Morgunblaðið - 05.07.1958, Qupperneq 8

8
M UKliUNBI. Aftltt
Lau"ar'dagur 5. júlí 1958
twpttiMitórifr
Utg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfus Jónsson.
Aðaintstjorar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045
Auglýsmgar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðaístræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr. 35.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
i
HVALREKI KRUSJEFFS
FÁUM íslendingum mun
það sérstakt fagnaðarefni,
að íslenzka þingmanna-
förin til Rússlands þyki þar
líkust hvalreka í hungursneyð.
Uppistaða þess að rússnesk blöð
hampa svo mjög frásögnum af
þessu ferðalagi er spunnin af
þeim toga, sem íslendingar telja
sér sízt til sæmdar.
Einræðismennirnir rússnesku
leggja áherzlu á, að telja almenn-
ingi þar í landi trú um, að rétt-
armorðin í Ungverjalandi hafi
engin áhrif haft þeim til álits-
hnekkis erlendis. í því skyni er
koma nefndarinnar frá Alþingi
fslendinga, elzta löggjafarþingi
í heimi, svo sem hún væri þeim
af himnum send.
En er þá förin ekki álcjósan-
legt tækifæri til þess, að íslenzku
alþingismennirnir láti rússnesku
þjóðina vita um álit sitt á síð-
ustu atburðunum í Ungverja-
landi?
Þjóðviljinn gerist í gær tals-
maður þessa og segir:
„Hefði verið ólíkt mannlegra
af Sjálfstæðisflokknum að snú-
ast þannig við, og illa þekkir
Þjóðviljinn Pétur Ottesen, ef
hann er ekki maður til að segja
meiningu sína, hvort sem hann
er staddur í Sovétríkjunum eða
annars staðar“.
★
Víst hefði Pétri Ottesen verið
manna bezt treystandi til að tala
hreinskilnislega um þetta sem
@nnað. Sjálfstæðisflokknum er
sómi að því, að Þjóðviljinn skuli
gera ráð fyrir, að fulltrúar hans
hefðu sízt verið líklegir til að
láta þetta efni liggja í þagnar-
gildi. En fleiri eru til en Sjálf-
stæðismenn.
Alþýðublaðið segir t.d. í gær:
„Skoðanir manna, eins og Em-
ils Jónssonar eru öllum kunnar
og þurfa ekki að sæta neinum
grunsemdum“. En þó að skoðanir
Emils séu öllum kunnar á íslandi
eru þær það ekki í Rússlandi, og
sjálft segir Alþýðublaðið þessi
orð um Emil í furðulegu sam-
hengi. Má þar af sjá, að Helgi
Sæmundsson talar mun betur að
skapi íslenzkrar alþýðu, þegar
hann er á götum úti en í rit-
stórnarsessi Alþýðublaðsins. í A1
þýðublaðinu segir Helgi:
„Stjórnmál þarf ekki að nefna
í sambandi við þingmannaförina
til Rússlands. Skoðanir manna
eins og Emils Jónssonar eru öll-
um kunnar og þurfa ekki að sæta
neinum grunsemdum. Það væri
álíka fjarstætt og misskilja kurt-
eisi íslenzka sendiherrans í
Moskvu, hver sem hann er. Og
atburðirnir í Ungverjalandi
minnka hvorki né stækka við
þingmannaferðina. Hins vegar
ber Vesturlandabúum skylda til
að segja Rússum afdráttarlausan
sannleik um álit sitt á þeim. Til
þess gefast mörg tækifæri".
