Morgunblaðið - 06.12.1958, Blaðsíða 13

Morgunblaðið - 06.12.1958, Blaðsíða 13
Laugardagur 6. des. 1958 MORCUNRLAÐIÐ 13 Ræða flutt á stú'dentahátíð í hátíðasal Háskólans 1. des. 1958 Tilvera fslendinga er gersam- Bega háð fiskveiöum Frá þeirri staðreynd verður að skoða aðgerðir Islendinga í landhelgismálinu (Ræða flutt á stúdentahátíð í hátíðasal Háskólans 1. des. 1958). — í DAG minnast íslendingar þess, að liðin eru fjörutíu ár frá því fullveldi íslands var viðurkennt. Fullveldisviðurkenningin var ávöxtur langrar baráttu landsins beztu barna. í þeirri baráttu skiptust oft á skin og skúrir, sigrar og ósigrar en þrátt fyrir vonbrigði oft og tíðum misstu hinir ótrauðu baráttumenn aldrei sjónar á því takmarki, sem að var stefnt. Á þessum tímamótum hljótum við að minnast þeirra með djúpri virðingu og þakk- læti. Á því tímabili, sem frelsisbar- átta íslendinga stóð yfir losnaði víða annars staðar í heiminum um viðjar einræðis og ófrelsis og einmitt um sama leyti og bar- átta íslendinga leiddi til sigurs- ins 1918 náðu margar aðrar þjóð- ir því langþráða takmarki að öðlast frelsi. örlögin hafa þó því miður leikið ýmsar af þess- um þjóðum grátt, þar sem þær hafa orðið harðstjórn og kúgun að bráð á nýjan leik, en það er önnur saga og skal ekki rakin hér. Einn grundvallarmunur var á frelsisbaráttu Islendinga og allra annarra þjóða á þessu tímabili. Á meðan aðrar þjóðir háðu sína baráttu með vopn í hönd og urðu að fórna blóði sona sinna á víg- völlunum, háðu íslendingar sína frelsisbaráttu á friðsaman hátt, þar sem vopnin voru penninn og hið talaða orð. En fullveldissigurinn 1918 var ekki lokasigur, heldur áfangi á langri leið. Lokasigurinn í hinni stjórnarfarslegu þjóðfrelsisbar- áttu vannst með stofnun lýðveld- isins hinn 17 .júní 1944. En jafnvel þó sá sigur væri fenginn var enginn tími til þess að unna sér hvíldar og láta svo sem nú væri allt íengið. Um raunverulegan lokasigur í frelsis- baráttu þjóðar, getur aldrei ver- ið að ræða. Þegar frelsið hefir verið fengið er sú þrautin að vísu unnin, að þá er hin eftir að tryggja hið fengna frelsi svo, að það glatist ekki á nýjan leik. Öll saga mannkynsins er raun- veruleg saga um það hvernig þjóðir öðluðust frelsi og glöt- uðu því á ný. Einn þátturinn í þessari bar- áttu og ekki hinn veigaminnsti, var og er sá, að treysta grund- völlinn undir efnahag landsins. Frelsi þjóðar verður aldrei tryggt til langframa nema efna- hagurinn sé traustur. Menn get- ur greint á um það hvernig slíkt skuli gert og á þeim ágreiningi m. a. byggist það, að menn skipa sér í mismunandi stjórnmála- flokka, eftir því hvaða leiðir þeir telja heppilegastar að því marki. Fáir munu þeir íslendingar þó vera, sem ekki mundu, eins og nú er háttað, telja það eitt frum- skilyrðið fyrir traustum efnahag landsins, að grundvöllur sjávar- útvegsins væri gerður svo örugg- ur, sem frekast væri unnt. Þetta byggist á nokkrum ein- földum staðreyndum, að því er snertir þýðingu fiskveiðanna fyr- ir efnahag Islands. Þessar stað- reyndir hafa íslendingar raunar sífellt fyrir augunum eða verða þeirra áþreifanlega varir og ger- ist þess því ekki þörf að skýra þær fyrir þeim. öðru máli gegn- ir um það þegar þarf að skýra landhelgismálið fyrir erlendum aðilum, og þess hefir einmitt gerzt mjög þörf á síðustu tím- um og raunar undanfarinn ára- tug. Þá tel eg, að engin þau rök, sem við eigum tiltæk séu jafn sterk og áhrifamikil eins og einmitt hin efnahagslegu. — Dæmi eg þar út frá eigin renyslu. Skal þó á engan hátt rýrt gildi hinna sögulegu og lögfræðilegu raka í þessu sambandi. En það er þá fyrst þegar mönnum verð- ur það ljóst, að tilvera íslend- inga er gersamlega háð fiskveið- unum ,að menn