Morgunblaðið - 26.10.1958, Blaðsíða 3

Sunnudagur 26. okt. 1938
M O R G V /V B L 4 Ð I Ð
3
Zivago læknir
RÚSSNESKA skáldið Boris Past- |
ernak, sem hlaut bókmenntaverð-1
laun Nóbels í ár, er umdeildasti
höfundur Sovétríkjanna. Mennta
málaráðherra Rússa lýsti því yf-
ir á dögunum, að allir sovézkir
borgarar viðurkenndu að Paster-
nak væri ósvikið ljóðskáld og ó-
viðjafnanlegur þýðandi. Hins
vegar hafa rússnesku rithöfunda
samtökin fordæmt skáldsögu
hans, „Zivago lækni“, og eru horf
ur á að hún verði ekki gefin út
í Sovétríkjunum.
Um ljóðlist Pasternaks hefur
margt verið ritað. Upp úr fyrri
heimsstyrjöld var hann eitt af
fremstu ljóðskáldum Rússa, en
þótti oft torræður, enda, braut
hann nýja vegi í ljóðagerð, lærði
margt af fútúristum og symból-
istum í Vestur-Evrópu, en fann
jafnframt sinn eigin tón. Enda
þótt stjórn rússneska rithöfunda-
sambandsins hafi lýst því yfir,
að skáldskapur Pasternaks væri
„hugmyndasnauður og framandi
lífi fólksins", þá vill svo einkenni
lega- til, að hvenær sem hann
kemur fram opinberlega fyllast
stærstu samkomusalir.
Segja má að Pasternak hafi
verið óvenjulega þolgóður og líf-
seigur, þegar tekið er tillit til
þeirra þrenginga sem hann hef-
ur orðið að þola af valdhöfum
Sovétríkjanna. Tveir mestu
skáldbræður hans, Majakovskí
og Ezenín, sviptu sig lífi fyrir
1930 vegna þess að þeir þoldu
ekki hina andlegu áþján í heima-
landi sínu. Pasternak hefur hins
vegar lifað allár raunir og fundið
sér athvarf í þýðingum á mörgum
helztu verkum heimsbókmennt-
anna.
Ferill skáldsögu hans, „Zivag-
os læknis" er furðulegur. Árið
1954 birtust kaflar úr sögunni
í bókmenntatímaritinu Znamya,
og var þá búizt við að hún yrði
birt innan skamms. Hann lauk
við söguna árið eftir og sendi
ítalska útgefandanum Feltrinelli
eintak af handritinu. En það
dróst á langinn, að bókin kæmi
út í Sovétríkjunum, og í fyrra-
vor fékk Feltrinelli boð um að
skila handritinu, þar sem höf-
undurinn þyrfti að gera á því
ýmsar breytingar. Þegar útgef-
andinn þverskallaðist var Sur-
kov, forseti rússnesku rithöf-
undasamtakanna, sendur til Italíu
til að telja Feltrinelli flokksbróð-
ur sinn á að skila handritinu.
Það bar ekki árangur, og sagan
var gefin út í ítalskri þýðingu.
Síðan kom hún út í mörgum lönd
um Vestur-Evrópu, m.a. Dan-
mörku, Englandi og Bandaríkjun
um. Hennar er von á íslenzku
hjá Almenna bókafélaginu á
næsta ári.
„Zivago læknir" er umfangs-
mikil skáldsaga í svipuðum stíl
og rússnesku stórverkin á síð-
ustu öld. Einkum er henni jafn-
að við „Stríð og frið“ eftir Tol-
stoj, sem ekki hefur fengizt gefin
út í Sovétríkjunum nema í stytt-
um útgáfum. „Zivago læknir"
er saga heillar fjölskyldu á ár-
unum 1903—1929 með eftirmála
sem nær fram yfir síðari heims-
styrjöld. Hún hefst á táknrænni
greftrun móður læknisins og
henni lýkur á greftrun Zivagos
sjálfs. Bókin er saga margþættr-
ar mannlegrar reynslu, þar sem
lífið í öllum sínum blæbrigðum
er dregið upp í snilldarlegum
iýsingum. „Skáldsaga mín er ekki
pólitískt áróðursrit. Hún er að-
eins saga manns og fjölskyldu
hans, sem átti þau örlög áð lifa
á umbrotatímum okkar“, sagði
Pasternak á sínum tíma. Þetta
er rétt, en hitt er jafnsatt, að
’æknirinn og fjölskylda hans lifa
tíma og rúmi, þau lifa í Rúss-
landi um og eftir byltinguna og
örlög þeirra eru ákveðin af hinu
nýja valdi, sem ríkir í landinu.
