Morgunblaðið - 29.10.1958, Síða 6

6
MORCVlSBLAÐIb
Miðvikudagur 29. okt. 1958
Leikfélag Reykjavíkur:
Allir synir mínir
eftir Arthur Miller.
Leikstjóri: Gísli Halldórsson.
LEIKFÉLAG reykjavíkur
er nokkuð seint á ferðinni með |
fyrstu leiksýningu sína á þessu
leikári. Ekki er ég þó með þessum
orðum mínum að álasa hinu
merka félagi og þeim ágætu
mönnum, sem þar hafa forustuna,
því að félagið getur vissulega
sagt eins og gamli Worse, skip-
stjóri, í sögu Kiellands: „Jeg
kommer sent men jeg kommer
godt . . .“. Leikfélagið hóf sem sé
starfsemi sína að þessu sinni með
því að frumsýna sl. sunnudags-
kvöld leikritið „Allir synir mín-
ir“, eftir hinn mikla snilling,
ameríska rithöfundinn Arthur
Miiler, áhrifaríkt og stórbrotið
skáldverk. Um höfundinn er
óþarft að fara hér mörgum orð-
um, því að margt hefur verið
um hann rætt ög ritað hér og
þrjú af öndvegisverkumhanshafa
verið sýnd hér í Þjóðleikhúsinu
á undanförnum árum við geysi-
Helga Valtýsdóttir í hlutverki
Kate Kellers og Brynjólfur Jó-
hannesson (Joe).
hrifningu áhorfenda, en þau eru
„Sölumaður deyr“, „í deiglunni"
og „Horft af brúnni".
Arthur Miller er liðlega fert-
ugur, fæddur 1915. Hann stund-
aði háskólanám og blaðamennsku
framan af, en tók snemma að
semja leikrit. Með leikritinu „The
Man Who Had All the Luck“,
vakti hann á sér töluverða at-
hygli dómbærra manna, er það
Var sýnt í New York, enda þótt
dagar þess á sviðinu væru taldir
eftir fjórar sýningar. Næst samdi
Miller leikritið „All My Sons“,
og var það frumsýnt í New York
í ársbyrjun 1947. Hlaut höfund-
urinn mikla og almenna viður-
kenningu fyrir leikiitið, enda
voru allir gagnrýnendur á einu
máli um það, að þetta væri eitt
allra snjallasta leikrit, sem nýr
höfundur hefði látið frá sér fara
um langt skeið og að mikils mætti
af höfundinum vænta í framtíð-
inni. Má vissulega með sanni
segja, að sú spá gagnrýnenaanna
hafi rættst í ríkum mæli.
Leikritið „Allir synir mínir“, er
átakanleg harmsaga fólks, sem
þungi gamalla misgerða bugar að
lokum. Það segir okkur á áhrifa-
mikinn hátt að gjörðir einstak-
lingsins ná langt út yfir hann
sjálfan, eru aðeins þáttur í marg-
slungnu lífi fjöldans. Þess vegna
bera menn ábyrgð gjörða sinna
ekki aðeins gaghvart sjálfum sér
og sínum, heldur og gagnvart
öllum öðrum. Og þó að menn geti
um sinn skotið sér undan þessari
ábyrgð, þá rennur þó óhjákvæmi-
lega upp áður en lýkur stund
hinna vægðarlausu reikníngs-
skila.
Joe Keller er verksmiðjueig-
andi og býr í úthverfi amerískr-
ar borgar ásamt konu sinni og
syni, sem verið hafði í stríðinu.
Annar sonur þeirra hjóna hafði
einnig verið í stríðinu, sem flug-
maður. en kom ekki heim aftur,
eins og svo margir, og var ókunn-
ugt um afdrif hans. Telja flestir
að hann hafi farizt enda liðin
nokkur ár frá því er ófriðnum
lauk. Heimili Kellers-fjölskyld-
unnar virðist komið í samt lag
eftir ófriðinn, en svo er þó í raun
og veru ekki, því að kona Kellers
er stórþjáð á sinninu út af hvarfi
sonar síns og sættir sig ekki við
tilhugsunina um að hann sé dá-
inn. A stríðsárunum hafði verk-
smiðja Joe Kellers selt banda-
ríska flughernum gallaða véla-
hluta, er leiddi til þess að tutt-
ugu og einn maður létu lífið.
