
ingum og kalla á öryggislögregl-
una til að skikka menn til hlýðni.
Máske leiðist hann að lokum út
í hið sama, vegna óþolinmæði og
mikilmennskubrjálæðis. En ef
hann gerir það, þá þýðir það
hrun þess nútíma Rússlands, sem
hann er sjálfur svo hreykinn af
að hafa skapað/
Ég held að hann geri það ekki.
Um daginn flutti hann ræðu í
kjördæmi sínu i Moskvu, þar
sem hann drap ýmist á það sem
vel hefði tekizt eða það sem á
skorti. M. a. minntist hann á þá
algengu sjón á strætum rúss-
neskra borga, að konur væru
látnar vinna erfiðustu vinnu eins
og hreinsa snjó og ís með hökum,
skóflum og jafnvel með berum
höndum. Þetta er sjón, sagði
hann sem útlendir ferðamenn
gagnrýna. „Og það er alveg satt“,
viðurkenndi hann „að manni
verður illt af því að sjá konur
vinna slík verk.....Við höfum
smíðað fyrsta gervitunglið, en
við höfum ekki enn náð því
marki að taka vélar í notkun í
staðinn fyrir skóflur og haka.
Hvað er að hjá okkur?“
Siðan 'nélt hann áfram máli
sínu, — hvað Rússland vantaði.
Hann ræddi ýmsar leiðir, ýmis
læknisráð. Það hefði þurft meira
en lítið til þess að fá Stalin til
að tala þannig, — en Krúsjeff
unir sér vel við slík ræðuhöld.
Nú er hann orðinn forsætisráð-
herra auk þess sem hann er for-
ingi kommúnistaflokksins. Þótt
hann haldi báðum þessum stöð-
um, er ekki þar með víst að af
Frh. á bls. 18.