fara að skilja aðstöðu þeirra og aðgerðir í land- helgismálinu. Kem eg nánar inn á þetta atriði síðar. Áður en rætt verður um þá atburði, sem nú eru að gerast er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir aðdragandanum. Þegar eftir að hinn óheilla- vænlegi samningur Dana og Breta um þriggja mílna land- helgi íslands var gerður árið 1901 voru uppi raddir—um þá hættu ,sem fiskveiðum íslendinga stafaði af þeim samningi, enda kom sú hætta æ betur í ljós eftir því, sem tímar liðu. Ýmsar lýs- ingar eru til af því hvernig fram- ferði erlendra fiskimanna var hér við land á fyrstu árum þessarar aldar eftir að þeim hafði verið opnuð leið til að stunda veiðar með botnvörpu svo að segja al- veg upp í landsteina. Nærtæk- ust er mér stutt lýsing, eftir þann mann, sem af núlifandi mönnum mun vera einna kunnugastur þessum þætti fiskveiðasögu okk- ar, en það er Matthías Þórðar- son, fyrrverandi ritstjóri. Á sl. sumri er eg var staddur í Dan- mörku, á norrænni fiskimálaráð- stefnu, barst mér þessi lýsing í bréfi frá Matthíasi, en hann hafði þá haft feegnir af því, að eg átti á þessari ráðstefnu að flytja fyrirlestur um ráðstefnuna í Genf og fiskveiðarnar. I um- ræðum, sem urðu að fyrirlestr- inum loknum leyfði eg mér að lesa þessa lýsingu Matthíasar og það fór ekki framhjá mér, að einmitt þessi lýsing hafði mikil áhrif á þá, sem á hlýddu. Þeim varð í einu vetfangi ljóst, af hinni stuttu en glöggu lýsingu mannsins, sem sjálfur hafði lif- að atburði þessa fjarlæga tíma- bils, hvílíkt vandamál var hér á ferðinni. Lýsing Matthíasar er á þessa leið: „Eg minnist þess þegar eg fyrir 60 árum starfaði sem leiðsögu- maður og túlkur á danska eftir- litsskipinu, sem þá var, beiti- skipinu Heklu. Dag eftir dag og viku eftir viku var eg vitni að því hvernig stórir flotar togara, aðallega brezkir, stunduðu veið- ar inn í Faxaflóa, bæði norðan til og sunnan-til, um þrjár sjó- mílur frá Akranesi og Keflavík og um hálfrar klukkustundar siglingu frá Reykjavík. Aflinn var feikilegur, aðallega skarkoli, en áður hafði aldrei verið stund- uð veiði fyrir skarkola á þess- um slóðum. Aðeins það bezta af skarkolanum var hirt, en þeim stærsta og þeim smæsta var varpað fyrir borð atfur og svo var einnig um allar aðrar verð- minni fisktegundir. Um allan sjó flaut dauður fiskur, sem varpað hafði verið fyrir borð. Þannig gekk það til í nokkur ár. En þá fóru togararnir að hirða allan aflann og á um það bil einum áratug tókst hinum erlendu tog urum því sem næst að tæma Faxaflóa af skarkola. Frá þessu tímabili minnist eg einnig gæzl- Davíð Ólafsson unnar við Reykjanes og undan suðurströndinni, einkum á vetr- ar- og vorvertíðunum. Ekki gekk á öðru en stöðugum kvörtunum um, að erlendir togarar stunduðu veiðar upp í landsteina og eyði- legðu veiðarfæri heimamanna, sem voru lína og net. Oft kom það fyrir, að íslenzkir fiskimenn misstu þannig allt vertíðarút- hald sitt og stæðu slippir eftir“. Þannig var lýsing Matthíasar á ástandinu þá. Enda þótt fullveldi væri feng- ið árið 1918 var enn í gildi land- helgissamningurinn við Breta. Nokkru síðar var gerð tilraun til þess að finna lausn á land- helgismálunum almennt, á al- þjóðlegum grundvelli, með ráð- stefnu Þjóðabandalagsins, sem haldin var í Haag árið 1930. — Fulltrúi íslands á þeirri ráð- stefnu var Sveinn Björnsson, síðar forseti Islands. Miklar til- raunir voru þar gerðar af hálfu þeirra þjóða, sem voru fylgjandi þriggja mílna reglunni, til þess að fá almennt samkomulag um þá reglu en það mistókst og nið- urstaða fékkst engin. Af íslands hálfu var þá studd tillaga um ijögra sjómílna landhelgi. Það voru þeim ríkjum, sem haldið höfðu fram þriggja mílna reglunni, mikil