Morgunblaðið - 29.10.1958, Síða 11

Miðvikudagur 29. okt. 1958
MORGVNBLAÐIh
11
Skáldskapurinn er e/ns 09 grœnt eitur í
blóðinu, sumpart meðfœtt, sumpart
//
malaríusýkill"
Samtal v/ð sr. Sigurð i Holti sextugan
EINN MESTI núlifandi orðsnill-
ingur okkar íslendinga, sr. Sig-
urður Einarsson, er sextugur í
dag.
Er hann var ungur drengur í
barnaskóla í Vestmannaeyjum,
sagði kennari hans við hann:
„Þú skalt leggja rækt við þitt
tungutak, því að þú hefur hæfi-
leika til að verða málsnjall“. Sig-
urður hefur æ síðan reynt að fara
að ráðum síns gamla kennara og
snemma varð hann þjóðkunnur
fyrir ræður sínar, fyrirlestra og
skáldskap.
En hann hefur líka oft verið
umdeildur maður. Oftar en einu
sinni hefur hann vent seglum á
skútu sinni. Menn hafa talað um
það, að hann hafi stundum brot-
ið brýrnar að baki sér. Þó hefur
hann ekki þurft að brjóta neinar
brýr að baki sér á leið einurðar
og í leit að hinu rétta. Eða er
þeirra hlutur skárri sem umhugs-
unarlítið hafa látið leiðast gegn-
um lífið af einhverjum flokks-
samtökum?
Hann situr nú austur í Holti,
sem sálusorgari Eyfellinga og
unir vel hag sínum. í tilefni af-
mælisins skrapp fréttamaður Mbl.
austur um daginn og bað skáld-
ið og klerkinn að draga upp
nokkrar myndir og minningar frá
misvindasamri ævi.
★
— Ja, ujn mig er það helzt að
segja, hefur sr. Sigurður mál sitt,
að ég hef komið víða við, en ekki
unnið nein stórvirki. En það sem
mér þykir vænzt um frá langri
ævi, eru ef til vill ljóðabækurn-
ar mínar.
Þykir þér t.d. vænt um þína
gömlu Ijóðabók „Hamar og sigð“?
— Já, mér þykir mjög vænt
um hana, — af því að kvæðin
voru mælt fram heilshugar og
mér var mikið niðri fyrir. Þegar
hún kom út Alþingishátíðarárið
1930 var fullt af fagurfræðing-
um, sem sögðu: — Þetta er ekki
nógu vel ort. Boðskapurinn situr
í fyrirrúmi fyrir forminu.
Eg var þakklátur fyrir gagn-
rýnina og ég hugsaðí, að það
væri bezt að yrkja það í fram-
kvæmd, sem manni tækist ekki
að orða svo vel þætti.
Löng og mörg ár iiðu við bar-
áttu og búannir. — Þá tók ég
mig til eftir 21 ár og -af út aðra
Ijóðabók „Yndi unaðsstunda".
Mér þykir líka mjög vænt um
hana. Hún fékk Ijómandi góða
dóma, minnsta kosti eins góða
dóma og hún átti skilið. En ég
fékk að heyra það, að nú væri
sr. Sigurður Einarsson þessi
gamli baráttumaður og þrumu-
klerkur dauður úr öllum æðum,
farinn að sýsla við fagurfræðilegt
dútl.
— Hvað gerðirðu, þegar svo
var komið?
— Þá lét ég grafa nokkra fram
ræsluskurði og fór að reyna að
koma á vatnsveitú fyrir Holts-
hverfið. — Nú geturðu fengið silf-
urtært vatn hér, ger svo vel.
— Og þegar því var lokið fór
ég að yrkja nýja bók.
skólafélagar hafi verið skáld-
mæltir.
— Það má vel vera. Ég var í
hinum nafntogaða 14 skálda bekk
— í næsta bekk fyrir ofan var
Guðmundur Hagalín og í næsta
bekk þar fyrir ofan Davíð Stefáns
son. Það bac talsverðan klið ofan
úr 6. og 5. bekk til okkar fjórðu-
bekkinga. — Já, svo skemmti-
legan klið, að það þótti í þá daga
fremur virðing en vansi að brosa
ofurlítið framan í skáldagyðjuna.
— Hverjir voru í þessum nafn-
togaða 14 skálda bekk?
