Morgunblaðið - 13.11.1958, Side 8

8
M O R G F V R r 4 j) |
Fimmtudagur 13. nóv. 1958
Kristmann Guðmundsson skrifar um
VIRKA DAGA eftir HAGALÍN
FRÁSAGNARGÁFAN er óum- ávallt hressileg og alloft gaman-
deilanlega undirstaða allrar
sagnalistar. Og einn af þeim, er
bezt kunna að segja sögu á þessu
landi, er vissulega Guðmundur
G. Hagalín. Þegar honum tekst
vel, komast aðeins örfáir til
jafns við hann.
Hann varð nýlega sextugur og
naut þá maklegs heiðurs. I til-
efni af afmælinu hefur Bókaút-
gáfan Norðri gefið út að nýju
Virka daga, sögu Sæmundar Sæ-
mundssonar skipstjóra, er Haga-
lín hefur skráð. Þetta er „heildar
útgáfa með tímatali, nafnaskrá
og frásögn höfundar af kynnum
sínum við sögumanninn og af
tildrögum þess, að sagan var
skráð“. Halldór Pétursson hefur
myndskreytt bókina smekklega.
Virkir dagar hafa nú lengi
verið ófáanlegir á bókamarkaði,
en seldir háu verði hjá fornbók-
sölum og fengust sjaldan. Bend-
ir það til að almenningi hafi
fallið bókin vel í geð, enda eng-
in furða, því þetta er Islendinga-
saga af þeirri gerð sem hlýtur
að vekja áhuga sérhvers fullorð-
ins manns á Fróni, sérhvers, sem
lifað hefur þær miklu breytingar
og byltingar, er gerzt hafa hér
á vorri öld á öllum sviðum. —
Það er tiltölulega stutt síðan að
miklu öðru vísi var um að litast
söm, þótt ekki sé dregið úr erfið-
leikunum og alvörunni, þar sem
það á við. Málið er kjarngott
og ferskt, og tilsvör bera svip
tímans, — eins og þegar fundið
var að því við griðkur bæjarins,
að rykast vildi í matinn, en þá
svöruðu þær: „O, fleyttu ofan
af með spæninum og gefðu hund-
unum. Þeir þurfa líka að éta“.
Ungu fólki nú á dögum mun
finnast Látraheimilið býsna fram
andi heimur. Fólkinu er frábær-
lega vel lýst, einkum hjónunum,
Jónasi bónda og Elíná konu hans.
Hefur hann verið merkilegur mað
Guðmundur G. Hagalín
hér en nú er; við, sem erum & ur Qg nokkug sérlegur> jafnvel
sjotta tugnum, munum fatækt
munum
land og snauða þjóð, sem átti svo
fárra kosta völ, að börnum okkar
gengur erfiðlega að skilja það.
Nú eru hér einna bezt lífsskilyrði
í allri Evrópu. Það er mikil breyt
ing á hálfri öld og víst hefur eng-
in þjóð farið í slíkum loftköstum
á þróunarbrautinni sem íslend-
ingar, er þeir stukku beint úr
taðkláfnum upp í „skæmaster-
inn“. — Unga fólkið þekkir síð-
ari hluta sögunnar um þetta
heljarstökk. Um fyrri hlutann er
fjallað i sögu Sæmundar Sæ-
mundssonar skipstjóra.
Hann fæddist árið 1869. Faðir
hans var þá gamall, og dó hann
þegar drengurinn var þriggja ára
að aldri, en móðirin, sem var
miklu yngri, giftist aftur, fram-
takslitlum manni, snauðum. Var
alltaf mjög þröngt í búi hjá þeim
og oftast sultur, og varð Sæmund j
ur litli snemma að fara að bjarga
sér sem bezt hann mátti. Átta
ára gamall sat hann yfir áttatíu
kvíaám um sumar og þótti vel
takast. Fékk hann vel að borða
þá mánuðina og var verið gott
við hann, en fátæk börn höfðu
þá ekki alls staðar gott atlæti.