vonbrigði, að ekki skyldi takast að festa þá reglu í alþjóðalögum á þessari ráðstefnu, en það var svo sem síðari þróun sýndi síðasta tæki- færið, sem til þess gafst. Á tímabilinu frá 1918 og fram að síðari heimsstyrjöldinni voru uppi raddir hér á landi um þá geigvænlegu hættu, sem fiskveið um okkar stafaði af þriggja mílna línunni og nauðsyn þess að grunnmiðin yrði friðuð fyrir botnvörpuveiðum. Þær umræður, sem þá fóru fram byggðust yfir- leitt á samningnum um þriggja mílna linuna. Allar aðstæður voru þó þannig á þessu tíma- bili, að harla litlar líkur voru fyrir því, að unnt væri að koma hér á breytingu til hins betra. íslendingar fóru þá ekki sjálfir með sín utanríkismál, nema að takmörkuðu leyti og sambandið við Dani torveldaði einnig allar aðgerðir. Á árunum fyrir styrjöldina var þó unnið merkilegt starf, þar sem var undirbúningurinn að friðun Faxaflóa. En hér var auk þess um að ræða mál, sem varð mjög lærdómsríkt í sam- bandi við alþjóðlega samvinnu á sviði fiskifriðunarmála. Málið var rætt innan Alþjóðahafrann- sóknarráðsins og var lagt þar fyrir af íslendingum á þeim grundvelli, að gerð yrði alþjóð- leg tilraun með friðun flóans um ákveðið árabil fyrir veið- um með botnvörpu og dragnót, svo sjá mætti hvernig slík frið- un verkaði á fiskistofnana í fló- anum. Hér var því ekki aðeins um það að ræða, að íslendingar vildu friða þýðingarmikið haf- svæði til þess að tryggja eigin hagsmuni heldur var þessi til raun hugsuð sem alþjóðleg til- raun, sem gæti"haft mikla þýð- ingu langt út fyrir Faxaflóa og Islandsmið. Undirbúningur máls ins tók alllangan tíma og vegna styrjaldarinnar varð dráttur á honum. Strax að styrjöldinni lok- inni var málið tekið upp á nýj an leik og þar kom, að vísinda- menn innan Alþjóðahafrann- sóknaráðsins urðu algerlega sam- mála um þá tillögu, að slík til raun yrði gerð. Framkvæmd málsins var nú komin úr hönd- um vísindamannanna og í hend- ur ríkisstjórna. Islendingar höfðu enn frumkvæðið og íslenzka rík- isstjórnin bauð til ráðstefnu um málið þeim ríkisstjórnum, sem áttu hagsmuna að gæta í sam- bandi við fiskveiðar á íslands- miðum. Þetta var árið 1949. Sú ráðstefna var þó aldrei haldin og Faxaflói aldrei friðaður með alþjóðlegum samningum. Ástæð- an var sú, að ein þeirra ríkis- stjórna, sem boðið var til ráð- stefnunnar neitaði að koma og með því að það voru einmitt Bretar, sem það gerðu, sem eðli málsins samkvæmt voru hér þýð ingarmesti aðilinn, var talið til- gangslaust að halda ráðstefnuna. Ástæðan, sem Bretar færðu fram fyrir þessari afstöðu sinni til Faxafloaráðstefnunnar var alger tylliástæða. Töldu þeir, að málinu ætti að vísa til alþjóð- legrar nefndar, sem átti að fjalla um möskvastærð á botnvörpum og dragnótum og lágmarksstærð á fiski, en sú nefnd tók ekki til starfa fyrr en 5 árum eftir að Bretar neituðu að taka þátt í að- gerðunum til friðunar Faxaflóa. Fróðlegt er og gagnlegt að kynna sér gang þessa máls í ljósi þess, sem gerzt hefir síðar í landhelgis- og fiskifriðunarmál- um almennt. Þá er ekki síður fróðlegt að athuga gang landhelgismálsins í ljósi þeirrar stjórnmálaþróun- ar, sem orðið hefur í heiminum undanfarna áratugi, og þó sér- staklega eftir styrjöldina. Þetta er þó einkum athugavert vegna þess, að það, sem gerzt hefir i landhelgismálinu hér á landi undanfarinn áratug væri með öllu óhugsandi nema fyrir þessa þróun heimsstjórnmálanna. Ég gat þess áðan, að upp úr fyrri heimsstyrjöldinni hefðu margar þjóðir bætzt í tölu sjálf- stæðra þjóða. Á þessari þróun varð nokkurt hlé milli styrjald- anna. Enn stórkostlegri breyting varð svo í þessu tilliti upp úr síðari heimsstyrjöldinni og nú voru það aðallega hinar fyrri ný- lendur Evrópuþjóðanna, sem