Joe og félagi hans voru ákærðir
fyrir þennan mikla glæp og lauk
málinu með því, að Joe var sýkn-
aður, en félagi hans var dæmdur
í tugthús. Ýmsar getgátur og
dylgjur voru manna í milli um
þetta mál, sem þó smám saman
virtist vera að fyrnast yfir. En
hinum endanlegu reikningsskil-
um var ekki lokið, er fangelsis-
hurðin skall á hæla hins dæmda,
— þau bíða síns tíma, — í leiks-
lok og rís þá leikurinn hæst í
sínum volduga dramatíska krafti.
Gísli Halldórsson hefur sett
leikinn á svið og stjórnað hon-
um. Er þetta þriðji leikurinn,
sem hann stjórnar á vegum Leik-
félags Reykjavíkur. Hefur hann
með þessu starfi sínu sýnt, að
hann er ekki aðeins ágætur l°ik-
ari, heldur einnig gáfaður og ör-
uggur leikstjóri. Hann skilur við-
fangsefnið til hlítar og hefur alla
þræði í hendi sér. Er heildarsvip-
ur leiksins óvenjulega góður og
samleikurinn þannig, að vart
verður á betra kosið og eru þó
hlutverkin allmörg og vandasöm,
Guðmundur Pálsson sem George
Deever og Helga Valtýsdóttir
(Kate).
þó að auðvitað séu hlutverk Joe
Kellers, Kate konu hans og Chris
sonar þeirra langveigamest og
erfiðust.
Brynjólfur Jóhannesson leik-
ur Joe. Þessi aldraði syndaselur,
sem hugsar helzt í dollurum, er
kannski ekki neitt verri maður
þegar allt kemur til alls, en gerist
og gengur, þrátt fyrir afbrot sín.
Hann ann heimili sínu, konu sinni
og syni, sem er honum í raun og
veru allt, og hann er góðlátlegur
og glettinn, nema þegar hann
setur í sig hörku til þess að þagga
niður í samvizku sinni. Hlutverk-
ið er geysivandasamt, en Brynj-
ólfur leikur það afburða vel. Svip
brigði hans, látbragð og málróm-
ur lýsir ágætlega hinum marg-
víslegu sveiflum í hugarástandi
hans og í átökunum miklu milli
þeirra feðga, er leikur hans allur
svo sannfærandi að maður „hef-
ur ekki við að trúa“.
Helga Valtýsdóttir ieikur Kate
/Keller, líklega erfiðasta hlutverk
leiksins. Eins og áður segir, er
Kate sárþjáð kona, af því hún
vill ekki sannfærast um að sonur
hennar, sem hvarf í stríðinu, sé
dáinn. En ástæðan fyrir því, á
sér djúpar rætur. Húni hefur allt
af vitað hlut mannsins síns í sölu
hinna gölluðu varahluta, og hún
Brynjólfur Jóhannesson í hlutverki Joe Kellers.
getur ekki varizt þeirri hræði-
legu hugsun, að ef sonur þeirra
hafi farizt í flugslysi, þá hafi
faðir hans raunverulega verið
valdur að dauða hans. — Helga
Valtýsdóttir hefur að undanförnu
leikið hvert hlutverkið oðru
meira, með þeim ágætum, að hún
er nú tvímælalaust orðin ein
allra mikilhæfasta skapgerðar-
leikkona okkar. Ef til vill er Kate
erfiðasta viðfangsefni hennar til
þessa, en frúin leikur það hlut-
verk frábærlega vel, af öruggum
skilningi og sterkri innliíun. Kate
virðist hafa hugboð um að dagur
reikingsskilanna sé að nálgast og
leikkonan túlkar á áhrifamikinn
hátt ótta og angist þesarar hrjáðu
konu.
Jón Sigurbjörnsson leikur
Chris, son Kellers-hjónanna.
Chris þekkir ekki þá veröld, sem
við honum tekur, þegar hann
kemur heim úr stríðinu, finnst
hún eigingjörn og ábyrgðarlaus.
Hann er heiðarlegur maður og
þráir betra og sannara líf og
hann leitast við að sjá aðeins
góðu hliðarnar á mönnunurn.
Hann ann föður sínum og dáir
hann og því sárari verða von-
brigði hans, er honum verða ljós
afbrot föður síns og því miskunn
arlausari verða ásakanir hans,
er hin miklu átök gerast milli
feðganna. Jón Sigurbjörnsson
er mjög vaxandi leikari, þrótt-
mikill og karlmannlegur í öl'um
viðbrögðum sínum og leikur jafn
an af öruggum skilningi og inn-
lifun. En aldrei hefur Jón
leikið betur en að þessu sinni,
enda hefur hann unnið hér veru-
legt leikafrek.