Hraktist hann svo milli manna og
komst níu ára gamall að Látrum
á Látraströnd, sem er alllangt frá
bústað móður hans. Hefst sagan í
rauninni þar sem hann stendur
á Látrahlaði: „— ofurlítill ein-
stæðingsdrenghnokki, fölur, mag-
ur og kirtlaveikur, með kollhúfu-
legan kaskeitisræfil á höfði, í
snjáðum, sauðsvörtum vaðmáls-
stakki og vaðmálsbuxum, ullar-
sokkum, sem voru í fellingum
um kálfa og leggi, með sauð-
skinnsskó á fótum og hafandi í
hendinni rauðan vasaklút með
einum nærfötum í“. — Hann var
ráðinn á bæ þennan sem smali
og leizt húsbændum hans heldur
óbjörgulega á hann til stórræð-
anna, einkum matmóðurinni og
var hún höst við hann lengi í
á þeirri tíð, þegar menn voru í
misjafnari mótum steyptir en nú
gerist. Hann var greindur vel,
skyggn og talinn forspár, „—hann
var ákafamaður mikill, bæði dug
legur og laginn við verk, sjó-
maður tiltekinn og smiður góður
á járn og tré. En hvorki var
hann læs né skrifandi". — Hún
var dugnaðarforkur hinn mesti,
skapmikil en lundgóð allajafna;
læs var hún og skrifandi og las
reikninga alla fyrir bónda sinn.
— Börn þeirra hjóna voru hin
mannvænlegustu og synirnir
varla einhamir að kröftum. Hið
þyngsta erfiði var þeim sem leik-
ur.
Þótt stiklað sé á stóru og farið
fljótt yfir sögu Látraheimilisins,
skilur hún mikið eftir hjá les-
andanum. Þarna er efni í langt
skáldverk. Líf horfinna kynslóða
blasir við, mynd eftir mynd bregð
ur fyrir, glaðar stundir, erfiðir
dagar, harmleikir sagðir í fáum
línum: dauði unnustu Tryggva
Jónassonar, drengurinn, sem datt
í grautarpottinn. — Ef einhver
vill halda því fram að Hagalín
sé alltaf margorður, þá er rétt
að sá hinn sami lesi lýsinguna á
Látraheimilinu!
Nú á tímum þurfa tíu ára
gamlir snáðar ekki að smala
kvíaám, en í kaflanum Smalinn
á Látrum er þessari atvinnugrein
skilmerkilega lýst. Það var ekk-
ert spaug að vera lítill drengur
í smalamennsku, þegar þoku-
súld huldi allt útsýni og maður
var bæði svangur, kaldur og dauð
hræddur við sjóskrimsli, útilegu-
menn og alls konar furðuverur.
Þá hafði fullorðna fólkið það
víða sér til gamans að hræða
krakkana með draugasögum og
þess háttar. Rammir draugar eins
og t.d. Þorgeirsboli gengu ljós-
um logum. Smalinn litli á Látr-
um heyrði eitt sinn öskrin í hon-
um á þokudegi og flýði undan
þeim heim í bæ. Og enda þótt
eftir að hann komst á fætur og
batnaði þá kirtlaveikin, sem
lengi hafði þjáð hann. Gerðist
hann nú rjóður í kinnum og
hress, en þrek hans og þraut-
seigja uxu. — Þetta er átakan-
legur kafli, því hann er raunveru
lega saga þúsunda íslenzkra
barna á undanförnum öldum.
Allmörg þeirra hafa þó orðið
verr úti en Sæmundur.
