Morgunblaðið - 07.11.1958, Side 6

6
MORGVPUtL 4 ÐIÐ
Föstudagur 7. nóv. 1958
— Aldurshámark
Frh. af bls. 2.
ar fram yfir sjötugt. Vil ég leyfa
mér að lesa það upp með leyfi
forsetans:
„Um þá túlkun skal ekki deilt,
þó að hún brjóti í bága við það,
sem gert var um hinn eina bisk-
up, sem þar til nú hefur náð
sjötugsaldri, eftir að lögin frá
1935 tóku gildi, en engin efnis-
breyting hefur orðið að þessu
leyti frá því, sem í þeim lögum
var ákveðið".
Þetta er óumdeilanlega rétt.
Það verður ekki með neinu móti
burt skýrt, að herra Jón Helga-
son sat í embætti, þangað til
hann var töluvert kominn á 73.
ár. Það verður heldur ekki með
neinu móti burt skýrt, að hann
gerði það eftir beinum tilmælum
kirkjumálaráðherra, sem þá var
sá sami og er í dag. Hafi hann
ekki stuðzt við vilja prestastétt-
arinnar þá, má segja að ákvörð-
un hans hafi verið enn hæpnari
en hún jafnvel verður að teljast
eftir að álit þessara tveggja laga-
kennara kemur til. En það hagg-
ar ekki því, að þá taldi kirkju-
málaráðherra að sérákvæði giltu
um biskup.
I 3. gr. laganna frá 1935 segir
berum orðum, „að þeir opinberir
embættis- og starfsmenn, sem
voru orðnir 70 ára, er lög þessi
öðlast gildi skulu víkja úr stöð-
um sínum 1. janúar 1935 eða
gangi lögin síðar í gildi, þá fyrsta
dag næsta mánaðar eftir að lög-
in öðlast gildi.“
Síðasti ræðumaður sagði, að
þetta ákvæði hefði ekki tekið til
biskups vegna þess að hann hefði
verið skipaður eftir allt öðrum
reglum og áður en þessi lög komu
í gildi og jafnvel áður en lögin
um biskupskjör komu í gildi. En
auðvitað var það svo að allir emb
ættismenn, sem urðu að víkja 1.
jan. 1935 eða 1. næsta mánaðar
eftir að lögin gengu í gildi, voru
búnir að taka við embætti áður
en þau lög gengu í gildi. Það
'segir sig sjálft og ákvæði 3. gr.
laganna að þessu leyti er alveg
ótvíræð. Ástæðan til þess að Jón
Helgason var látinn sitja lengur
getur ekki verið nein önnur en
sú, að þáverandi kirkjumálaráð-
herra taldi að sérákvæði laganna
í 1. gr. tækju til biskups. Að
ekki hafi komið til undirskrift-
ir presta haggar ekki þessu,
enda hefur aldrei verið farið eft-
ir orðalagi þessara laga varð-
andi þau ákvæði, sem voru um
það að ganga ætti til atkvæðis
um presta að nýju, ef þeir ættu
að sitja lengur en til sjötugs.
Þingmaðurinn lét svo, sem
það hefði nánast orðið óvart, að
biskup Jón Helgason hefði ekki
verið látinn víkja úr embætti.
Því var skotið að mér að það
er þá fleira, sem getur gert
menn. minnislausa heldur en ell-
in ein, ef það er eingöngu vegna
gleymsku þáverandi ráðherra,
að herra Jón Helgason var lát-
inn vera um 2% ár í embætti
fram yfir sjötugt, því ekki var
núverandi hæstvirtur kirkju-
málaráðherra, hvort sem hann
kann að vera ellibilaður í dag,
svo gamall fyrir nær aldarfjórð-
ungi.
Gamla reglan staðfest
Ekki verður fram hjá því kóm-
izt, að lögin voru framkvæmd
með þeim hætti og hafa ætíð
þangað til í haust verið skilin
þannig, að biskup mætti eins og
prestur almenat sitja til 75 ára
aldurs.