— Þar voru t.d. menn eins og
Sigurður ívarsson, sem seinna
varð þjóðkunnur sem gaman-
vísnaskáldið Sigurður Zeta, og
þar var Tómas Guðmundsson og
þar var Halldór Guðjónsson frá
Laxnesi og margir ‘aðrir ágæt-
ir menn. Ég þori ekki að sverja
fyrir að nokkrir í bekknum hafi
sloppið við einhverja skáldskap-
artilburði nema Helgi P. Briem
núverandi sendiherra. Hann var
aldrei við skáldagyðjuna kennd-
ur.
Við skáldin sáum flestir fyrstu
listaverk okkar gengin út á þrykk
í blaðinu „Fréttir“, sem Guð-
mundur Guðmundsson skólaskáld
ritstýrði síðustu árin áður en
hann veiktist og dó. Þetta blað
var Helgi P. Briem vanur að
koma með upp í skóla og las lista
verkin með svo góðlátlegum ertn-
is- og glettnishreim að oss skáld-
um féll allur ketill í eld og vildu
sumir okkar helzt, að kvæðin
hefðu aldrei kveðin verið.
★
— Svo þið voruð bekkjarbræð-
ur, þið Halldór Laxness.
— Já, við vorum það í 4. bekk
og bjuggum saman á Laugavegi
28 hjá Árna kaupmanni Einars-
syni, í gaflherbergi uppi á lofti,
rúmgóðu og snotru. Þarna leið
okkur ákaflega vel. Halldór var
snillingur á orgel og við leigð-
um okkur orgel. Ég held, að leig-
an hafi verið einar 5 kr. á mán-
uði og þeim útgjöldum deildum
við bróðurlega milli okkar. Hall-
dór spilaði á orgelið og kenndi
mér heil ósköp í músikk og kunn-
ingjar og skólabræður hópuðust
saman hjá okkur og það var sung
ið og „diskúterað".
Tómas Guðmundsson og Sigurð
ur Ólafsson verkfræðingur áttu
heima í næsta húsi. Sigurður
fvarsson var heimagangur hjá
okkur og Þórbergur Þórðarson
og Jón Pálsson frá Hlíð og alls
konar undarlegir snillingar og
ævintýramenn. Þetta var dá-
samlegur timi, en þegar söng og
gleðskap var lokið á kvöldin,
settist Halldór öðrum megin við
borðið og fór að skrifa „Barn
náttúrunnar" en ég fór að læra
latneskar beygingar.
Tómas hefur annars lýst þessu
dálítið hjákátlega í kvæði, sem
heitir „Við Laugaveginn“, — en
sambýli okkar Haldórs varð
einkennandi fyrir örlög okkar
beggja, eins og hver athöfn
manns er og verður. — Hann
skáldaði fyrst og lærði á eftir. —
Ég lærði fyrst og skáldaði á
eftir.
Séra Sigurður Einarsson í vinnustofu sinni.
— Og ég ætla að halda áfram
að yrkja. Ég get ekki komizt
undán því, — þessi skáldskapur
er eins og grænt eitur í blóðinu.
Að sumu leyti er þetta meðfætt,
eitthvað sem maður hefur tekið
frá öfum sínum og ömmum, en
að sumu leyti er það eins konar
malaríusýkill, sem maður hefur
tekið og losnar aldrei við.
— Þú hefur e. t. v. smitazt þeg
ar þú varst í Menntaskóianum.
Maður heyrir að margir þínir
— Hefði þig langað til að geta
skáldað fyrst og lært á eftir?
— Ég skal segja þér. Foreldrar
mínir voru bláfátæk og barn-
mörg. Faðir minn varð að bregða
búi, fara frá Arngeirsstöðum í
Fljótshlíð. Þau fluttust til Vest-
mannaeyja, þar sem helzt var að
finna einhverja björg, fiskinn til
að _fylla marga munna.
Ég var fyrir innan fermingu.
Þá var mér boðið að koma í
byrjendaflokk í ensku. Sá sem
bauð mér var föðurbróðir minn,
Steinn Sigurðsson. Hann sagði:
■— Þú getur komið í byrjenda-
flokkinn Siggi minn, en það ei
dýr bók, sem þarf að r.ota, —
hún kostar þrjár krónur, og hana
get ég því miður ekki gefið þér,
því að ég er fátækur maður eins
og þú veizt.
Ég var í vinnu niðri á Miðbúða
bryggju, þegar hann sagði þetta.