Allar lýsingar á þessu skeiði
hljóta að hafa pólitíska undir-
tóna, og kjarni sögunnar er ein-
mitt lýsingin á því, hvernig hin-
ar ytri kringumstæður eitra og
eyðileggja líf einstaklingsins,
hvernig grimmdin og kúg-
unin búa um sig í mannlegu þjóð-
félagi og uppræta hið mennskasta
í manneskjunni, einstaklingseðl-
ið, samvizkuna, mannúðina. Bók
in leiðir okkur fyrir sjónir, hvern
ig ógnir, hræðsla, tilbeiðsla valds
ins og trúin á huglægar hugsjón-
ir afskræma manninn.
Zivago er minnisstæð persóna
einmitt af því hann er svo
mennskur. Hann er að komast til
þroska á árum rússnesku bylt-
inganna í byrjun aldarinnar.
Þetta er sá tími þegar æskumenn
eru gagnteknir af hugsjónum:
þeir eru stjórnleysingjar, upp-
reisnarmenn, bolsévikar. En
Zivago er fyrst og fremst mann-
legur og reynir að varðveita
kjarna sinn á hverju sem veltur.
í vissum skilningi er Zviago
illa hæfur til lífsins, en það er
kannski þess vegna sem hann lif-
ir hörmungarnar. Hann er alger
andstæða hins eldlega hugsjóna-
manns Antipovs, sem kastar sér
út í iðustraum lífsins og trúir
því statt og stöðugt að hann geti
umskapað heiminn, en ræður
sér bana þegar hann sér að
draumur hans er svikinn. Zivago
er líka ólíkur föður sínum, sem
er tákn hins horfna Rússlands.
Zivago tilbiður hvorki fortíðina
né þau öfl sem eru að verki í
samtímanum í nafni framtíðar-
innar. Lífsviðhorf hans er ein-
faldlega: „Fólk verður að laðast
að því góða vegna góðleika síns“.
Zivago er í víðasta skilningi
saklaus, og þess vegna mun hann
lifa allar ógnarstjórnir. f bókar-
lok segir ein hinna þriggja
kvenna sem elskuðu Zivago, þeg-
ar hún kveður hann: „Gáta lífs-
ins, gáta dauðans, töfrar snilld-
arinnar, töfrar hinnar einföldu
fegurðar — já, já, þetta áttum
við. En hlutir eins og umsköpun
hnattarins, þeir hlutir, nei takk
fyrir, þeir eru ekki handa okk-
ur“.
Skáldsaga Pasternaks er lof-
söngur til lífs, sem er umkringt
af dauðanum, til sakleysis sem
er umkringt spillingu. Málið á
bókinni er ljóðrænt, og langir
kaflar hennar eru í bundnu máli:
það eru síðustu ljóð Pasternaks.
Bókin er fyrst og fremst mikið
listaverk, en hún geymir líka
alvarlegar ákærur á hendur
þeim mönnum sem lagt hafa
fjötra á viðleitni einstaklingsins
til að lifa sínu eigin lífi.
Zivago, sem er bæði læknir og
ljóðskáld, ber fram þessa þung-
orðu ákæru á hendur rússneska
kommúnismanum:
„Ég held að þjóðnýtingin hafi
verið bæði röng og misheppnuð,
og af því ekki mátti viðurkenna
það, var nauðsynlegt að taka í
notkun allar tiltækar ógnarað-
ferðir til að fá fólkið til að
gleyma, hvernig það ætti að
hugsa og dæma sjálfstætt, þvinga
það til að sjá það sem ekki var
til, og til að verja hið gagnstæða
við það sem allir sáu með eigin
augum. Af þessu stafaði hin
dæmalausa grimmd Jesov-ógn-
anna (Jesov var fyrirrennari
Bería) og yfirlýsingin um stjórn-
arskrá, sem aldrei var ætlunin að
fara eftir, og kosningarnar sem
ekki voru byggðar á grundvall-
arreglu frjálsra atkvæða.
Og þegar stríðið brauzt út,
voru hinar raunverulegu ógnir
þess, hinar raunverulegu hættur
og hinar raunverulegu ógnanir
við líf okkar blessun í saman-
burði við styrkleika hinnar ó-
mennsku lygi“.
Á öðrum stað segir Zivago:
„Byltingin er verk ofstækis-
manna, einstrengingslegra og
þröngsýnna".
Lára, önnur aðalsögupersónan,
segir að með byltingunni hafi
falsið flætt yfir Rússland. Hún
segir ennfremur, að hin mikla
ógæfa og undirrót allra meina
hafi verið útrýming trúarinnar
á persónulega dómgreind manna.