Hér er því alls ekki verið að
efna til nýrrar reglu eða nýrrar
undantekningar, heldur einung-
is verið að staðfesta, að það sé
í gildi, sem allir hafa talið frá
því fyrst reyndi á, að væri í
gildi, og engum hefur þangað
til núna komið til hugar að finna
að. —
Hið almenna aldurshámark
hefur verið hækkað úr 65 upp í
70 ár frá því lögin 1935 voru
sett. Frá því eru hins vegar und-
antekningar, þar sem lægra ald-
urshámark tekur' til, sem sýnir
að 70 ára aldurinn er ekkert
guðsboðorð, ef svo má segja, sem
alls ekki megi víkja frá. Um
hæstaréttardómara eru sérá-
kvæði i sjálfri stjórnarskránni,
um það að þá má láta hætta
þegar þeir eru 65 ára og hvenær
sem er eftir það. Og hliðstæð
ákvæði voru sett með lögum nr.
32/1948 varðandi aðra dómara
og eru felld inn í lögin um með-
ferð einkamála í héraði nr. 85
frá 1936, þannig að í þeim lög-
um, sem fjalla um réttarfar er
undantekningarregla varðandi
aldurshámark embættismanna.
Það er þess vegna á misskilningi
byggt, sem ég hygg að fram-
sögumaður minni hluta víki að í
nefndaráliti sínu, að það sé eitt-
hvað óviðkunnanlegt að þetta
sérákvæði, sem ætlazt er til að
lögfest sé með okkar frumvarpi,
er fellt inn í lögin um biskups-
kosningu. Það er einmitt með
hliðsjón af þeim sérákvæðum,
sem fyrir hendi eru nú þegar,
sem þetta form var valið.
Virðulegustu embættin
Þegar menn tala um, að í hin-
um virðulegustu embættum megi
menn ekki vera eldri en í þeim
óvirðulegri, þá játa ég það, að
í mínum augum er biskupsemb-
ættið eitt af virðulegustu emb-
ættum landsins. En þó er það
ekki virðulegra, heldur en til
dæmis embætti forseta íslands
og ég vil ekki segja að það sé
virðulegra heldur en embætti
ráðherra í ríkisstjórn íslands, þó
það sé mjög með sitt hvorum
hætti.
En hvorki um embætti forseta
íslands né ráðherraembætti gild-
ir aldurshámark. Lögin um ald-
urshámark taka alls ekki til
þessara aðila. Það er vegna þess
að þeir eru valdir með sérstök-
um hætti. Kjósendur forseta, al-
þjóð á Íslandi, er ætlað að hafa
dómgreind til þess að kveða á
um, hvort maður sé sökum ald-
urs hæfur til þess að vera kjör-
inn í stöðu forseta. Alþingi er
ætlað að dæma um það, hvort
ráðherra sé, þrátt fyrir aldur,
hæfur til þess að gegna ráðherra-
stöðu. Það er ekkert því til fyrir-
stöðu að maður væri áttræður
eða jafnvel eldri ráðherra á ís-
landi, samanber til dæmis Þýzka
land nú og mjög vel hefur gefizt
þar. Þetta er í höndum þeirra,
sem ráða vali manna í stöðuna.
Alveg með sama hætti ætlumst
við, stuðningsmenn þessa frum-
varps, til, að það sé í hendi
þeirra, sem eiga að ráða vali
biskups, hversu lengi hann sitji
í embætti sínu, en þó ekki lengur
JÁ, það er rétt lesið — jól. Nú
haldið þið vafalaust að Vel-
vakandi sé eitthvað farin að rugl-
ast í ríminu, og er það ekki að
furða. En það sem fyrir mér vak_
ir er ekki að hvetja fólk til að
fara að búa sig undir jólin, held-
ur þvert á móti.
1. nóvember heyrði ég í útvarp-
inu auglýsingu, sem var eitthvað
á þá leið, að nú væri rétti tíminn
til að kaupa jólagjafir — riú, næst
um tveimur mánuðum fyrir jól.
Næst heyrði ég auglýst jólakort,
og niður í Hafnarstræti sá ég að
kominn var jólasveinn með hvítt
skegg og í rauðri kápu í einn
búðargluggann.
Ég er hræddur um að jólasvein
arnir og jólavörurnar verði orðin
æði hversdagslegur hlutur 24
desember, þegar við verðum búin
að hafa það fyrir augunum á
áttundu viku og varla töfra þessir
hlutir fram glampa í augum
barnanna í Reykjavík, ef þau
hafa þá fyrir augum og heyra
um þá talað sjötta hlutann úr
hverju ári.