Ungur hákarlamaður nefnist
fjórði kafli bókarinnar. Nú er
snáðinn kominn nokkuð á legg
og lætur til sín taka; nýfermdur
gerðist hann háseti á hákarla-
skipi. Er ekki að spyrja að
snilld Hagalíns, þegar hann lýsir
svaðilförum á sjó og munu þar
fáir eða engir hans líkar meðal
íslenzkra rithöfunda. Hann fylg-
ir nú sjómanninum unga frá ein-
um sigri til annars á hafinu og
er öll bókin úr því með meistara-
handbragði, sem eitt myndi
nægja til að halda uppi heiðri
Hagalíns í íslenzkri bókmennta-
sögu um ókomnar aldir. Fara þar
saman hin snjalla frásögn, lifandi
atburðalýsingar og persónumynd
ir, afburða góð samtöl, — Haga-
lín hefur lengi verið meistari í
gerð orðaskipta, — og kjarngott
íslenzkt mál, ferskt af vörum al-
þýðunnar. Þá eru hinar ná-
kvæmu aldarfarslýsingar menn-
ingarsögulegt „dokúment'*, sem
ekki má vanmeta.
Með Virkum dögum, en fyrra
bindi fyrri útgáfu þeirra kom út
haustið 1936, hófst ný og stór-
merkileg ævisagnaritun hér á
landi. Bókin er þrekvirki og mun
reynast óbrotgjarn minnisvarði
þeirra beggja, höfundarins og
Sæmundar skipstjóra, þess ágæta
garps, sem nú er fyrir stuttu fall-
inn í valinn í hárri elli. Þetta er
hetjusaga, heilsteypt og sterk,
gerð af frábærri kunnáttusemi.
Aftan við bókina er „Sagan
af Virkum dögum“, stutt og lag-
góð, en skemmtileg. Endar höf-
undur hana með svofelldum orð-
um:
„Vel væru okkur Sæmundi
launaðir Virkir dagar, ef ljóm-
inn af manndómi hans, skyldu-
rækni og starfsgleði mætti örva
til dáða unga lesendur".
Mætti skáldinu verða að þeirri
ósk sinni.
Sigurður Sveinbjörnsson
vélsmiðjueigandi 50 ára
SIGURÐUR Sveinbjörnsson er
fimmtugur í dag. Hann er þjóð-
kunnur maður fyrir atorku og
margháttuð störf á sviði véltækni
og við uppbyggingu aðalatvinnu-
vega okkar síðustu áratugina.
Sigurður er sonur Sveinbjarnar
Kristjánssonar, byggingarmeist-
ara og Sigríðar Sigurðardóttur á
Byggðarenda. Hann er borinn og
barnfæddur Reykvíkingur, ætt-
stór í þess orðs beztu merkingu,
því að meðal ættmenna hans eru
þjóðkunnir menntamenn og harð-
skeyttir sægarpar.
Hugur Sigurðar beindist
snemma að vélum og vélsmíðum.
Ungur að árum lauk hann iðn-
námi hér heima, síðar ieitaði
hann framhaldsmenntunar er-
lendis og vann hjá þekktum fyrir
tækjum í Danmörku m.a. við
dieselvélar sem þá voru mjög að
ryðja sér til rúms sem einnþáttur
hinnar nýju tækni 20. aldarinnar.
Á þessum árum sá hann fljótt
hvað framundan var og hve
margt var ógert hér heima. Hann
vildi því af bjartsýni og stórhug
gerast virkur þátttakandi í at-
//
Blömandi kvistar
44
NÚ ER HANN kominn á níræðis-
aldur norski rithöfundurmn og
Ijóðskáldið Hans Hylen sem þýtt
hefir svo mörg íslenzk Ijóð vel
á norska tungu, þar á meðal þjóð-
sönginn svo vel, að þýðing hans
mun mega teljast sú bezta, sem
um er að ræða á málum Norður-
landaþjóðanna.
Samt er Hans ekki dauður úr
öllum æðum, fjarri því. Nýiega
er komin út kvæðabók eftir
hann, Blömande Kvistar, er það
sjöunda kvæðabók höfundarins.