Fólk gerði sér í hugarlund, að
það væri komið úr tizku að
treysta og fara eftir sínum eig-
in siðgæðishugmyndum, að allir
yrðu að syngja með sama nefí
og fara eftir skoðunum náung-
ans, skoðunum, sem var troðið
í fólk með góðu eða illu.
Zivago hlær að þeirri yfir-
lýsingu sovétleiðtoganna, að
marxisminn sé vísindagrein:
„Visindin hafa meira jafn-
vægi. Ég veit ekki hvort nokk-
ur kenning er í jafnríkum mæli
sjálfri sér nóg og fjarlæg veru-
leikanum og marxisminn. Fólk
er venjulega áfjáð í að reyna
Boris Pasternak á yngri ánim.
Kristilegt æskulýðsstarf
Ræða Sigurðar Gum
við umræðu'r
Herra forseti!
ÉG GET með engu móti stillt
mig um að standa hér upp og
mæla hið bezta með áskorun
þeirri, sem biskup hefur nú flutt
og mælt fyrir. Ég tel hér mjög
hóflega að farið með fjárkröfu
til svo mikilvægrar uppeldis-
starfsemi, en mun þó ekki flytja
hækkunartillögu, þar sem ég tel
varlegra og skynsamlegra að
spenna ekki bogann of hátt, af
því að hér er um nýja fjárbeiðni
að ræða. Það verður væntanlega
auðveldara að sækja á síðar.
Það er alls engum vafa bund-
ið, að hér er um mjög brýna og
aðkallandi nauðsyn að ræða: að
kirkjan hafi jafnan nokkurt fé,
sem hún geti varið til eflingar
kristni- og kirkjulífi í landinu,
Og þetta þrennt, sem nefnt er í
greinargerðinni:
1) að æskilegt sé, að kirkjan
geti sent menn, einn eða
fleiri, til fyrirlestrahalds
um andleg mál, bæði í
skóla landsins og til safnað-
anna,
2) að nauðsyn beri til, að út-
gáfustarfsemi kirkjunnar sé
aukin, m. a. með því að gefa
út leiðbeiningar til presta
um sunnudagaskólahald og
æskulýðsstarfsemi, og ýmis
nauðsynleg gögn við þá
starfsemi, og
3) að senda erindreka til þess
að aðstoða presta í því að
koma slíku starfi á fót,
er allt knýjandi nauðsyn, auk
margs annars, ef kirkjan ætlar
að ná til hjartna æskunnar — og
fylgjast með straumi tímans.
Ég sagði: fylgjast með straumi
tímans. Allt er breytingum háð
í heimi vorum, og aldrei fyrr í
sögu mannanna hafa slík straum-
köst verið í lífi þeirra og nú á
hinum síðustu árum. Um það sr
öllum háttvirtum kirkjuþings-
mönnum svo vel kunnugt, að ég
þarf ekki að eyða dýrmætum
tíma í það hér, að færa að því
nein sérstök rök. — En einmitt
vegna hinna miklu og sívaxandi
straumkasta í lífi manna, —
vegna hins mikla og ægilega
blekkingamoldviðris, — svo að
kenningar sínar á veruleikanum,
að læra af reynslunni, en þeir
sem með völdin fara eru svo
áfjáðir í að staðfestu goðsögn-
ina um sinn eigin óskeikulleik,
að þeir snúa bakinu við sann-
leikanum hvenær sem þeir
geta.“
Bókin er full af umræðum eins
og rússneskum skáldsögum er
eiginlegt. Þar tala allir fullum
hálsi og eru óhræddir við að
láta í ljós skoðanir sínar. Þetta
háværa tal skáldsögunnar hefur
verið þaggað í bili, en „Zivago
læknir“ vekur manni grun um,
að hin mikla þögn sé þrátt fyrir
allt bara stundarfyrirbæri,
kommúnisminn geti ekki enda-
laust haldið þessari lífsglöðu og
leitandi þjóð í þagnargreipum.
„Zivago læknir" er áhrifa-
mikið sóknarskjal gegn allri
kúgun og ómannúð heimsins;
bókin áréttar þann aldagamla
sannleik, sem alltaf verður að
segja á ný í hverri kynslóð, að
maðurinn lifir ekki af brauði
einu saman, að mannkynssagan
á sér miklu dýpri rök en „hina
sögulegu nauðsyn" eins kenn-
ingakerfis. Það er kannski af
þessum sökum sem rússneskir
valdhafar banna útgáfu þessarar
skáldsögu, þótt þeir geti alls
ekki neitað því, að Boris Paster-
nak er mesta skáld Rússa á þess-
ari öld.
s-a-m.