Mér finnst að það ætti ekki að
leyfa neinum að eyðileggja fyrir
okkur bæinn á jólunum með slíku
kapphlaupi um að gera sér mat
úr þeim. Það ætti að segja regl-
ur, þar sem bannað er að minn-
ast á jól, fyrr en í jólamánuðin-
um. Gæti auglýsingastofa útvarps
en til 75 ára aldurs. Það verður
ekki fram hjá því komizt, að
alveg eins og það eru sóknar-
mennirnir, sem kjósa prest, þá
er það prestastéttin, sem með
almennri kosningu í þeim hóp,
hefur í hendi sér að kjósa bisk-
up. Og það er eðlilegra, að eins
og sóknarmennirnir hafa vald til
þess eftir lögum, að prestar megi
sitja áfram til 75 ára aldurs, hafi
kjósendur biskups, prestarnir,
vald til þess að kveða á um það,
að hann megi sitja til 75 ára ald-
urs. Alveg eins og Alþingi hefur
í hendi sér að ákveða aldurs-
hámark ráðherra og íslenzka
þjóðin hefur í hendi sér að á-
kveða aldurshámark forseta ís-
lands.
Þetta er sú almenna regla, sem
að lögum gildir um þá émbættis-
menn, sem valdir eru i hin virðu-
legustu embætti með kosningu,
sem í hverju einstöku tilfelli er
takmörkuð við mismunandi hópa.
Það væri því beinlínis til að
brjóta, ekki aðeins á móti þeirri
hefð og framkvæmd, sem gilt
hefur, heldur á móti þeirri al-
mennu réttarreglu, sem viðtek-
in er um öll samsvarandi emb-
ætti, og ekki prestastéttina eina,
ef menn nú fara að innleiða nýja
reglu varðandi biskupinn. Og ég
legg enn áherzlu á, að með þessu
frumvarpi er ekki verið að leggja
til að ný regla verði upptekin,
heldur eru andstöðumenn frum-
varpsins að berjast fyrir nýjum
hætti í þessu máli.
Séra Sveinbjörn tók aftur til
máls. Kvaðst kann undrast það
kapp, sem flutningsmenn frv.
legðu á þetta mál. Bjarni Bene-
diktsson hefði sagt, að kirkjuþing
hefði samþykkt frv. einum rómi.
Það væri ekki rétt, því skiptar
skoðanir riefðu verið um málið
á kirkjuþingi. Þá skýrði hann frá
því, að hann hefði ekki skrifað
undir áskorunina til kirkjumála-
ráðherra og vék síðan að því,
hvernig þeim undirskriftum hefði
verið safnað, en kvað það mál
þannig vaxið, að hann vildi ekki
skýra nánar frá því í Alþingi. Þá
sagði hann það ekki rétt með far-
ið hjá Bjarna Benediktssyni, að
9 af hverjum 10 prestum hefðu
undirritað áskorunina, því það
hefðu verið 98 af 116 og tveir
ekki atkvæðisbærir. Kvað hann
hæpnar röksemdafærslur sýna
hæpinn málflutning og einþykkn-
in í þessu máli væri svo mikil
að furðu sætti.
ins gengið þar á undan með góðu
fordæmi, og bætt einni reglu við
allar hinar um það hvernig orða
megi auglýsingu.
Jólaundirbúningurinn hefur
verið að færast fram í mörg und-
anfarin ár, og ef ekki verður
hemlað einhvers staðar, eyði-
leggjum við fyrir okkur bessa
hátíð, sem er eins og ljósbjarmi
í miðju skammdeginu.
Ég hefi dvalizt í stórborg, þar
sem jólatré eru komin upp
snemma í nóvember, allar búðir
búnar að skreyta hjá sér og fólkið
farið að hugsa fyrir jólunum, og
mér fannst eins og jólastemningin
væri búin að ná hámarki tveimur
vikum fyrir jól, og þegar að
þeim kom, væri fólkið hálffegið
að þessu væri nú aflokið. Von-
andi höfum við vit á að láta ekki
fara eins fyrir okkur.
