Morgunblaðið - 06.12.1958, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 06.12.1958, Blaðsíða 9
Laugardagur 6. des. 1958 MORCVNBLAÐIÐ 9 Dómur Hœstaréttar í s tóreignaskattsmálinu: Ekki alveg fullnœgjandi ástœða til að telja sfóreignaskattslögin i heild stjórnarskrárbrot Matsreglur laganna á hlufahréfum stjórnar- skrárbrot SVO sem kunnugt er af fregnum hefur Hæstiréttur kveóið upp dóm í hinu fyrsta máli sem höfð- að hefur verið út af álagningu skatts. Hér á eftir fer dómur Hæstaréttar í heild. Málsaðilar eru Guðmundur Guðmundsson og Trésmiðjan Víðir hf. hér í bæ og fjármálaráðherra fyrir hönd ríkis sjóðs. Um dóminn, sem hér fer á eftir, er þess að geta, að með breyttu letri, eru nokkur atriði sem miklu máli skipta og hefur blaðið gert þær leturbreytingar. Loks er svo sératkvæði tveggja dómenda varðandi forsenduatriði málsins. Aðaláfrýendur hafa skotið máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 16. ágúst 1958. Þeir gera þersar dómkröfur: Aðalkrafa: Að niður verði felld ur skattur, er þeim hefur venð gert að greiða samkvæmt lögum nr. 44/1957 um skatt á stóreignir, samtals að fjárhæð kr. 704.348,00, þar af vegna hlutafjáreignar aðal áfrýjanda Guðmundar Guðmnuds sonar í Trésmiðjunni Víði hf. kr. 129.900,00. Varakrafa: Að greind hlutafjár eign verði við ákvörðun skatts samkvæmt nefndum lögum metin aðaláfrýjanda Guðmundi Guð- mundssyni til eignar á nafnverði, kr. 52.000,00, sbr. e-lið 19. gr. laga nr. 46/1954, og skattfjárhæð lækk uð samkvæmt þvi. Þrautavarakrafa: Að staðfest verði ákvæði héraðsdóms um ógúdi skattálagningar vegna són.u hlutaijáreignar og uni sryidu skattstjórnarvalda til ákvörðunar skatts af henni af n/ju, miðað við sanavirði hluta- i. éftnna. Loks krefjast aðaláfrýjendur málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti úr hendi gagnáfrýj- anda eftir mati dómsins. Gagnáfrýjandi hefur áfrýjað málinu af sinni hendi með stefau 18. ágúst þ. á. Hann krefst sýknu og málskostnaðar í héraði og fyr- ir Hæstarétti af aðaláfrýjendum eftir mati Hæstaréttar. í héraði kröfðust aðaláfrýjend- ur niðurfellingar skattfjárhæðar, er nam kr. 656.505,00. Hér fyrir dómi verður að miða við þá fjár- hæð. Þótt ríkisskattanefnd hafi ekki enn fjallað um skattkæru aðal- áfrýjenda, þykja ákvæði 10 gr. 1. málsgr. laga nr. 44/1957, sbr. 23. gr. reglugerðar nr. 95/1957 ekki vera málssókn þessari til fyrirstöðu, enda er í máli þessu eingöngu fjallað um skattskyldu aðaláfrýjanda og mat á tilteknum skattaandlögum. 1. Um aðalkröfuna Með 12. gr. laga nr. 22/1950 var lögfestur sérstakur eigna- skattur. Skattur þessi skyldi gold inn á 20 árum, og er leitt í Ijós, að um það bil þriðjungur hans er nú goldinn, en um tveir þriðju hlutar ógoldnir, og á þetta m. a. við aðaláfrýjendur, sem einnig voru gjaldendur stóreignaskatts samkvæt lögum nr. 22/1950. Með lögum nr. 44/1957 um skatt á stóreignir er lagður á svipaður eignaskattur, þar sem mismunandi reglur gilda um mat á verðmætum þeim, sem sæta skattinum samkvæmt þessum tvennum lögum, er örðugt að bera skattstigana saman. Hins vegar er leitt í Ijós, að skátturinn sam- kvæmt lögum nr. 22/1950 muni hafa numið um 48 millj. kr. Álagður skattur samkv. lögum nr. 44/1957 mun hafa numið röskum 136 millj. kr., en gagnáfrýjandi hefur skýrt svo frá, að eftir af- greiðslu skattstjóra á kærum út af skattinum hafi hann iækkað niður í röskar 125 millj. kr. Lög nr. 44/1957 eru sérstæð og óvenjuleg skattlög, m. a. að því leyti að þau leggja á sérstakan eignarskatt til viðbótar við hinn almenna