Morgunblaðið - 07.11.1958, Page 2

2
MOR CVIS TtL AÐ1Ð
Föstudagur 7. növ. 1558
Aldurshámark fekur ekki til
hinna virðulegustu embœtta
Biskupsfrumvarpið afgreitt til 3. umr.
í neðri deild með 16 atkv. gegn 9
Frá umræðunum á Alþingi i gær
FYRSTA MÁL á dag-
skrá neðri deildar Alþingis
í gær, var frumvarp til laga
um aldurshámark biskups.
Var það til 2. umr. Frsm.
meiri hluta allsherjarnefnd-
ar, Bjarni Benediktsson tók
fyrstur til máls og mælti á
þessa leið m.a.:
Allsherjarnefnd hefur haft
frumvarp það, sem hér er til
umræðu, til athugunar og meiri
hluti hennar, fjórir af fimm, hafa
lagt til, að frumvarpið yrði sam-
þykkt.
Frumvarpið var af nefnd sent
til umsagnar kirkjuþings, sem þá
sat að störfum, kirkjuráðs og
biskups og samtaka starfsmanna
ríkisins og loks var ákveðið að
senda stjórn prestafélagsins mál-
ið til umsagnar. Kirkju-
þing, kirkjuráð og biskup hafa
allir mælt með samþykkt frum-
varpsins. Biskup þó vitanlega
með því fororði, að hann vilji
ekki láta neitt uppi um málið,
að því er varðar hann sjálfan
persónulega, en fellst að megin-
stefnu til á frumvarpið. Presta-
félagsstjórnin hefur aftur á móti
ekki talið sig hafa umboð frá
prestum til þess að taka afstöðu
til málsins og segir þvi ekkert
um frumvarpið. Samtök starfs-
mannanna hafa ekki enn sent
neina álitsgerð.
Sama gildi um biskup
og presta
Við, sem styðjum frum-
varpið gerum það ekki vegna
þess, að við teljum tímabært að
breyta almennt ákvæðunum um
aldurshámark opinberra starfs-
manna. Heldur erum við sam-
þykkir þessu frumvarpi vegna
þess, að við teljum eðlilegt, að
sérákvæði gildi um biskup, og
við bendum þá sérstaklega á
það, að allt frá því að lögin um
aldurshámark opinberra aiarfs-
manna voru sett 1935, hefur það
verið almenn skoðun, að biskup
mætti sitja í embætti sínu, þrátt
fyrir ákvæði þeirra laga, til 75
ára aldurs. Þessi skilningur,
fékk þegar í stað stoð í því,
hvernig farið var að um þann
fyrsta og eina biskup, sem hing-
að til hefur reynt á um, að yrði
sjötugur, eftir að þessi lög voru
sett. En það var Jón biskup Helga
son, sem að áskorun kirkjumála-
ráðherra sat í embætti, þangað
til hann var kominn nokkuð á
73. ár.
Vafalaust hefur þá verið litið
þannig á, að vegna heimildar-
innar, sem er í þessum lögum.
um það ,að þeir mættu sitja til
75 ára aldurs með vissum skil-
yrðum, sem kosnir eru almennri
kosningu, þá gilti þetta einnig
um biskup. Reynslan hefur og
verið sú, að þetta ákvæði hef-
ur verið talið gilda um alla presta
þjóðkirkjunnar. Það hefur ætíð
verið talið, að þeir mættu sitja
til 75 ára aldurs og V-* hefur
ekki verið farið efn. Wtkstaf
laganna um það, að Vosning
þyrfti að fara fram nýju,
heldur hefur áskorun rðe. eftir
Dagskrá Alþingis
EFRI deild: Útflutniujw hrossa,
frv. — 2. umr. Ef leyú verður.
Neðri deild: 1. Veitmvasala o.
fl., frv. — 1. umr. — 2. Hiskups-
kosning, frv. — 3. innr.
atvikum vitað samþykki sóknar-
barna verið látið nægja.
Af hverju vikja frá
fyrri reglu?