Ég fór heim og sagði mömmu
allt sem farið hafði á milli okk-
ar. Þann atburð man ég eins og
hann hefði gerzt í gær. Við bjugg
um í mjög lítilli kjallaraíbúð og
húsgögnin voru fátækleg, en ég
man að mamma fór og tók upp
úr kommóðuskúffu tvo silfur-
skúfhólka.
Hún lyfti þeim fyrri upp og
sagði: — Þennan smíðaði faðir
minn og hann læt ég aldrei frá
mér. En hinn skúfhólkinn skaltu
fara með til hans Gísla Sigurðs-
sonar gullsmiðs í Stakkagerði og
vittu hvort þú getur ekki fengið
fyrir hann það sem þarf til að
kaupa þessa bók.
Gísli í Stakkagerði var sóma-
maður. Þegar ég kom til hans
með silfurskúfhólkinn og skýrði
fyrir honum hvers vegna ég ætti
að selja hann svaraði hann: —
Segðu henni móður þinni, að ég
Móðir mín bar það með sér, að
hún var dóttir hagleiKsmanns.
Og hún elskaði menntir, Ijóð og
listir. Ef til vill er þetta ollt sami
eiginleikinn. Að yrkja er hag-
virki hugans.
Þú skalt ekki halda, þótt við
höfum verið fátæk, að við séum
af lágum ættum. Ég er
tíundi maður frá Hjalta og Önnu
á Stóru-Borg. En ætt min varð
fátæk, þegar hún tapaði Barkar-
stöðum í Fljótshlíð í málaferl-
um. Móðir mín var stórættuð og
frá henni hef ég skáldskapinn
og uppreisnarhuginn.
— Já, þú varst byltingaseggur
á þínum yngri árum. Þið vilduð
bylta öllu um, félagarnir.
— Öllu er kannski fullmikið
sagt, en við vildum heilmikla
byltingu. Mér finnst það í raun-
inni eðlilegt, að ungur maður,
sem á allt lífið framundan sér
telji sér ekki skylt að taka við
veröldinni eins og pönnuköku á
diski, heldur líti fremur á hana
sem hús, er hann geti innréttað
eftir sínu höfði, eða jafnvel byggt
alveg að nýju.
Mér finnst líka eðlilegra, að sá 1
sem á lífsverk sitt í öllu eins og
það er, sé nokkru íhaldssamari.
í stuttu máli: — Það er eitt-
hvað bogið við atorku og dug
| hlíða fellur mikill og hvltur foss
og einhvers staðar þarna uppi í
hlíðinni er Paradísarhellir. En
utan af hafinu berst fjarlægur
ómur sjávarniðs, þar sem brimið
svellur við ströndina. Sigurð-
ur kippir í snærið og benzín-
vélin smellur í gang með braki
og brestum. Jafnskjótt birtir í
bænum, í hverjum krók og kima
hans. Svo göngum við aftur til
stofu.
— Já ég hef komið viða við,
segir sr. Sigurður um leið og hann
kveikir í tuttugustu sígarettu
sinni. Ég hef verið smali. Það
gerði ég illa, af því að ég var
nærsýnn. Samt langaði mig til að
verða góður fjármaður.
Ég hef verið sjómaður, meira
að segja í tölu útgerðarmanna
og gert út árabát á Austfjörðum
að hálfu. Við fengum þá 35 kr.
fyrir skippundið af labbranum.
Útgerðin bar sig furðanlega, hefði
þó borið sig betur, ef við hefð-
um fengið niðurgreiðslur úr
ríkissjóði. Mig langaði um skeið
til að verða sjómaður, því að ég
hef alltaf haft yndi af að vera á
sjó. En það fór út um þúfur af
sömu ástæðum og fjármennskan.
Eg sá ekki nógu vel.
Einu sinni var ég í vorróðri
hjá Ársæli Sveinssyni í Fögru-
brekku í Vestmannaeyjum. Ég
átti að gæta að bauju í þunga-
stormi og þokumuggu.
Þá var ég 15 ára og ekki hátt
á mér risið, þegar ég kom niður
í lúkarinn á gömlu Skuld og
stundi upp að ég^væri búinn að
týna baujunni. Ég gleymi því
aldrei hvernig Ársæll henti frá
sér kaffifantinum, en þegar hann
komst að því að aðeins voru 5—10
mínútur síðan ég missti sjónar
á baujunni, þá hló hann og sagði:
— Vertu rólegur og fáðu þér
kaffisopa. Við finnum hana. Og
Ársæll fann baujuna og söng við
stýrið á heimleiðinni en ég söng
ekki, því að skipstjórnardraumar
mínir lágu eftir á hafsbotninum
einhvers staðar SV af Súlnaskeri.