Helga Bachmann fer með hlut-
verk Önnu Deever, dóttur félaga
Joe’s, þess er dæmdur var. Anna
hafði verið heitbundin syni Kell-
ers-hjónanna, er hvarf í stríðir.u,
en er nú gestur á heimili Kellers
í boði Chris og hafa þau fellt hugi
saman. Á Anna veigamiklu hlut-
verki að gegna í lok leiksins. —
Helga fer vel með hlutverk þetta
af réttri hófsemi og góðum skiin-
ingi.
George Deever, bróðir Önnu,
leikur Guðmundar Pálsson. Þau
systkinin höfðu snúið baki við
föður sínum, er hann var dæmd-
ur, en nú hefur Georg, sem er
orðinn lögfræðingur, heimsótt
föður sinn í fangelsið og fengið
að vita hið sanna í máli bans.
Heldur hann þaðan beint á fund
Joe Kellers til þess að krefja
hann reikningsskapar. Hlutverkið
er ekki mikið að vöxtum, en ger-
ir þó verulegar kröfur. Fer Guð-
mundur laglega með hlutverk
þetta, með töluverðum þunga og
skaphita.
Vini Kellers-fjölskyldunnar,
Jim Bayliss og Sue konu hans
leika þau Ácni Tryggvason og
Guðrún Þ. Stephensen. Er lækn-
irinn orðinn langþreyttur á
kvabbi hysteriskra kerlinga og á
þá ósk eina, að geta gefið sig að
vísindarannsóknum, en kona
hans, sem getur verið ærið við-
skotaill þegar því er að skipta,
er raunsæ og mótfallin rannsókn-
arstarfi bónda síns, sem ekkert
muni gefa í aðra hönd. Þau Árni
og Guðrún gera bæði hlutverkum
sínum góð skil. Aðrir nágrannar
Kellers-fjölskyldunnar er«
Frank Lubey og kona hans Lydía,
er þau Steindór Hjörleifsson og
Sigríður Hagalín leika. Hlutverk
in eru fremur smá, en vel með
farin. Þá leikur Ásgeir litli Frið-
steinsson Bert, skemmtilegan átta
ára snáða, og stendur sig eins og
hetja.
Leiktjöldin hefur Magnús Páls-
son gert. Eru þau hin prýðileg-
ustu eins og reyndar sviðtð allt.
Jón Óskar hefur þýtt leikinn á
lipurt mál, en ekki hnökralaust.
Leiksýning þessi er einhver
sú heilsteyptasta og áhrifamesta,
sem hér hefur sézt um langt skeið
— listrænn viðburður, sem lengi
mun vitnað til, enda hef ég sjald-
an verið í leikhúsi þar sem hrifn-
ing áhorfenda hefur verið jafn-
mikil og í Iðnó þetta kvöld.
Sigurður Grímsson.
Kvenréttindafé-
lagið mótmælir
ofbeidi Breta
Fundur í Kvenréttindafélagi ís-
lands haldinn 21. okt. 1958 fagn-
ar útfærslu fiskveiðilandhelginn-
ar og mótmælir harðlega ofbeld-
isaðgerðum Breta hér við land.
Jafnframt þakkar fundurinn
áhöfnum íslenzku varðskipanna
fyrir drengilega frammistöðu,
þrátt fyrir erfiðar aðstæður.
Sömuleiðis þakkar fundurinn
þeim þjóðum, sem hafa viður-
kennt rétt íslendinga til að ráða
yfir fiskveiðilandhelginni eða
gefið fiskiskipum sínum fyrir-
mæli um að virða hana.
skrifar úr
dqglega lifínu
Þörf á matvælasýningu
EYKVÍSK húsmóðir” skrifar
Velvakanda eftirfarandi
bréf:
Reykvíkingum hefur að undan-
förnu verið gefinn kostur á að sjá
og skoða margs konar syningar,
og þeim ber sannarlega að þakka
er að því standa. En frá mínum
bæjardyrum séð vantar pá sýn-
ingu, sem mest þörf er fyrir, mat-
vælasýningu.
Matvæiainnkaup heimilanna
eru svo stór ,iður í útgjöldum
hvers og eins, að það hlýtur að
vera krafa okkar neytendanna, að
við fáum að greiða hverja tegund
eftir gæðum hennar. Skemmda
eða illa unna vöru ætti að útiloka
af markaðinum.