★
Rétt er það, að menn, sem
koma í boði rússneskra valda-
manna, dveljast í fagnaði með
þeim á kostnað rússnesku þjóð-
arinnar, eru háðari gestgjöfum
sínum en t.d. Bandaríkjamaður-
inn Stevenson, sem kemur til að
reka ákveðin erindi við Rússa á
eigin kostnað eða bandarískra
umboðsmanna sinna. Allt skiptir
þetta þó litlu máli, því að þó
að einhver alþingismannanna,
t. d. forseti Sameinaðs Alþing-
is, tæki sig til austur þar og
vildi segja Rússum „afdráttar-
lausan sannleik um álit sitt“ á
stjórnarháttum þeirra, þar með
réttarmorðunum í Ungverja-
landi, þá mundu fáir til hans
heyra. Eða er nókkur maður á ís-
landi svo fávís, að hann haldi, að
sú skoðun Emils Jónsonar fengi
að berast til rússnesks almenn-
ings? Halda menn, að þá yrði
birt mynd af honum á forsíðu
annars aðalblaðs Rússaveldis og
orð hans hermd svipað því sem
Krúsjeff sjálfur hefði talað?
★
Um þetta þarf engra getgátna
við. Dæmið er fyrir hendi.
Izvestía hefur það eftir „for-
manni sendínefndarinnar", að
hann hafi lýst yfir því, „að heit-
asta ósk íslenzku þjóðarinnar
væri sú, að ekki væri herstöðvar
á íslenzku landsvæði“.
Hér skal enginn dómur á það
lagður, hvort Emil Jónsson hafi
mælt þessi orð eða ekki. Auð-
vitað mega þau til sanns vegar
færast. Allir íslendingar óska
þess, að sá tími komi sem fyrst,
að eríendur her þurfi ekki leng-
ur að dveljast hér í landi. Þrátt
fyrir þetta skilur yfirgnæfandi
meirihluti íslendinga nauðsynina
á dvöl varnarliðsins nú.
Alþjóð er kunnugt, að Emil
Jónsson er einn þeirra manna,
er þessa skoðun hafa. Með þá
skoðun hefur hann aldrei farið
dult á Islandi, og ennþá síður af
hverju hann teldi nauðsynlegt að
viðhalda vörnum hér. Engum
kemur til hugar, að Emil Jóns-
son breyti um þessa skoðun, þó
að hann dveljist um tveggja
vikna bil í heimboði rússneskra
einræðismanna.
Engin ástæða er til að ætla, að
Emil Jónsson vilji halda því
leyndu fyrir rússnesku þjóðinni
af hverju íslendingar fái ekki
fullnægt þeirri „heitustu ósk“
sinni, „að ekki væru herstöðvar
á íslenzku landsvæði“. En þrátt
fyrir hátalara og forsíðufréttir
hefur formaður íslenzku sendi-
nefndarinnar engin ráð til að
koma skýringum sínum til vitund
ar rússnesks almennings. í Rúss-
landi er ritskoðun á öllu því sem
blöð og útvarp birta og orðin,
sem hermd eru, löguð svo til, að
þau segi það eltt, sem einræðis-
herrunum hentar.
★
Þess vegna var það óhjá-
kvæmilegt, að þingmannaförin til
Rússlands yrði notuð til einhliða
áróðurs í þágu hmna kommún-
isku valdhafa svo sem raun er á
orðin. Einmitt nú telja þeir sig
þurfa að tjalda því, sem til er,
vegna atburðanna í Ungverja-
landi.
íslendingar vilja ekki, að Al-
þingi þeirra sé notað sem dula til
að breiða yfir andúð umheims-
ins á réttarmorðunum. Til þess
telja menn á íslandi, að Alþingi
sé of gott, þó að Þjóðviljinn gefi
í skyn, að ella hefðu íslendingar
orðið að vera viðbúnir að fella
„niður öll viðskipti íslendinga
við Sovétríkin", og afleiðingin
orðið „markaðskreppa hér á
landi, framleiðslustöðvanir og
verðfall".
