Morgunblaðið - 06.12.1958, Blaðsíða 8

8
MORGUNRLAÐIÐ
Laugardagur 6. des. 1958
Kvæðasafn Magniísar Asgeirssonar
Magnús Ásgeirsson: Kvæða-
safn. Frumsamið og þýtt.
Fyrra bindi. 360 bls. Tómas
Guðmundsson sá um útgáf-
una. Helgafell, Reykjavík,
1957.
FYRRA bindið af heildarútgáf-
unni á Ijóðum Magnúsar Ásgeirs-
sonar, frumsömdum og þýddum,
er komið út. Er að þessu verki
mikill fengur, bæði vegna þess að
ýmsar fyrri útgáfur á verkum
hans eru ófáanlegar og eins
vegna hins að hér er saman kom-
ið á einum stað allt sem hann
lagði af mörkum til íslenzkrar
ljóðmenntar. Þetta lífsverk hans
er merkilegt, hvort sem litið er
á magnið eða gæðin.
Fyrra bindið af „Kvæðasafni"
hefst á einu frumortu í Ijóðabók
Magnúsar, „Síðkveldum" (1923),
og nokkrum ljóðum sem hann
orti síðar á ævinni. Þá taka við
fjögur fyrstu bindin af „Þýddum
ljóðum“, sem komu út á árunum
1928—1935. Með þýðingunum
vann hann sér sæti á bekk góð-
skálda.
Þetta fyrsta bindi af ljóðum og
Ijóðaþýðingum Magnúsar Ásgeirs
sonar er um marga hluti athyglis-
vert, þó það gefi ekki heildar-
mynd af afrekum hans, því hann
var í stöðugum vexti og mörg af
snilldarverkum hans verða í
seinna bindinu, svo sem „Vöggu-
þula“ Lorca, „Morgundraumur"
Frödings, „Kvæðið um fangann"
eftir Wilde, „Tólfmenningarnir"
eftir Blok og kaflar úr „Faust“
eftir Goethe.
Það er til dæmis athyglisvert
að bera saman frumort Ijóð Magn
úsar og Ijóðaþýðingarnar, og
velta því síðan fyrir sér hvers
vegna hann hætti að yrkja frá
eigin brjósti. Þeirri tilgátu hefur
nýlega verið fleygt fram að hann
hafi hætt að yrkja vegna þess
að hann „kunni ekki að bera
hjarta sitt opinskátt á torg“.Þetta
er ein af þessum skemmtilegum
hugdettum sem þyrmir yfir rit-
dæmendur þegar þeir eru allir
á valdi andagiftarinnar og nenna
ekki að nota heiladingulinn.
Magnús var varla svo skyni
skroppinn sjálfur, að honum væri
ekki ljós að ljóðaþýðingarnar
báru hjarta hans jafnopinskátt á
torg og frumsömdu ljóðin: þýð-
arinn velur ljóð til þýðingar af
því það skírskotar til einhvers í
honum sjálfum, túlkar hans eigin
tilfinningar eða viðhorf á einn
eða annan hátt. Auk þess er sjálf
þýðingin, úrvinnsla hins erlenda
efnis, mælskur vitnisburður um
tilfinningar og hugrenningar
þýðandans. Túlka þá öll ljóðin
sem Magnús þýddi svipaðar
kenndir og skoðanir? Fjarri fer
því. Ég býst við að fá ljóðskáld
hafi svo kerfisbundnar tilfinning
ar eða fastskorðaðan hugmynda-
heim, að verk þeirra túlki öll
sömu viðhorf. Ljóð eru fyrst og
fremst túlkun augnabliksins þeg-
ar skáldið er knúið til að yrkja:
hvert Ijóð og opinberun á ákveð-
inni sýn sem skáldinu vitrast í
andrá sköpunarinnar. Þannig
geta ljóð sama skálds verið gagn-
ólík að efni og anda, og samt
túlkað ákveðinn sannleik hvert
fyrir sig.
Ég held að þetta sama gildi um
ljóðaþýðendur: Þeir vilja þau
ljóð til þýðingar sem hverju
sinni höfða mest til þeirra eigin
kennda og viðhorfa. Skemmtilegt
dæmi þessa eru t. d. ljóðin ,,Einn“
eftir Hesse á bls. 107 og „Sú gata,
er einn þú gengur —“ eftir Lager
kvist á bls. 267, en þau túlka gagn
stæð sjónarmið.