Um daginn var í Morgunblað-
inu mjög athyglisverð grein um
matvælasýningu eftir Friðrik
Eiríksson, bryta. Benti hann rétti
lega á, hversu nauðsynleg og lær-
dómsrík slík sýning gæti verið,
og tók dæmi frá Bandaríkjamönn
um, sem munu standa allra þjóða
fremstir hvað vöruvöndun snert-
ir.
Það er svo sem ekkert gaman,
að þurfa að greiða hæsta verð
fyrir vöruna, og sjá er heim kem-
ur og á að fara að nota hana, að
það er engin fyrsta flokks vara.
Við höfum um þetta nærtæk
dæmi: Hvað um mjólkina í sum-
ar? Hvað um fiskinn? Og hvað
um brauðin, kökurnar o. m. f 1.?
Ef allir eru ánægðir með þetta,
þá er allt í stakasta lagi. En ég
hygg að mörg húsmóðir þessa
bæjar sé sáróánægð, og þess
vegna lít ég svo á að eitthvað beri [
að gera til að stuðla að meiri I
vöruvöndun. Matvælasýning er
ekki svo fráleitt skref í rétta átt“
Þetta var bréf „Reykvískrar
húsmóður“. Matvælasýning væri |
vafalaust gagnleg. Þá gæfist kost-
ur á að skoða og bera saman. En
þegar matvæli eru annars vegar,
nægir ekki alltaf að skoða. Eins
og húsmóðirin segir í bréfi sínu,
kemur það oft ekki í ljós fyrr en
heim er komið, hvernig matvaran
er. En húsmæðurnar hafa eitt
ráð, sem ég hygg að sé öllum ráð-
um betra, og það er að láta sér
það að kenningu verða ef þær fá
slæma vöru, og leggja sér það á
minni þegar þær fá góða. Einníg
geta þæt- gengið í nokkurs konar
bandalag, eins og sagt er að þær
geri oft af minna tilefni, og varað
hvora aðra við eða hrósað, þegar
það á við. Þessa aðferð heid ég
að þær hafi fundið fyrir löngu,
blessaðar. Gagnvart einstöku
vörutegundum er maður að vísu
alveg varnarlaus, eins og t. d.
mjólkinni, hana neyðast flestir
til að kaupa, hvort sem þeim lík-
ar betur eða verr.
Eim um akstur
strætisvagna
EDESTER skrifar:
„Fyrir nokkru var í dálkum
þínum minnzt á akstur strætis-
vagnastjóra í Reykjavík. Aðfinnsl
ur, sem mér fannst sumar hverjar
á rökum reistar, voru bornar
fram. Síðar birtist svo svar, að
mig minnir frá strætisvagna-
stjóra.
[ Strætisvagnastjórinn neitar því
I ekki, að strætisvögnunum sé
stundum ekið hraðar en lög mæia
fyrir. Þetta vill hann telja rétt-
mætt og afsakanlegt vegna þess,
I að strætisvagnar fái að öðrum
kosti ekki haldið áætlun. Af-
skiptaleysi lögreglunnar, sem
fyrri bréfritari átelur, afsakar
strætisvagnsstjórinn einnig með
þessu.
Þarna erum við íslendmgar lif-
andi komnir. Agaleysið í þjóðfé-
lagi okkar er okkur til minnkun-
ar og meira tjóns en margur hygg
ur. Nær það í raun og veru nokk-
urri átt, að hægt sé að afsaka of
hraðan akstur svo stórra og
þungra farartækja sem st.rætis-
vagnarnir eru með því, að þeir
geti að öðrum kosti haldið áætl-
un. Á að skilja þögn lögreglunnar
sem samþykki í þessu máli? Er
strætisvagnastjóri sem slysi veld-
ur í of hröðum akstri laus allra
mála, ef hann getur sýnt fram
á, að honum hafi verið nauðsyn-
legt að aka of hratt til þess að
komast í tæka tíð á áfangastað?
Ég hefi greinilega orðið þess
var, að strætisvagnarnir í Reykja
vík aka oftar fram úr öðrum bif-
reiðum en strætisvagnar erlendis.
Er við því að búast að vel gangi
að kenna fólki hér á landi um-
ferðarreglur, ef svona hugsunar-
hóttur er talinn réttur og heil-
brigður? Væri ekki rétt að gera
kröfur til þess, að áætlun strætis-
vagnanna sé höfð í fullu sam-
ræmi við vegalengd og ieyfilcgan
aksturshraða?“