Ef viðurlögin raunverulega hafa
verið þessi, þá eru þau enn ein
ástæða til að íhuga, hvort lengra
eigi að hsflda á þessari leið.
tlTAN ÚR HEIMI )
Átakanleg
flóttamanns
versku lögreglunnar
frásögn ungversks
af Dvndingum ung-
1 DANSKA blaðinu Sorö Amts-
tidende birtust fyrir nokkru tvær
greinar undir nafni Lajos Ruff.
sem er ungverskur frelsisvinur
er setið hafði í fangelsi, en var
látinn laus í byltingunni 1956 og
flúði land. í þessum tveimur
greinum segir hann frá þeim að-
ferðum, er beitt var í fangels-
unum til að lama viljaþrek fang-
anna og fá þá þannig til að játa
fyrir dómstólum það, sem yfir-
völdunum bezt líkaði. Segir hann
frá dvöl sinni í „galdraherberg-
inu“. Þetta var ekki venjulegur
fangaklefi. A miðjum vegg fyrir
ofan dyrnar var gluggi, sem í
voru blámálaðar . járngrindur
eins og slöngur í lögun. í her-
berginu voru tveir lampar, ann-
ar í loftinu og hinn á náttborð-
inu. Lampahlífarnar voru skreytt
ar hárauðum, gulum, svörtum og
bláum sívafningum, hlífarnar
snerust sífellt í hring, svo að
marglitir ljósdeplar hringsóluðu
um veggi og gólf. Borð, rúm og
stólar voru úr nælonkenndu efni,
sem endurspeglaði ljósdeplana.
Rúmið var þægilegt, en fótagafl-
inn var miklu lægri en höfða
lagið, svo að sá, er í rúminu
svaf, rann alltaf niður að fóta-
gaflinum. Veggirnir í herberginu
voru málaðir í sterkum litum, að
einum undanteknum, sem var
þakinn kvikmyndatjaldi.
Aðeins andartaki eftir að fang-
anum hafði verið ýtt inn í
„galdraherbergið", kom inn ung-
ur, borgaralega klæddur maður
og spurði, hvað hann vildi fá að
borða. Hann ætti kost á hverju
sem hann vildi. Fanginn tók eftir
því, að einkennilegt bragð var ax
kaffinu, og skömmu eftir að hann
hafði borðað fann hann til svima
og svefnhöfgi. Lagðist hann til
svefns, en vaknaði aftur með
mikinn höfuðverk við það, að
hvítklæddur, gildvaxinn maðux
laut yfir hann. Maðurinn kynnti
sig sem dr. Laszlo Nemeth, „yfir-
mann galdraherbergisins".
Nemeth reyndi nú að telja
fanganum trú um, að hann hefði
reynt að fremja sjálfsmorð með
því að kyrkja sig með silkiklút.
— Réynið þetta ekki í annað sinn,
sagði Nemeth ógnandi, en venti
síðan kvæði sínu í kross, varð
hinn vingjarnlegasti og gaf fang
anum sprautu til að róa taugarn
ar. Síðar varð mér ljóst, segix
sögumaður, að í sprautunni voru
deyfilyf, sem hafa lamandi áhrif
á heilann. Ekki veit ég, hversu
lengi ég svaf, en er ég vaknaðx
sat Nemeth á rúmstokknum.
Langar yður ekki til að spjalla
núna? spurði hann. Þér hafið ver-
ið einn svo lengi. — Þetta voru
okkar fyrstu viðræður, en upp
frá þessu ræddum við saman á
hverjum degi í 4—5 klst. í þær
sex vikur eða svo, sem ég dvald-
ist í þessu herbergi. Umræðurnar
snerust um æviferil minn og
hans, bækur og skáldskap. Hann
virtist vera mjög vel menntaður
maður. Ég hefi reynt að rifja
upp, hvað okkur fór í milli. Eitt
sinn sagði Nemeth:
— Hér munuð þér kynnast
ýmsu, sem aðeins fáir menn i
heiminum hafa nokkra vitneskju
um. Þér munuð bragða ávexti
vizkutrésins og skynja undirdjúp
helvítis. Helvíti er svei mér stað-
ur, sem allir fá ekki aðgang að
— alls ekki eins dapurlegt og
menn almennt ímynda sér. Jæja,
en þér munuð komast að raun
um það. Munið, að ég er vinur
yðar. Ef þér hafið einhverjar
óskir fram að færa, látið mig vita,
og ég skal sjá um, að þær verði
uppfylltar.