KAÍRÓ, 25. október. — Krúsjeff
mun koma í opinbera heimsókn
til Egyptalands einhvern tíma á
næstunni, þó sennilega ekki fyrr
en eftir áramót.
íarssonar skólastjóra
á Kirkjuþingi
ég tali ekki lengur á neinu lík-
ingamáli, — sem nú er, af ýms-
um aðilum, markvisst þyrlað upp
og hefur neikvæð og oft óbætan-
leg áhrif á unga fólkið, — æsku
þjóðarinnar, — þá verður kirkj-
an að vera vel á verði, það er
heilög skylda hennar. Og að mín-
um dómi er enginn uppeldisaðili,
nema traust og góð heimili,
sem líklegri er til hinna beztu og
æskilegustu áhrifa.
Sem dæmi um hinn mikla og
blygðunarlausa blekkingaáróður,
sem rekinn er, vil ég aðeins
nefna þrennt: Ósvífni þá, sem
beitt er af áróðursmönnum
áfengis og tóbaks, kvikmynda og
hvers konar glæpa- og sorprita.
Við vitum allir, að fjöldi lítt mót-
aðra æskumanna og meyja bítur
í þetta agn blekkinganna og bíð-
ur þess oft aldrei bætur allt sitt
líf. Um það eru fjölmörg dæmi,
alltof, alltof mörg.
Vegna þess, sem ég hef nú að-
eins drepið á, held ég að segja
megi með sanni, að erfiðara sé
að vera ungur í dag en nokkru
sinni fyrr. En þar sem æskan er
framtíð og fjöregg hverrar þjóð-
ar, skiptir í raun og veru meira
máli en allt annað að verja hana
og vernda gegn hvers konar nei-
kvæðum áhrifum, og leggja hið
mesta kapp á að innræta henni
þau lífssannindi, sem gætu orðið
henni tíl varanlegrar blessunar
í lífi og starfi. Og þar er einmitt
kirkjan sá aðilinn, sem líklegast-
ur er, eins og nú horfir, að hafa
hin æskilegustu og varanlegustu
uppeldisáhrif.
Ég fagna því innilega, að
þjóðkirkjan skuli nú vera að
hefja stóraukið eg markvisst
æskulýðsstarf, og að nú skuli
ákveðið miðað að því, að senda
ágæta erindreka út í sóknir lands
ins, til að stuðla að því að slíku
starfi verði sem víðast komið af
stað, — og þá væntanlega til að
glæða jafnframt á ýmsan annan
hátt hið þróttlitla safnaðarstarf
okkar. Herra biskupinn veit, að
ég hef einmitt alllengi haft í
huga erindrekaleiðina, — að
kirkjan hefði tvo erindreka, sem
hún sendi út til safnaðanna, til
þess að vinna markvisst, með
sóknarpresti og safnaðarnefnd,
að stórauknu starfi safnaðanna á
ýmsum sviðum. Ég hef leitt að
því rök á öðrum stað, að þetta
er hægt, ef öruggt og markvisst
er að unnið. — Og hvað er í raun
og veru mikilvægara en að vinna
að auknu kristilegu starfi meðal
þjóðarinnar, bæði meðal hinna
yngri og eldri?
Öllum háttvirtum kirkjuþings-
mönnum er kunnugt, að mörg fé-
lagasambönd í þessu landi hafa
fyrir löngu ráðið til sín sérstaka
erindreka, til þess að ferðast
milli hinna dreifðu deilda og
flytja þannig til þeirra ýmsar
nýjungar, og örva og hvetja til
nýrra átaka. Við, sem búum úti
á landi, víða í fámenni, vitum,
hvaða gildi þetta hefur.
Kirkjan má hér með engu móti
heltast aftur úr. Hún verður að
fylgjust með straumi tímans, eins
og ég sagði fyrr, ekki staðna í
gömlum formum. Hún verður að
taka upp nýjar aðferðir, í sam-
ræmi við breytta tíma, tiláróðurs
fyrir þann málstað, sem við vit-
um, að er mikilvægari en allt
annað.
Ég hef með mikilli gleði fylgzt
með því, að síðustu missiri hefur
hér á orðið mikil breyting til
bóta, og á ég þá fyrst og fremst
við hið stóraukna og athyglis-
verða æskulýðsstarf þjóðkirkj-
unnar. En það þarf að herða róð-
urinn enn að miklum mun, og á
fleiri sviðum. Og þar sem þessi
tillaga miðar markvisst að því,
og kemur á margan hátt heim
við það, sem ég hef um þessi mál
hugsað, gat ég ekki stillt mig um
að segja þessi fáu orð og mæla
hið bezta með henni.