eignarskatt samkv. lög- um nr. 46/1954. Skattgjaldendur eru heldur ekki hinir sömu og þeir, sem eru skattaðiljar sam- kvæmt hinum almennu eignar- skattslögum, þar sem skýra verð- ur lögin svo, eins og síðar verður rakið nánar, að einstaklingar, en ekki félög, séu skattgjaidendur. Þá gilda og sérstakar reglur um skattmat verðmæta svo og um greiðslu skattsins og ábyrgð á greiðslu hans. Eru reglur þessar svipaðar þeim, sem greinir í 12. gr. laga nr. 22/1950. Þess er að geta, að gjaldandi nýtur að flestu leyti lakari kjara um greiðslu skattsins samkvæmt lögum nr. 44/1957 en samkvæmt lögum nr. 22/1950. Er ástæða til að benda á það sérstaklega, að samkvæmt lögum nr. 59/1950 var gjaldanda stóreignaskatts heimilt, að af- henda fasteignir til greiðslu skattsins með því matsverði, sem ákveðið var í lögum rir. 22/1950. Slikt ákvæði er ekki í lögum nr. 44/1957, en hins vegar getur hiut- hafi, sem hlutafélag krefur um greiðslu á skatti, er það hefur þurft að svara til samkvæmt 7. gr. laga nr. 44/1957, afhent hluta- bréf sín til greiðslu þessarar á því verði, sem hlutabréfin eru metin til skatts. Ákvæði laga nr. 22/1950 um stóreignaskatt voru að nokkru leyti reist á þeirri röskun á efna- hagskerfi íslenzks þjóðfélags, sem varð á styrjaldarárunum. Að nokkru leyti átti skatturinn rót sína að rekja til gengislækkunar þeirrar, sem framkvæmd var með þeim lögum, en þá var gengi ís- lenzkrar krónu fellt um 42,6%. Atvik að setningu laga nr. 44/1957 og hagrænar forsendur þeirra eru að ýmsu leyti aðrar en laga nr. 22/1950, en þessum atriðum svo og tengslum laga nr. 44/1957 við aðra löggjöf um efnahagsmal et’ lýst rækilega i héraðsdómi. Af hálfu aðaláfrýjenda er því haldið fram, að skattastefna laga nr. 44/1957 sé með þeim hætti, að lögin gangi i frumatriðum og í heild sinni í berhögg við 67. gr. stjórnarskrárinnar og þann jafn- réttisgrundvöll, sem markaður sé með því ákvæði. Beri því að virða lögin að vettugi og fella niður skatta aðaláfrýjenda. Hafa aðal- áfrýjendur síðan sérgreint það, hvaða atriði í lögunum þeir telji einkum varða því, að lögin séu andstæð stjórnarskrá, og eru þau sjónarmið flest og andsvör gagn- áfrýjanda reifuð skilmerkilega í héraðsdomi. Samt sem áður þykir rétt að fara nokkrum orðum um hvert pessara atriða, og taka af- stöðu til þeirra hvers út af fyrir sig og allra saman. 1. Mismunun félagsforma. Samkvæmt 4. gr. 1. málsgr. laga nr. 44/1957 skal skipta hreinum eignum félaga, reiknuðum sam- kvæmt ákvæðum laganna, niður á „eigendur félaganna", í réttu hlutfalli við hlutafjár- og stofn- fjáreign þeirra hvers um sig, og teljast þær eignir með öðrum eignum einstaklinga við skatt- álagningu. Sá iyrirvari er þó gerð ur í 4. gr. 2. málsgr., að ekki skuli telja með eign félags sameignar- sjóði, sem samkvæmt landslög- um er óheimilt að skipta milli íélagsmanna við félagsslit, og er um það eftii vísað til laga nr. 46/ 1937 um sarrivinnufélög. Fallast verður á þá skoðun aðaláfrýj- anda, að með þessari tilhögun séu varasjóðir og aðrir óskiptilegir sameignarsjóðir samvinnufélaga algerlega þegnir undan skatti samkvæmt lögum nr. 44/1957, en ljóst er, að hinn almenni eignar- skattur samkvæmt lögum nr. 46/ 1954 er lagður á slíka sjóði. Sam- kvæmt gögnum málsins eiga hlutafélög eftir lögum nr. 44/1957 að svara til skatts, sem nemur röskum 81 millj. kr., en samvinnu félög skulu standa skil á sköttum, sem nema 312.000 kr. Ekki hefur verið leitt í ljós hverju óskipti- legir sameignarsjóðir samvir.nu- félaga hafi numið miðað við 31. desember 1956. Með