Ég fékk ágætan mat, en ekki
nægan svefft. Ég mátti ekki leggj-
ast á gólfteppið, og ég fann,
hvernig ég varð sífellt æstari og
taugaóstyrkari. Augsýnilega var
Ungverjinn Lajos Raiff var
aðeins 22 ára, er hann var
handtekinn á götu í Búdapest.
Hann sat í fangelsi leynilög-
reglunnar þangað til í október
1956, er pólitískir fangar voru
látnir lausir í byltingunni. í
þrjá mánuði var farið með
hann sem venjulegan pólitísk-
an fanga. Þá var dregin hetta
á höfuð honum, og hann flutt-
ur í „galdraherbergið“ svo-
kallaða, þar sem ungverska
leynilögreglan, AVO, beitir
fórnardýr sín kænlegum
pyndingaaðferðum til að lama
viljaþrek þeirra og fá þau til
að játa á sig glæpi. Þekktir
menn eins og Mindszenty
kardínáli, Laszlo Rajk og
Janos Kadar, núverandi for
sætisráðherra Ungverjalands,
hafa dvalizt í „galdraherberg-
ég undir sífelldu eftirliti gegnum
gluggann fyrir ofan dyrnar, og
þaðan var fylgzt með vaxandi
magnleysi mínu. Kvöld nokkurt
kom Nemeth inn til mín og gaf
mér enn eina sprautu. Nú munuð
þér sofa vel í nótt, sagði hann.
Er ég fékk fyrstu sprautuna
fannst mér ég heyra kynleg
hljóð. Nú þóttist ég heyra óp
konu, sem verið væri að pynda
Um nóttina rauk ég upp með
andfælum skjálfandi af ótta og
rennsveittur. Ég hrópaði á dr
Nemeth. — Verið þér rólegur,
hvíslaði hann. Þetta er aðeins sér
stök sálfræðileg læknismeðferð
— húsgögnin, litirnir, ljósið og
hljóðin eru aðeins hluti af þessu
En varið yður á silfurgeislanum!
Hann hefir óvenjuleg áhrif á heil
ann.
Ég lagðist út af og reyndi að
sofna, en þegar ég opnaði aug-
un, sá ég, að silfurgeisla stafaði
inn í herbergið gegnum glugg
ann. Hann »álgaðist mig, og ég
stökk á fætur. Utan við mig af
ótta hljóp ég fram og aftur og
reyndi að forðast geislann, sem
elti mig. Loks kom hann á hnéð
á mér, og í örvæntingu barði ég
með krepptum hnefum á dyrna'-.
Þetta var í fyrsta sinn, sem ópum
mínum var ekki svarað. Smám
saman varð ég örmagna og bar-
áttuþrek mitt á þrotum. Hvers
vegna átti ég að reyna að forð-
ast hið óumflýjanlega? Ég kast-
aði mér niður á gólfið, og silfur-
geislinn dansaði yfir brjóst mitt.
Síðan mun hafa liðið yfir mig
Ég man, að ungi maðurinn reif
mig upp. Hann sá, að ég óskaði
einskis annars en sjá dr. Nemeth
og tala við hann um það, sem
fyrir mig hafði borið. Á vissan
hátt treysti ég honum ekki, en
ég gat ekki verið honum reiður.
Hann kom eftir drykklanga
stund, og í þetta sinn var hann
klæddur dökkum buxum og inni
skóm, og skyrtan var fráhneppt
í hálsinn. Hánn settist niður og
fór að tala um konu, sem hann
hafði séð ganga eftir götunni.
----□-----
Við ræddum saman í margar
klukkustundir í þessu furðulega
16 fermetra herbergi, sem nú var
orðið heimili mitt. Ég var ör-
magna og uggandi. Dr. Nemeth
talaði innilega við mig í lágum
hljóðum. Mér varð nú ljóst, að
nýr þáttur í „læknismeðferðinni“
var hafinn. Hann vildi endilega
fá mig til að segja frá öllu, er
fyrir mig hefði komið, síðan ég
varð fullþroska. Hann lagði eink-
um áherzlu á að leiða talið að
kynferðislífinu. Af ásettu ráði
viðhafði hann dónaleg orð, er
minntu á fýsnir.