sjálfstæði hlutu. Á ráðstefnu Þjóðabandalagsins í Haag árið 1930 áttu 40 ríki fulltrúa. Voru þetta öll þau ríki innan Þjóða- bandalagsins, sem hagsmuna áttu að gæta í sambandi við ákvörð- un landhelgi annað hvort vegna siglinga eða fiskveiða, eða hvort tveggja. Þær þjóðir sem ekki áttu land að sjó létu sér þetta mál þá litlu skipta. Tuttugu og átta úrum síðar, þegar Sameinuðu þjóðimar köll- uðu saman ráðstefnu í Genf til að fjalla um hin sömu vanda- mál eru þátttökuríkin orðin 86 að tölu. Af þessum 86 ríkjum voru hvorki meira né minna en 27 ný ríki eða með öðrum orðum ríki, sem öðlazt höfðu sjálfstæði á þessu tímabili og nær öll um eða upp úr styrjöldinni síðustu. Og með hverju árinu, sem líður verða til ný sjálfstæði ríki, sem láta til sín heyra á vettvangi hinna Sameinuðu þjóða. Þessi þróun hefir leitt til nýrra við- horfa í alþjóðamálum og þá ekki hvað sízt i landhelgismál- unum. Þegar þessi nýju ríki, sem langflest eiga hagsmuna að gæta í sambandi við fiskveiðar, koma fram á sjónarsviðið verður fyrir þeim heimur, sem virðist í flestu því, er varðar samskipti þjóð- anna, vera fullskapaður. Meðal annars er þeim sagt að alþjóða- lög kveði svo á, að landhelgi skuli vera 3 mílur og að engar breytingar megi þar á gera nema með samningum milli ríkja, sem þýðir raunverulega hið sama og engar breytingar verði gerðar. Það má telja nær óhugsandi, að slíkir samningar ,sem tækju til- lit til hagsmuna strandríkisins gætu tekizt við alla þá, sem telja sig hafa hagsmuna að gæta, vegna siglinga og fiskveiða, eink- um vegna þess, að því er ávallt haldið fram af þeim, sem vilja viðhalda þessu fyrirkomulagi, að slíkir samningar um útfærslu landhelgi á einum stað, hversu fjarlægur og þýðingarlítill, sem hann sá staður annars er, muni kröfur um breytingar frá öðrum leiða til þess, að í kjölfarið komi stöðum, ef til vill miklu þýðing- armeiri. Þetta kerfi átti að tryggja það, að engar breytingar til stækkunar landhelginnar yrðu gerðar. Það hefir komið sífellt greinilegar í ljós á undanförnum árum, að fjölmörg hinna nýju ríkja hafa talið þetta fyrirkomu- lag algerlega óviðunandi, þar sem það gengi hreinlega í ber- högg við lífshagsmuni þeirra. Raddirnar hafa orðið sífellt há- værari, sem hafa haldið því fram, að víðátta landhelginnar skyldi ákveðin fyrst og fremst með hagsmuni strandríkisins fyr- ir augum, en ekki með tilliti til einhverra ,oft ímyndaðra hags- muna fjarlægra ríkja. Þessi af- staða hinna fjölmörgu nýju ríkja hefir og leitt til þess, að þau hafa oftast haft samstöðu á al- þjóðaráðstefnum um þessi mál. En það eru fleiri þjóðir, sem ekki hafa viljað una gömlum dæmið um það krafa Bandaríkj- anna til langrunnsins. Sú krafa kom fram í tveimur kreddusetningum og er gleggsta yfirlýsingum, sem kenndar eru við Truman og gefnar voru út árið 1945. Fjallaði önnur þeirra um rétt Bandaríkjanna til hag- nýtingar á auðæfum sjávarbotns- ins utan þriggja mílna landhelg- innar, en hin um fiskiverndar- svæði á úthafinu. Að því er til sjávarbotnsins tekur og þeirra auðæfa, sem í honum kunna að finnast, þó slá Bandaríkin eign sinni á þau. Hin yfirlýsingin virtist í fyrstu nokk- uð óljós og skoðanir voru skipt- ar, hvað hún raunverulega þýddi. Töldu sumir, að hún jafn- gilti því, að Bandaríkin tækju sér lögsögu yfir hafsvæðum ut- an landhelginnar ,en síðar var gefin nánari skýring á þessari yfirlýsingu, sem tók af vafa, þar sem sagt var, að ekki væri um það að ræða, að taka sér lög- sögu yfir svæðum utan landhelg- innar, heldur skyldu friðunar- svæðin á úthafinu ókveðin með samningum milli þeirra ríkja, sem veiðar stunduðu á svæðinu. Framh. á bls. 14

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.