ákvæði 4. gr. 2. málsgr. laga nr. 44/1957 er að vísu vikið frá þeim grundvelli, sem eignarskatturinn almenni er reistur á, og verður því ekki neit- að, að þessum félagsformum er gert mishátt undir höfði með þess um skattháttum. Allt að einu er ekki unnt að telja lög nr. 44/1957 ógilda réttarheimild af þeim sök- um, enda ber, svo sem greint verð ur í 2 hér á eftir, að skýra 4. gr. þeirra laga svo, að eign félags- manns í hlutafélagi sé miðuð við sannvirði hlutabréfs hans. 2. ákvæði 3. gr. laga nr. 44/1957 Samkvæmt þessari grein eru innstæður þær í lánastofnunum, er greinir í 3. kafla nr. 46/1954, undanþegnar stóreignaskatti. Auk þess eru ríkisskuldabréf og skuldabréf með ríkisábyrgð und- anþegin skattinum eftir sömu reglum. Er fjallað nánar um þessa skattundanþágu í 55. gr. reglugerðar nr. 147/1955 og 7. gr. reglugerðar nr. 95/1957. Ákvæði þetta getur leitt til mismunar milli skattgjaldenda, og gerir það hlut þess manns betri. sem á t. d. ríkisskuldabréf, en hins, sem á skuldabréf óveðtryggt, tryggt með veði í fasteign án ríkis- ábyrgðar. Allt að einu þykir ekki unnt að hnekkja lögunum í heild sinni vegna þessa ákvæðis. 3. Verðmætismat við skattákvörð un samkvæmt lögum nr. 44/1957 Svo sem rakið er í héraðsdómi, er því haldið fram af hendi aðal- áfrýjanda, að skatturinn sé að ýmsu leyti ekki lagður á raun- verulegar eignir skattgjaldenda, enda sé mat skattandalaga handa- hófskennd. Auk þess sé skatt- gjaldendum mismunað, með því að sumar skattskyldar eignir eru ekki taldar við ákvörðun skatts- ins með fullu matsverði. Þess er fyrt getið, að í reglum laga nr. 44/1957 er hvikað í veiga miklum atriðum frá verðmætis- reglum hinna almennu eignar- skattslaga og nýjar reglur settar að stofni til. Um skattmat á hluta bréfum verður fjallað sérstaklega í2 hér á eftir, en að mati á nokkr- um öðrum verðmætum verður vikið hér á eftir. Samkvæmt 2. gr. 1. tölulið laga nr. 44/1957 skal landsnefnd sú, sem starfaði samkvæmt lögum nr. 33/1955, endurskoða mat á lóðum og hækka það, ef henni lízt svo, en við þá hækkun á siðan að bæta 20% álagi samkvæmt 3. málsgr. 1. töluliðs 2. gr. Endur- skoðunarstarf landsnefndar er hér einskorðað við eina tegund eigna, lóðir. Þá er það ákvæði 2. gr. 1. tölulið, að draga skuli 20% frá fasteignamatsverði frystihúsa, sláturhúsa „og annarra húseigna, sem notaðar eru fyrir vir.nslu- stöðvar sjávarafurða og landbún- aðaiafurða“, en bæta síðan 200% álagi á það verð, sem þannig er fundið. Samkvæmt 2. gr. 2. tölulið skulu fiskiskip og flugvélar telj- ast til skatts með vátryggingar- verði, að frádregnum 40%, en önnur skip en fiskiskip skulu tal- in á vátryggingarverði, að frá- dregnum 25%. Um lóðarmatið er þess að geta, að ekki hafa verið lögð fram gögn um framkvæmd þess, og er því ekki unnt að taka tillit til þessa atriðis að svo vöxnu máli. Um hin atriðin er það sýnilegt, að með ákvæðum 2. gr. er verið að koma í veg fyrir, að skatturinn lendi með fullum þunga sínum á tilteknum eignum, sem notuð eru við atvinnustarfsemi, sem ( ríkisvaldið vill hlynna að. Með I þessu ákvæði er verið að gera skattgjaldendum mishátt undir höfði. Því hefur ekki verið hnekkt, að ákvæði þetta hvíli á málefnislegu löggjafarmati, og er ekki unnt að telja lögin ógilda réttarheimild vegna þessarar til- högunar á ákvörðun verðmæta, sem sæta sköttum. Þessar al- mennu athugasemdir girða hins vegar ekki fyrir, að unnt sé að bera undir dómstóla skattmat á einstökum verðmætum, sem skatt ur er á lagður og um er fjallað í 2. gr. lagnna. 