Prestastéttin taldi, að eins
mundi verða farið að nú
og áður og skoraði því svo
til einum rómi á kirkjumálastjórn
ina að hlutast til um það, að nú-
verandi biskup héldi embætti
sínu, þó að hann væri orðinn
sjötugur. Kirkjumálaráðherra
treysti sér hins vegar ekki til
þess að verða við þessari beiðni
eða áskorun, þrátt fyrir það, þó
að hann væri hinn sami, sem
hafði beint skorað á Jón Helga-
son á sínum tíma að sitja, eftir
að hann var orðinn sjötugur.
Nú taldi hann lagaboðið vera
svo óljóst, að hann leitaði álits
tveggja lögfræðikennara og þeir
komust að þeirri niðurstöðu, að
ákvæðin bæri að skilja svo, að
engin heimild væri til þess, að
biskup sæti, eftir að hann væri
orðinn sjötugur.
Ég skal ekki deila um þá túlk-
un laganna. Fyrir henni má færa
rök eins og þessir ágætu laga-
kennarar gera, en ég bendi ein-
ungis á það, að þeirra túlkun er
alveg gagnstætt því, sem feæði
stjórnarvöld og allur almenning-
ur hin'gað til hafa gert ráð fyrir,
að væri í lögum.
Segja má, að það skipti ekki
öllu máli í þessu sambandi, en er
þó rétt á það að drepa, að núver-
andi biskup, er enn í fullu fjöri og
væri illa varið miklum og alveg
óvenjulegum starfskröftum, ef
hann væri látinn hverfa úr em-
bætti að ástæðulausu. Ég játa þó,
að slíkt tillit til eins manns getur
ekki ráðið úrslitum.
Aldur páfa
Því hefur verið haldið fram,
að með því að óska eftir því, að
annað aldurshámark gilti um
biskup en aðra embættismenn,
væri í raun og veru verið að
gera lítið úr þýðingu biskups-
dæmisins, láta eins og það væri
vandaminna og léttara heldur en
önnur embætti. Það er síður en
svo, að það vaki fyrir stuðnings-
'mönnum þessa frumvarps. Hitt
er annað mál, að daglegt amstur
biskups, snúningar og annað slíkt
er óneitanlega minna heldur en
t.d. dómkirkjuprests í Reykjavík
eða prests á öðrum hinum fjöl-
mennari stöðum, sem verða fyrir
stöðugu persónulegu kvabbi og
ónæði. Þeirra daglega verk er að
ýmsu leyti erfiðara, þó að játað
verði, að biskupsemlwr-ttið sjálft
sé mikilsverðara og að ýmsu leyti
vandasamara. En einmítt hin
elzta stofnun kristninnar, sem
hefur bezta reynzlu af því, á
hvaða reki menn séu hæfastir til
þess að veita slíkri andlegri
stofnun hina æðstu forystu, ka-
þólska kirkjan, hefur nú fyrir
fáum dögum sýnt, að það er síð-
ur en svo, að hún telji háan
aldur vera því til fyrirstöðu, að
kveðja menn til sinnar yfirstjórn
ar. Páfinn, sem einmitt var
krýndur til síns veglega starfs í
gær, er eins og kunnugt er 77
ára, þegar hann er valinn til
starfsins.
Að sjálfsögðu mundi hann ekki
á þeim aldri þykja sérstaklega
vel til þess fær að vera sóknar-
prestur í stórri borg, þar sem
mjög þarf að eiga í snúningum,
en það er talið, að þrátt fyrir
sinn háa aldur, eða ef til vill
meðfram einnig vegna hans, sé
hann búinn að fá þann þroska,
og þá yfirsýn, sem gerir hann
öðrum hæfari til þess, úr því að
hann á annað borð heldur fullum
andlegum kröftum að vera and-
legur leiðtogi. Þó að ólíku sé að
ýmsu leyti saman að jafna, þá
gilda að þessu leyti hin sömu
sjónarmið með biskupinn, að það
er síður en svo, að verið sé að
gera lítið úr hans mikla starfi,
þó að þessi sérregla sé látin gilda
um hann.
Undantekning?