í þessari bók eru eingöngu frum-
ort kvæði, og auðvitað öll á
norsku, en Hans Hylen er einn
þeirra höfunda, er ganga svo
hreint að verki að kalla ekki og
viðurkenna ekki annað mál sem
norsku, en landsmálið eða ný-
norskuna sem við köllum. Óneit-
anlega hafa þeir mikið til síns
máls, því að „nýnorskan" svo-
kallaða er auðvitað miklu eldri
dansk-norskunni, það ættum við
íslendingar bezt að skilja og vita.
— Já, hann Hans er sannarlega
málamaður af lífi og sál. Þeir
fslendingar sem vilja kynnast ó-
mengaðri norsku í ljóðagerð, og
vera þó að mestu lausir við
erfiðleika mállýzkuorða og orða-
tiltækja ættu að lesa ljóð hans,
þeir græða á því.
fyrstu. En bóndanum gazt vel að l öskrin reyndust koma úr þoku-
stráknum, þegar frá leið og urðu
þeir samrýndir. Þetta forspil
sögunnar er stutt en greinargott,
en eftir að kemur til Látra fær-
ist þó sagan í aukana, og er
aldarfarslýsingin meistaralega
gerð. Lesandinn kynnist einnig
vel og vandlega umhverfi öllu,
ásamt persónum þeim er um get-
ur. Þarna er rekinn myndarbú-
skapur til sjós og lands og tekst
höfundinum að gera hvaðeina
lifandi og ljóst fyrir lesanda.
Hagalín nauðaþekkir þess háttar
fólk, sem sagan fjallar um, og
ber frásögnin þess vott. Er hún
lúðri gufuskips, beið sál barn
ungans tjón af hræðslunni við
þau. Þessu er lýst með ágætum,
eins og fleiru.
En hnokkanum vex furðu
skjótt fiskur um hrygg og hann
verður mesta hörkutól. Þegar
hann veikist alvarlega eitt sinn
og ekki annað sýnna en að hann
muni veslast upp, skreiðist hann
út í skemmu og drekkur sjálf-
runnið hákarlalýsi, sem er snöggt
um verra á bragðið en laxerolía,
en fullt af fjörefnum. Varð hon-
um gott af því og hresstist hann
skjótt, hélt þó uppteknum hætti
í bókinni eru tvö kvæði er
snerta ísland sérstaklega. Það er
kvæðið Utanfor ísland. Lengi
hafði Hans Hylen dreymt
að komast til íslands, — „Eg
lengta og dröymde i mange ár:
— & sjá deg det vart mitt mál“.
— Segir hann. Loks rættist draum
urinn. Hefði betur fyrr verið, þá
hefði hlutur skáldsins að kynna
íslenzk ljóð í Noregi eflaust orð-
ið ennþá meiri, okkur til gagns.
En samt er hann mikill og þakkar
verður. — Hitt kvæðið er Ijóð
sem kom í Björgvinjar-blöð-
unum sumarið 1957, daginn sem
við komum til borgarinnar ís-
lendingarnir sem fengum að feta
í fótspor Egils Skallagrímssonar
svo eftirminnilega. „Velkomen‘‘
heitir það. „Ver velkomen/fræge
frendar / frá sogaöyi / til fedra-
heimen, — “.
ur í allri gerð. Hann er bjart-
sýnn trúmaður, maður vors og
blóma og æskunnar, þó að árin
færist nú yfir hann. Honum seg-
ist margt vel en vorkvæðin hans
met ég mest. Um vorleysinguna
kveður hann:
Du store under
nár váranden vaknar
or vintersvevnen so langdryg
og tung.
Det dryp og dropplar,
og frostbandi raknar,
og jordi ligg atter naki og ung.
Og bekkjene losner,
vakne og ville
og veks seg til elvar
og briskar seg.
Og sunnanvinden
med varme og milde
spreidande livsvon pá all sin veg.
Dá vert det annigt
i gardar og grender,
nár moldi eimar og ságidni skjelv.