4. Skatthæð og fjöldi skattgreið- enda. Tengsl laga nr. 22/1950 og laga nr. 44/1957 Samkvæmt 5 gr. laga nr. 44/ 1957 greiðist skattur sá, sem lögin mæla um, af hreinni eign gjald- anda, svo sem hún er talin eftir lögunum, umfram 1 millj. kr. Nemur skatturinn 15% af eign sem er umfram 1 millj. kr. allt að IV2 millj. kr. Af 1%—3 millj. kr. eign greiðist 75 þús. kr. af 1% millj. kr. og 20% af afgangi. Af 3 millj. kr. eign og þar yfir greiðist og 5 erlend hlutafélög, en alls verða 674 hlutafélög að svara til skattsins og 20 samvinnufélög. Af hálfu aðaláfrýjenda hefuf því verið haldið fram, að skattur samkvæmt lögum nr. 14/1957 lendi á svo fáum skattaðiljum, að við hann væri ekki hlítandi fyrir þá sök vegna á'ivæða. 67. gr. stjórnarskrárinnar, með því að I hér væri í raun og veru um eign- arnám eða eignarupptöku að tefla. Væri þetta enn ljósara, þegar virt væri, hve skammt væri milli þessara tveggja stóreignaskatts- laga, sem hér hefur verið vikið að, enda ættu aðaláfrýjendur enn ógoldin um það bil tvo þriðju hluta skatts samkvæmt lögum nr. 22/1950, svo sem áður greinir. Þótt skattgjald samkvæmt lög- um nr. 44/1957 sé allhátt í sjálfu sér, verður að fallast á þá skoðun héraðsdómara, að rök bresti til þess að hrinda lögunum sam- kvæmt 67. gr. stjórnarskrárinnar af þeim sökum, enda er skatt- gjaldið ekki svo hátt, að lagt verði á borð við upptöku fjár. Með því að leggja háa eignar- skatta á eignir manna með stuttu árabili er hins vegar að sjálf- sögðu unnt að fara á svig við greint ákvæði stjórnarskrárinnar. Eins og hér stendur á, þykja aðal- áfrýjendur samt ekki hafa sýnt fram á, að skattur samkvæmt lög- um nr. 44/1957 feli i sér slíka eignartöku, sem 67. gr. stjórnar- skrárinnar tekur til, þótt fyrri stóreignaskattur sé ógoldinn. 5. Ákvæði 9. gr. Iaga nr. 44/1957 í þessu ákvæði segir svo, að skatti, sem innheimtist sam- kvæmt lögunum skuli skipt þann- ig, að þriðjungur renni til veð- deildar Búnaðarbanka íslands, en tveir þriðju hlutar til byggingar- sjóðs ríkisins. Af hendi aðal- áfrýjenda er því haldið fram, að í ákvæði þessu felist það, að ekki sé verið að afla ríkissjóði tekna með framlögum gjaldenda sam- kvæmt 1. nr. 44/1957 heldur sjóð- um með sjálfstæðu verksviði, og helgist eignartaka í þarfir sjóða þessara ekki af almennum regl- um um heimild til skattlagning- ar. Eigi þetta að leiða til ógildis laga nr. 44/1957 samkvæmt 67. gr. st j órnarskr árinnar. Af ákvæði 6. gr. 2. málsgreinar laga nr. 44/1957 er það þegar sýnt, að ríkissjóður er skattkrefj- andi. Verður að skýra ákvæði 9. gr. laganna svo, að með því sé löggjafinn að ráðstafa fyrirfram sjcatttekjum ríkissjóðs samkvæmt lögum þessum. Ákvæði 9. gr. laga nr. 44/1957 varða því ekki ógildi laganna. Svo sem greint er hér að fram af afgangi. Hámarksskattur nem- ur því 25% af eign. Samkvæmt skýrslu löggilts end urskoðanda, sem er meðal gagna málsins og er óvefengd að þessu leyti, hefur stóreignaskattur samkvæmt lögum nr. 44/1957 verið lagður á 604 einstaklinga an, fela ýmsar reglur laga nr. 44/1957 það í sér, að þeim skatt- aðiljum, sem greindir eru í hinni almennu eignarskattslöggjöf, ein- staklingum og félögum, er gert mishátt undir höfði, og auk þess er hér um sérstaka skattlagningu að ræða á eignum, sem fram- Framhald á bls. 16. Tökum á móti pöntunum á Svefnsófum og sófasettum með gamla verðinu til afgreiðslu eftir áramót aðeins næstu viku 5 ára ábyrgð — hagkvæmór greiðsluskilmálar HaR^Ar PET(jr5S0maB LAUGA VEG 58 (Bak við Drangey) Sfmi13896

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.