Ekkert of eða van
A. I. skrifar:
IÐ Laugarásveg nr. 1 stendur
óvenjulega fagurt og stíl-
hreint verzlunar- og sambýlishús,
sem blasir við vegfarendum á
leið um Sundlaugaveg og einnig
íbúum nærliggjandi hverfa. Ég
ók þarna í sumar með arkitekt,
sem sagði við mig: „Einmitt
svona á að byggja, ekkert of,
ekkert van.“
Nú er kominn stór og Ijótur
tréskúr beint fyrir framan húsið,
Ræðumaður sagði, að því færi
fjarri, að biskupskosning væri
almenn kosning, þar sem sextíu
prestar hefðu í hendi sér að kjósa
biskup, en landsmenn væru 170
þúsund. Þá mótmælti hann þeim
málflutningi, að prestarnir væru
sama og kirkjam og vék í því sam
bandi að kirkjuþingi, sem hann
taldi að rétt hefði verið að skipa
fleiri leikmönnum. Að lokum
kvaðst hann, með hag Alþingis
og sæmd kirkjunnar í huga,
fylgja dagskrártillögunni.
Nákvæmni um tölui
Bjarni Benediktsson: 2. þing-
maður Rangæinga lagði á það
mikla áherzlu, að ég hefði farið
rangt með, er ég sagði að 9 af
hverjum 10 atkvæðisbærra
manna innan prestastéttarinnar
hefðu skorað á stjórnarvöldin að
heimila biskupi að vera kyrrum
í embætti. Hér hef ég nokkuð of
í lagt og játa það að ég hafði ekki
sjálfur reiknað þetta, en það
munu vera tæp 84 af hundraði,
sem skrifuðu undir áskorunina
og er ánægjulegt að fá það leið-
rétt, þó ég fái ekki séð að það
breyti nokkru um efni málsins.
En það hendir fleiri en mig að
fara ekki rétt með tölur, og þar
með þann, sem á að vera þessum
málum betur kunnugur en ég,
sjálfan 2. þingmann Rangæinga.
Hann talaði um, að 60 menn inn-
an prestastéttarinnar hefðu bisk-
upskosningu í hendi sér, en eftir
þeim tölum, sem hann nefndi,
hygg ég, að það muni vera nær
70 en 60, sem þar hafa úrslita-
ráðin. Tel ég rétt að háfa hér
líka það sem sannara reynist,
enda þótt það skipti ekki held-
ur rniklu máli.
Meðmæli kirkjuþings
Ég vil taka alveg skýrt fram,
að það er rétt sem ég sagði, að
kirkjuþmg hefði einum rómi
mælt með þessu frumvarpi. Það
er málvenja að telja mál sam-
þykkt í einu hljóði, er engin mót-
atkvæði koma fram, sem er ná-
kvæmlega það sama og segja að
það sé gert einróma. Þetta kem-
ur daglega fram á Alþingi og á
mannfundum. Hvort einhverjir
hafi setið hjá eða ekki er mér
ókunnugt, en hitt er víst að eng-
in mótatkvæði komu fram.
Nú segir þingmaðurinn, að
kirkjuþing reynist illa og það
hafi átt að skipa öðru vísi. Ég
man ekki betur en þingmaðurinn
sjálfur hafi fyrir einu ári verið
og mun það eiga að vera sölu-
turn og biðskýli. Legg ég til að
þessi klunnalegi skúrskuggi sem
skemmir útsýni og er nátturu-
óprýði, verði fluttur um set áður
en lengra er haldið áfram með
hann; t. d. mætti snúa honum og
færa neðar að Sundlaugavegin-
um, þar sem lægra er undir fæti
og minni byggð.
Til þeirra sem fá leyfi til að
réisa söluturna ætti að gera þess-
ar kröfur*: 1) Söluturn á að taka
sem allra minnst rúm og helzt
líkjast eitthvað turni (shr. Sölu-
turninn við Arnarhól) 2) Hann
má ekki staðsetja nálægt barna-
og unglingaskólum 3) Hann má
ekki staðsetja nálægt biðskýlum
strætisvagna. Það er hart fyrir
þá, sem eru að bíða eftir strætis-
vagni, oft konur með börn sín,
að vera þar í vegi fyrir fólki, sem
er að kaupa tóbak eða sorpblöð
eða jafnvel bland í vínföngin
sín.“
Velvakandi er sammála „A. I.“
um að nauðsynlegt sé að koma
húsum, söluturnum og öðru sem
smekklegast fyrir, en hvað síð-
ustu athugasemd hennar viðvík-
ur, þá álítur hann að það sé
mikils virði fyrir konur, sem
bíða með börn sín eftir strætis-
vagni í vondum veðrum, að hafa
hlýtt skýli, jafnvel þó þær verði
fyrir þeim „óþægindum" að horfa
á einhvern kaupa sér sígarettu-
pakka eða appelsínuflösku.
mjög röggsamur stuðningsmaður
þessa máls og þá talið kirkju-
þing réttskipað. Nú snýst hann
allt í einu á móti því vegna þess
að það er honum ósammála um
ákvarðanir, og telur ekkert mark
takandi á kirkjuþingi og ennþá
síður á prestastétt sem málsvör-
um kirkjunnar. Þá þykir mér
hann meta sinn hug of mikið
fram yfir þá, sem eru þó löglega
kjörnir málsvarar þessarar stofn-
unar.