Og er þó, eins og ég
segi, alls ekki um að ræða sér-
reglu innan prestastéttarinnar,
heldur það að láta um þetta sömu
reglu gilda eða hliðstæða um
biskup og gildir um prestastétt-
ina í heild. Ef nú á að láta það,
sem talið er vera bókstafur lag-
anna frá 1935, gilda, þá er þar
beinlínis verið að efna til undan-
tekningar, frá því, sem gildir um
prestastéttina.
Ef það þætti hentara í framtíð-
inni að láta greiða atkv. um þetta
með leynilegri kosningu innan
prestastéttarinnar, þá finnst mér
það vel takandi til athugunar.
Mér virðist, að það geti ekki kom-
ið til greina um núv. biskup
vegna þess, að það er þegar búið
að skora á hann með svo yfirgnæf
andi meirihluta að það væri í
raun og veru verið að gera gabb
að prestastéttinni og gera lítið úr
gildi hennar undirskrifta, ef sagt
væri, að þeir ættu aftur að fara
að greiða atkvæði um það, sem
þeir þegar eru búnir að stað-
festa með sinni undirskrift að
er þeirra ósk. En um framtíðar-
skipun virðist mér, að annað
gæti komið til greina, ef mönn-
um þykir hentara, og mætti þí
athuga það til'3. umræðu, ef frum
varpið á annað borð að megin-
stefnu hlýtur stuðning þessarar
hæstvirtu deildar.
Gisli Guðmundsson tók næst-
ur til máls og talaði af hálfu
minnihluta allsherjarnefndar.
Kvaðst hann ekki hafa talið sér
fært, að mæla með samþykkt
frumvarpsins og sæi ýmis vand-
kvæði á, að gera þær lagabreyt-
ingar, sem frumvarpið gerði ráð
fyrir. Vitnaði hann til nefndar-
álits frá minnihluta allsherjar-
nefndar um þetta mál, sem út-
býtt var á Alþingi í gær, og
rakti helztu rök. sem þar eru
sett fram gegn frumvarpinu.
Minntist hann á að engin um-
sögn um frv. hefði borizt frá
BSRB, sem hann taldi þó þann
aðila þessa máls, sem málið
snerti mest.
Taldi Gísli, að ef frumvarp
þetta yrði að lögum, væri þar
með slakað á þeim reglum, sem
nú gilda um aldurshámark opin-
berra starfsmanna og gæti það
skapað afdrifaríkt fordæmi. Þá
taldi hann einnig óviðfelldið, að
leiða í lög opinberar undirskrift-
ir í stað leynilegra kosninga og
gat hann þess jafnframt, að
frsm. meirihlutans hefði einnig
bent á það í sinni ræðu. Þá vék
Gísli að því ákvæði gildandi laga,
að sóknarprestar þjóðkirkjunnar
mættu gegna embætti sínu til 75
ára aldurs, og taldi það mundi
hafa valdið nokkru um fram-
kvæmd þess máls af hálfu kirkju
yfirvaldanna, að allt frá því lög-
in um aldurstakmark embættis-
manna gengu í gildi, hefði verið
prestaskortur í landinu.
Þá minntist ræðumaður á und-
irskriftaskjal prestanna. Kvað
hann þar aðeins koma fram ósk
um að biskup gegni embætti sínu
áfram enn um sinn, en hins vegar
mundu prestar ekki óska eftir
því að lögunum yrði breytt.
Kvað hann það ábyrgðarhluta af
Alþingi, að breyta almennri laga
reglu, sem væri í gildi um starfs-
menn ríkisins, vegna biskupsem-
bættisins, því ekki gæti hjá því
farið, að opinberum starfsmönn-
um fyndist, að fleiri hlytu að
koma á eftir, ef breyting yrði
hér gerð.
Þá tók Gísli upp þau ummæli
frsm. meirihlutans, að æskilegt
væri að nýta góða starfskrafta
rikisins. Sagði hann að ýmsir af
okkar aldurhnignu embættis-
mönnum hefðu tök á að fá sér
starf þó þeir létu af embætti.
Núverandi biskup væri t.d. mikill
fræðimaður og ef hann léti nú
af embætti, mundi hann hafa að-
stöðu til að gefa sig að fræði-
mennsku á ný.