Ein allvelding vilje
voksterkraft sender
med solskin og song
under himmelkvelv. —
Hans Hylen er þjóðlegur mað-
Hér er ekki löng leiðin né
torfarin yfir í íslenzkuna fyrir
hvern þann sem vill temja sér
að skilja norsku. Ekkert orð að
hnjóta um nema ef það væri
ságidni og þá er að fletta upp í
ívari frá Ási. Það er orðabók
sem því miður er í allt of fárra
um höndum á voru landi íslandi. Oft
er gagn og gaman að fletta upp
í henni ekki aðeins vegna norsk-
unnar, heldur einnig til saman-
burðar við íslenzkt mál. — En
það er nú önnur saga.
Þið, sem viljið lesa norskar
bækur vegna málsins og sem
bókmenntir, fáið ykkur Kvistina
hans Hans Hylen, hann á það
skilið að ljóð hans séu lesin á
íslandi og þau eru þess verð,
bæði frumortu ljóðin og þýðing-
arnar. Ljóðlæsum mönnum ís-
lenzkum ætti að vera það ljúft
metnaðarmál að lesa þýðingar
hans á ljóðum íslenzkra skálda á
gott og óþvingað norskt mál. Þar
sem honum tekst bezt hafa ekki
aðrir gert betur.
Árni G. Eylands.
hafnalífi og uppbyggingu hins
nýja tíma. Með staðgóða þekk-
ingu og ódrepandi áhuga réðst
hann hvað eftir annað til atlögu
gegn skilningsskorti og fátækt
oftast til þess að framkvæma
óskadraum sinn að koma á
fót og starfrækja eigin vél-
smiðju. Af frábærri elju-
semi og dugnaði sigraði hann all-
ar hindranir erfiðu áranna fyrir
stríð og varð og er umsvifamikill
atvinnurekandi í iðn sinni.
Einn sterkasti eðliskostur Sig-
urðar er bjartsýni og sönn hug-
sjón góðs iðnaðarmanns að skapa
vel og gerða hluti sem jafn-
framt eru nytsamir og til efling-
ar atvinnuvegum okkar. Draum-
urinn hefur rætzt því að í dag
stjórnar hann vélsmiðju sem bú-
inn er fullkomnustu tækjum og
sem leysir af hendi fjölþætt og
vandasöm störf.
Sigurður nýtur því trausts og
virðingar allra þeirra sem átt
hafa við hann skipti og þeir eru
orðnir æði margir, þótt aldurinn
sé ekki hár.
Hann kann vel að meta þá
starfsmenn, sem reynzt hafa hon
um bezt og lætur þá fúslega
njóta þess þakklætis sem til fell-
ur fyrir vel unnin störf hjá fyrir
tækinu.
Sigurður er drengskaparmaður
bóngóður svo af ber og minnist
jafnan af hlýhug og þakklæti
þeirra, sem réttu honum hjálpar-
hönd og sýndu skilning þegar
hart var í ári. Hann er því í fá-
um orðum sagt táknræn mynd
þeirra athafnasömu einstaklinga,
sem á síðustu áratugum hafa
brotizt áfram frá fátækt til bjarg
álna og reynzt bænum okkar og
þjóðfélagi í heild, hinar traust-
ustu stoðir.
Sigurður á því láni að fagna,
að eiga ágætiskonu Ingibjörgu
Ingimundardóttur. Hún hefur af
miklum myndarskap búið honum
indælt heimili, sem einkennist af
samhug og stakri gestrisni.
Sigurður hefur ávallt verið
virkur þátttakandi í stéttarfélagi
sínu, Meistarafélagi járniðnaðar
manna og er nú formaður þess.
Ég lýk þessum orðum mínum
með einlægri ósk um það, að við
megum lengi njóta atorku Sig-
urðar og annarra góðra kosta.
Það muriu margir senda honum
góðar kveðjur í dag, með þakk-
læti fyrir vel unnin störf, dreng-
skap og hjálpsemi.
Lifðu heill góði vinur!
B. F.
Þungavinnuvélat
Sími 34-3-33