Þessa nótt — ef það hefir þá
verið nótt, því að ég hafði enga
hugmynd um, hvað tímanum lelð
— dreymdi mig fáránlegan
draum. Eða var það ekki draum-
ur? Er ég lá í rúminu, sá ég allt
í einu myndir á veggnum gegnt
mér. Nú varð mér fullljóst, að
mig var ekki að dreyma — kvik-
mynd var sýnd á tjaldinu. Þetta
var andstyggileg ástalífsmynd.
Allt í einu hvarf hún, og ég sá
myndir af líkamshlutum, er
þeyttust hingað og þangað, hand-
leggi, er vöfðust hver um annan
og fingur, sem hrundu af hand-
leggjalausum höndum. Svo hófst
klámmyndin á nýjan leik. Ég féll
í mók, og 1 mókinu rann það
upp fyrir mér, að ég hefði fengið
enn eina sprautu af deyfilyfinu.
Er dr. Nemeth kom næst inn
í klefann, sagði hann: Okkur næg
ir ekki að vita, hvað þér hafið
aðhafzt. Við verðum einnig að
vita, hvað þér hugsið! Honum
varð ljóst, að hann hafði talað
af sér og bætti því við: Þér vitið
sjálfur, að yður líður ekki vel —
það er, af því að þér haldið
áfram að vinna gegn mér. Ef þér
gefizt upp fyrir mér, mun allt
batna.
----□------
Lajos Ruff segir því næst frá
því, hvernig viljaþrek hans lam-
ast smám saman. Hann fer að
kæra sig kollóttan um kvikmynd-
irnar, hringsólandi ljósdeplana,
litina og jafnvel „hinn stórhættu-
lega silfurgeisla". Honum finnst
hann ekki lengur geta tekið nein-
ar ákvarðanir, dr. Nemeth verði
að hugsa fyrir hann. Eitt sinn
veitir hann því athygli, að klefa-
dyrnar standa opnár, og litill sól-
argeisli dansar í gættinni. Það
hvarflar að honum að reyna að
flýja, en hann hrindir þeirri hug-
mynd frá sér. Og hann ómakar
sig ekki einu sinni til að standa
á fætur og gægjast út um dyrn-
ar. Hann sofnar, Kvikmyndirnar
verða æ fáránlegri, en ekki eins
klámfengnar og áður. t. d. strýk-
ur kona á sér hárið, og það dett-
ur allt af, sköllóttur maður klór-
ar sér í höfðinu af svo mikilli
áfergju, að hann borar fingrun-
um gegnum höfuðkúpuna og
snertir heilann.
Ef til vill verðið þér geðveikur,
sagði dr. Nemeth við mig. Árang-
urinn af þessari meðhöndlun
verður venjulega viss tegund af
geðrofi. Síðar sá ég sex menn,
er orðið höfðu geðveikir af dvöl
sinni í „galdaherberginu".
★
Smám saman komst fanginn
að því, að dr. Nemeth vissi ýmis
legt um hann, er hann mundi
ekki eftir að hafa sagt honum.
Velti hann þessu mikið fyrir sér,
og komst að þeirri niðurstöðu, að
hann hlyti að hafa sagt dr. Nem-
eth þetta — en hvenær? Annars
var fanginn nú orðinn nægilega
viljalaus til að taka þetta ekki
nærri sér. Hann var hættur að
fylgjast með tímanum, var ætíð
latur og þreyttur. Gekk það jafn-
vel svo langt, að fangaverðirnir
urðu að þvo honum og mata
hann. Hann lifði og hrærðist fyr-
ir samtölin við dr. Nemeth og
fyrir kvikmyndirnar. Eitt sinn
sofnaði hann yfir matnum, en
var vakinn og háttaður. Eftir fá-
einar mínútur var hann vakinn
Framhald á bls. 13.