Að lokum lagði Gísli Guð-
mundsson til að málinu yrði vís-
að frá með rökstuddri dagskrá,
eins og fram kom í nefndaráliti
minnihluta allsherjarnefdar.
Séra Sveinbjörn Högnason
kvaddi sér næstur hljóðs, og
kvaðst sem þm. og þjónandi prest
ur finna hvöt hjásér til að taka til
máls. Kvaðst hann harma það, að
til þessara átaka hefði komið um
biskupsembættið og kvaðst hann
vita, að þar talaði hann fyrir
munn margra. Þeir, sem skrifað
hefðu undir áskorunina til kirkju
málaráðherra, hefðu ekki óskað
eftir nýrri löggjöf. Þá yrði að
hefja nýja undirskriftasmölun,
eftir að stjórn prestafélagsins
hefði látið fara fram prófkosn-
ingu til biskupskjörs. Væri slíkt
undirskriftafargan hvarvetna for
dæmt, jafnvel hjá kaþólskum.
Þá taldi séra 'Sveinbjörn, að ef
frumvarpið yrði að lögum, mundi
það stuðla að því, að aldraðir
menn sætu í þýðingarmesia em-
bætti þjóðkirkjunnar. Hins vegar
[ taldi hann nauðsyn, að í því em-
bætti sætu sem færastir menn
á starfshæfum aldri. Vitnaði hann
í kirkjusögu í því sambandi og
kvað biskupa hafa verið þeim
mun aðsópsmeiri, sem peir hefðu
yngri tekið við embætti, t. d.
hefði Guðbrandur Hólabiskup
orðið biskup 29 ára. Vék hann því
næst að greinargerð frv. varðandi
Jón biskup Helgason. Sagði hann
að Jón biskup hefði eingöngu
verið skipaður af ráðherra, löngu
áður en lög um aldurshámark
gengu í gildi, en er honum hefði
verið tilkynnt, að lögin næðu til
hans, hefði hann sagt af sér án
þess að safna nokkrum undir-
skriftum. Enda væri engin
ástæða til, að kirkjunhamenn
væru undanþegnir almennum
lögum frekar en aðrir. Þá
kvaðst hann ekkj kunna
því, að biskupsembættið vær>
niðað svo, sem fram kæmi,
er talið væri, að biskupsembætti
væri amsturminna, en prests-
embætti. Biskupsembættið væri
veigameira en svo, að hann teldi
rétt að hafa biskup sem elztan.
Að lokum kvaðst séra Svein-
björn líta á þetta mál, sem mál
kirkjunnar í nútíð og framtíð og
hefði hann hegðað sér samkvæmt
því frá fyrstu tíð. Hins vegar
væri sér vel við núverandi bisk-
up, en hér ætti við það, ssm séra
Hallgrímur hefði sagt: Vinn þú
það ei fyrir vinsemd manns.
Taldi hann þetta mál mundi bezt
leyst án pólitískra afskipta Al-
þingis.
Sjálfstjórn kirkjunnar
Bjarni Benediktsson tók aftur
til máls og sagði m. a.:
„Síðasti ræðumaður talaði svo
sem Alþingi væri með þessu frv.
að seilast inn á sjálfstjórnarrétt
kirkjunnar. Á annan veg verða
síðustu ummæli hans ekki skilin,
og raunar fleira, sem hann sagði
í sínu máli. Vegna þessa vil ég
benda á, að nú alveg nýlega
settist í fyrsta skipti á rökstóla
kirkjuþing, samkvæmt lögum
sem Alþingi og forseti hafa á-
kveðið og er því ætlað að vera
til ráðuneytis Alþingi og stjórn-
völdum um málefni kirkjunnar.