Ljóðin í „Síðkveldum“ eru hag
lega ort; þar er mikið af angur-
værð, síðkvölda- og hauststemn-
ingar, kliðmýkt og ljóðræna.
Skáldið var aðeins 22 ára þegar
bókin kom út, svo angurværðin
var kannski eðlileg. En það er
lítið um átök eða ádeilu, þó fyrir
bregði heimspekilegum vanga-
veltum um mannlífið og tilver-
una („Efinn“, „Spurnir"). Bókin
var sem sagt geðfelld, full af
„fögrum“ hugsunum og „ljóð-
rænni fegurð", sem einn merkur
gagnrýnandi taldi nýlega helztu
aðalsmerki góðrar Ijóðlistar.
Magnús Ásgeirsson
Magnús Ásgeirsson mun hafa
litið öðrum augum á það mál.
Sennilega gerði hann sér ljósa
hættuna sem þessi stemninga-
skáldskapur bjó honum sjálfum
og Ijóðagerð hans, og því sneri
hann á fund erlendra meistara
sem leiddu honum fyrir sjónir,
að ljóðlistin er þegar á allt er
litið hvorki „göfugar hugsanir"
né kliðmjúk hrynjandi né réttir
bragarhættir né skáldlegt orða-
lag. Ljóðlistin er fyrst og fremst
leið til sannleikans, og sannleik-
urinn býrt jafnt í „því ljóta“ og
„því fagra“. Það má virðast furðu
legt að ritdómarar á miðri tutt-
ugustu öld fjalli um ljóð út frá
þeim forsendum, hvort þau geymi
„fagrar hugsanir“ eða ljóðræna
fegurð“, en það áréttir bara þá
dapurlegu staðreynd að jafnvel
frábært kynningarstarf Magnús-
ar Ásgeirssonar á því bezta úr
ljóðlista samtímans fékk ekki
hrifið ýmsa mæta menn úr spenni
treyju smáborgaralegra kenn-
inga Viktoríutímabilsins um svo
kallaða „göfgi" Ijóðsins, sem for-
bauð ljóðskáldum að fást við hin
„óæðri“ svið mannlífsirft.
Magnús var hvergi smeykur
við „ljótu“ ljóðin — ljóðin sem
draga upp myndir af óhrjálegum
hliðum veruleikans, sem eru jafn
sannar fyrir það þó „fallegu"
ljóðin reyni að fá menn til að
gleyma þeim. Magnús leit með
öðrum orðum ekki á ljóð sem
svefnmeðal, heldur sem tæki til
lífstjáningar, vakningar, hirting-
ar og jafnvel hneykslunar góð-
borgurum.
„Stiginn" eftir Lundkvist er að
sönnu ekki „ljóðrænt" kvæði, en
það gefur sanna og ómálaða
mynd af einum anga mannlegrar
tilveru ems og eftirfarandi brot
sýnir:
„Úr mjólkurbúð kemur klæðlítill
drengur
með könnu með rjóma.
Hann hrasar, svo rjóminn
gloprast í ganginn.
Hann grætur við pollinn með
könnuna tóma.
Kista er borin af karlmönnum
niður,
— klæði mannanna í dökkum
litum.
Kona gengur á eftir með vasa-
klút fyrir vitum:
I vikunni andaðist Jóhannes
smiður.
Feitlagin frú ber leirkrús með
lafandi burkna
við voldug brjóstin í fangi
vagandi í gangi;
menn með húsgagnahlass á bíl
fyrir neðan:
Gústaf múrari og fjölskylda
í flutningum héðan“.
Magnús hefur tekið sér það bessa
leyfi að stuðla og ríma ljóðið í
þýðingu, en það er órímað á frum
málinu. Hann hefur hins vegar
ekki reynt að draga neina Ijóð-
ræna gljákvoðu yfir þann nakta
sannleik sem hið sænska skáld
túlkar í ljóði sínu.„
Ferðabók I. bindi. Eftir Þor-
vald Thoroddsen. Jón Eyþórs
son bjó til prentunar. Hall-
dór Pétursson teiknaði mynd
höf. og svipmyndir. Snæ-
björn Jónsson & Co.