Ég hef reynt margt fleira. Var
kennari árum saman, fyrst í
Kennaraskólanum og seinna
nokkur ár í Háskólanum.
Eg hafði ákaflega gaman af að
kenna. Það er langt í frá að ég
vilji gefa í skyn að ég hafi verið
góður kennari. En á þessum kenn
araái'um mínum gafst mér tæki-
færi til að kynnast mörgu unaðs-
legu æsku" '1 ki einmitt á þeim
árum, þegar þess var að minnsta
kosti vænzt að ég væri sjálfur
orðinn fullorðinn og hefði lagt
niður æskuórana.
sé hættur að smíða og kaupi ekki, þess æskumanns, sem ekki er
lengur silfur. En um leið gaf
hann mér 3 kr. Og þar með eign-
aðist ég bókina. Skilúrðu nú,
— ég varð að læra fyrst og yrkja
svo.
Þú sagðir að móðurfaðir þinn
hefði smíðað annan silfurskúfhólk
inn hennar móður þinnar. — Var
hann gullsmiður?
Hann hét Jón Erlendsson og
bjó á Arngeirsstöðum. Hann var
hagleiksmaður. Hugsaðu þér,
einu sinni fór hann í kaupstað-
arferð út á Eyrarbakka og sá þar
olíulampa í fyrsta skipti. Þegar
hann kom heim fann hann sér
svolítið pjátur og smíðaði olíu-
lampann eftir minni. Hann var
heilsulítill maður, brjóstmæðinn
og gat ekki unnið erfiðisvinnu,
en á hverju sumri sendi hann í
kaupstaðinn ávöxt sinnar vmnu.
Það voru rokkar með hvalbeins-
hnokkum og látúnshnokkatrjám,
listasmíði.
dálítið róttækur á æskuárunum.
Og það er eitthvað bogið við
hjartalag og vitsmuni þess
manns, sem er ekki orðinn dálít-
ið íhaldssamur, þegar komið er
yfir miðjan aldur. Ég býst því
ekki við að ganga í fararbroddi
með rauðan fána byltingarinnar
á næstunni.
Þegar hér er komið sögu, er
farið að rökkva nokkuð þar sem
við sitjum í stofunni í Holti, svo
það verður úr að við skreppum
báðir út fyrir og niður í kjall-
ara, þar sem komið er fyrir
benzínknúnum rafal. Það er orðið
dimmt yfir sveitinni, en hér
ríkir logn og kyrrð — það
er ekki alltaf rok undir Eyjafjöll-
um. Hátt yfir bænum gnæfir
Holtsnúpur og er nú myrkvaður
svo að skuggarnir við hverja
nípu fæða hugmyndir um þög-
ult og dularfullt vald náttúrunn-
ar, um huldufólk og tröll. Upp til
— En hvað um þátttöku þína
stjórnmálabaráttunni?
— Þótt ég hafi ferðazt 14 sinn-
um til útlanda, komst ég aldrei
til Rússlands. Það næsta sem ég
komst því var bærinn Sordavala
í Finnlandi á strönd Ladoga-
vatns. Ég hafði næsta lítið skot-
silfur f sjóði, svo að útilokað
var af þeim ástæðum að ferðast
til Rússlands, þar sem verið var
hröðum skrefum að leiða í veru-
leikann hinn fullkomna hamingju
draum mannkynsins og svo sat
ég niðri við ströndina og horfði
dreymandi augum á þetta vatn,
sem var svo -‘uss.mt að
bárur þess máttu kyssa strendur
hins rauða Rússlands. Og þar
sat ég og orti.
Ég skal segja l.ár Þorsteinn, af
því að þú ert blaðamaður, að ég
tel mig eiga .-.nskunni
óendanlega mik'ið að þakke.. Til
þess að afla mér og fjölskyldu
minni viðurværis varð ég frétta-
maður við ríkisútvarpið. Það
knúði mig til þess nokkuð á ann-
an áratug, að kynna mér allt sem
ég gat fundið um milliríkjavið-
skipti. Ef mér hefði ekki
verið falið þetta starf, er ég
hræddur um að ég hefði aldrei
á bls. 13.