Þessi stofnun, sem einmitt er
ætlað að koma fram gagnvart
Alþingi, af hálfu kirkjunnar og
leikmanna, sem hug hafa á henn-
ar málum, hefur einróma mælt
með frumvarpinu. Það er því
síður en svo að Alþingi og flutn-
ingsmenn og styðjendur þessa
frumvarps, séu á óviðkomandi
hátt að blanda sér í málefni kirkj
unnar. Eg tek sannast sagt meira
mark á umsögn kirkjuþings,
heldur en umsögn síðasta ræðu-
manns, þó ég meti hann mikils
og viti að hann er ágætur klerk-
ur. En hann hefur sjálfur sagt
hér að hann tali ekki í umboði
prestastéttarinnar og raunar lýsi
því einnig í þeirri umsögn, sem
stjórn Prestafélagsins gaf, að
henni sé með öllu ókunnugt um,
hvern hug prestastéttin ber til
frumvarpsins. Aftur á móti er
kirkjuþingið lögskipað til þess
að láta uppi skoðun kirkjunnar
á þessum málum. Og prestastétt-
in hefur með undirskriftum sín-
um gefið til kynna, hvern hug
hún hefur í þessu máli.
„Undirskriftafargan“
Þar sem úrskurðað var öllum
að óvæntu nú í haust, að lögin
hefðu verið rangtúlkuð, þá er
ætlunin með þessu frumvarpi að
færa þau til þess horfs, sem bæði
prestastéttin og allur almenning-
ur í þessu landi hefur talið að
væri í gildi. Mér er það með
öllu ókunnugt, hvort síðasti
ræðumaður er meðal þeirra, sem
skoruðu á kirkjustjórn að láta
núverandi biskup, herra Ásmund
Guðmundsson halda áfram að
gegna embætti. Það skiptir í
sjálfu sér ekki ýkja miklu máli.
Mér skilst þó af orðum hæst-
virts ræðumanns, að hann geti
ekki hafa verið í þeim hópi.
Hann talaði um undirskrifta-
fargan og annað slíkt. Að það
ætti að efna til undirskriftafarg-
ans enn á ný, eins og þær undir-
skriftir, sem þegar hafa átt sér
stað væru fargan í hans augum
og getur hann þá naumast hafa
tekið þátt í þeim sjálfur. Hafi
hann ekki tekið þátt í þvi, er
ljóst, hversu einangraður hann
er innan prestastéttarinnar í mál-
inu, þar sem vitað er, að 9 af
hverjum 10 prestum tóku þátt í
þessu fargani, sem hv. þm. svo
nefnir, og notar þar einmitt sama
orðið og Nóbelsverðlaunaskáldið
Halldór Kiljan notaði um fram-
ferði Rússa gagnvart Pasternak
og er þar vissulega ólíku saman
að jafna.
Hinu verð ég eindregið að mót-
mæla, sem hæstv. þingmaður
sagði, að vísu ekki berum orð-
um, en hann gaf í skyn hvað
eftir annað, svo ekki gat dulizt,
hvað honum bjó í huga, að nú-
verandi herra biskup hafi sjálfur
óskað eftir þeim undirskriftum,
sem átt hafa sér stað, og átt hlut
að því að til þeirra var stofnað.
Samkvæmt þeim sögnum, sem
ég hefi af þessu, fer því fjarri
að þetta sé rétt. Og það get ég
sagt af eigin raun, og þarf ekki
annarra umsagnar við, að biskup
er ekki upphafsmaður þessa
frumvarps. Það er ekki flutt að
hans ósk eða tilhlutan á nokk-
urn veg. Hitt er í raun og veru
eðlilegt, að mönnum sýnist sitt
hvað um mál eins og þetta, en
með því þarf ekki að gefa í skyn,
hvorki að það sé uppkomið fyrir
áróður frá einum eða öðrum,
ennþá síður að það sé flutt í
því skyni að gera hlut lcirkjunn-
ar lítinn.
Ég get látið mér nægja að vitna
til þess, að kirkjuþing sjálft hef-
ur mælt með frumvarpinu og má
nærri geta, hvort það hefði svo
gert, ef það væri stefna þeirra
aðila, sem þar sitja, að tilgangur
frumvarpsins væri að gera veg
kirkjunnar eða biskups minni
heldur en verið hefði. •
Embættisseta Jóns Helgasonar
Þá vék hæstv. síðasti ræðumað
ur að því, að það væri að ein-
hverju leyti rangt sagt, sem í
greinargerð frv. er sagt um emb-
ættissetu Jóns biskups Helgason-
Framh. á bls. 6.