Sanngirnismál
Eg ítreka, sem ég sagði áðan, að
þetta mál er ekki flutt að beiðni
herra biskupsins né þeirra
manna, hverjir svo sem það hafa
verið, sem beittu sér fyrir áskor-
un um að biskup yrði áfram.
Þetta frumvarp er einungis flutt
vegna þess, að okkur flutnings-
mönnum þess virtist það vera
sanngirnismál og eðlilegt að þau
ákvæði yrðu látin haldast, sem
alþjóð hefur talið að giltu í þessu
efni frá því að lögin um aldurs-
hámark embættismanna fyrst
voru framkvæmd varðandi bisk-
up.
Mér er með öllu ókunnugt með
hverjum hætti fengnar hafa verið
undirskriftirnar um áskorun til
kirkjumálastjórnarinnar um að
biskup yrði áfram, en ég hygg
þó að það lýsi nokkurri kapp-
girni 2. þingmanns Rangæinga,
að hann skyldi vera með þær
dylgjur um þær, sem hann hér
flutti. Úr því að hann taldi ekki
hæfa að gera betur grein fyrir,
hvað á bak við bjó, þá hefði
hann heldur átt að láta þann
hluta málflutnings síns vera', og
hreyfa því þá heldur í prestanna
hópi, ef hann telur einhverju
áfátt um þessa framkvæmd. f
stað þess að vera með áburð
hér, sem hann segir vera þess
eðlis, að hann vill ekki hafa á
orði, heldur einungis gefa í skyn.
Ég legg áherzlu á, að þetta mál
er eingöngu flutt vegna áhuga
um virðingu þess embættis, sem
hér um ræðir, og eins og ég sýndi
glögglega fram á áðan njóta öll
hliðstæð embætti, sem hægt er að
telja upp, annað hvort enn meiri
eða hliðstæðra undantekninga
frá lögunum um aldurshámark
embættismanna.
Fleiri tóku ekki til máls og var
gengið til atkvæða um málið að
afloknu fundarhléi. Fyrst var rök
studda dagskráin borin undir at-
kvæði og felld með 15 atkv. gegn
11.
Þá var gengið til atkvæða um
sjálft frumvarpið. Fyrsta grein
þess var samþykkt með 16 atkv.
gegn 10, önnur greinin með 16
gegn 4 og frv. vísað til 3. umr.
með 16 gegn 9.
Fleira var ekki tekið fyrir og
fundi slitið.
Fyrstu framboðs-
tilkynnmgarnar
ALSÍR, 6. nóv. — í dag létu
fyrstu frambjóðendurnir til
þingkosninganna, sem í vændum
eru, skrá sig. Þetta voru tveir
Múhameðstrúarmenn og einn af
Evrópukyni. Vænta yfirvöldin
þess, að þetta verði til þess að
hvetja Múhameðstrúarmenn til
þess að bjóða sig fram og taka
virkan þátt í kosningunum.
Frestur til að tilkynna framboð
rennur út á miðnætti laugardags,
en ástæðan til þess, að framboðs
tilkynningar eru dregnar þar til
í síðustu lög, er sú, að flokkarnir
vilja halda nöfnum frambjóð-
enda leyndum sem lengst vegna
skæruliðanna.
PARÍS, 6. nóv. — Sir Winston
Churchill var í dag sæmdur einu
æðsta heiðursmerki Frakka,
Croix de la Liberation, fyrir
giftudrjúga forystu í baráttu
frjálsra þjóða fyrir frelsi og
mannréttindum. Churchill sagði
í ræðu við þetta tækifæri, að
stæðu Vesturveldin einhuga
hefðu þau ástæðu til þess að
vona hið bezta.
skrifar úr
dqgleqq lifinu
Jól tvo mánuði á ári?