Ferðabók Þorvaldar Thoroddsen
hefur kostað íslenzka bókasafn-
ara mörg andvörp og jafnvel and-
vökustundir. Bæði var hún rán-
dýr og það sem verra var: allt að
því ófáanleg. Fyrsta utgáfa, sem
kom út á árunum 1913 til 1915,
var aðeins fjögur hundruð eintök,
og talið að þriðjungurinn af þeim
hafi glatazt strax. Er því ekki að
undra þótt örðugt hafi reynzt að
klófesta hana á undanförnum ár-
um, svo margir bókasafnarar sem
nú eru á íslandi.
En nú er Ferðabókin komin út
að nýju og í tvö þúsund eintök-
um. Grunur minn er sé. að það
upplag muni ekki reynast of stórt,
því auk þess sem bókin fer vel í
snoturri bókahillu, er hún svo
skemmtileg aflestrar, að ég las
hana nú í annað sinrx sem væri
hún góð skáldsaga. Þetía er eins
og að fá sér sérlega þýðan reið-
skjóta og ferðast síðan upp um
fjöll og heiðar íslands með hin-
um ágætasta félaga, sem telur
ekki eftir sér að segja manni allt
sem mann langar til að vita um
landið: örnefni, gróðurríki, jarð-
fræði, sögu, munnmæli um staði,
afkomu manna og lífssknyrði og
ótal margt fleira. Ofan í kaupið
er þetta ferð inn í liðna tíð. Við
leggjum af stað árið 1882 um
Austurland, förum frá Möðru-
völlum snemma morguns með
tjöld og vel nestaðir, áleiðis til
Möðrudals. Veðráttan er rysjótt,
— en það er einmitt einn kostur
þessa ferðalags, að við vöknum
ekki þótt rigni, skekjumst ekki af
storminum, en finnum aðeins
hressandi blæ hans á vanga. Ekki
er þotið hugsunarlaust í lokuðum
bíl, heldur gefum við okkur tíma
til að athuga vel vegi og lands-
lag, og fáum að vita ýmisiegt, sem
okkur hefur lengi langað tii að
fræðast um. Það er dálítið mýbit
við Mývatn, en það snertir okkur
ekki, við njótum sumardýrðar-
innar og hinnar sérkennilegu feg-
urðar á þessum slóðum. Síðan
höldum við yfir öræfin að Gríms-
stöðum á Fjöllum og fáum nú
loks svalað forvitni þeirri, er
brunuðum þarna um á sjötíu
ásótti okkur síðast þegar við
kílómetra hraða á klukkustund.
Frá Grímsstöðum förum við að
Möðrudal. Þar rignir dálítið, en
engan dropa festir á okkur. Og
áfram er haldið. Við komum á
heiðabæi, sem fyrir löngu eru
horfnir í sand: Heiðasel, Hnefla-
Það er athyglisvert að Magnús
gerðist fráhverfur hinum lýrísku,
angurværu ljóðum strax og hann
tók til við þýðingarnar. Þá sneri
hann sér einkum að epískum
kveðskap, ádeilukvæðum og Ijóð-
um sem túlkuðu ákveðnar hug-
myndir. Hann þýddi einnig mik-
ið af skopkvæðum og þá einkum
eftir sænska snillinginn Fröding,
sem var eitt af eftirlætisskáldum
hans. Magnús þýddi langmest
af Norðurlandamálum, og tók
sérstöku ástfóstri við sænska
ljóðlist. Hefur hann átt drýgri
þátt i því en nokkur annar ein-
staklingur að kynna okkur ljóð
frændþjóðanna.
Um það er engum blöðum að
fletta að ljóðaþýðingar Magnús-
ar Ásgeirssonar veittu fersku
blóði inn í íslenzka ljóðagerð,
örvuðu íslenzk skáld til nýrra
átaka og meira áræðis í efnisvali
og efnismeðferð. Sú saga verður
raunar aldrei könnuð til hlítar,
en óhætt mun að fullyrða að
sel, Rangárlón við Sænautavatn,
Veturhús, Víðihól.
Jökuldal förum við endilangan
til Fljótsdalshéraðs — og nú fer
samferðamaðurinn að verða æ
skemmtilegri. Það leiðist engum
*.«mfylgd hans um þessar fögru
sveitir, en auk þess hittum við nú
fleiri menn að máli, m. a. séra
Sigurð Gunnarsson, þann merkis-
mann, er segir okkur allt um
skógana á Héraði í fyrri daga.
Honum farast svo orð:
Þorvaldur Thoroddsen
„Um miðja átjándu öld var
Fljótsdalshérað mjög víða skógi
vaxið inn til dala og út um allar
hlíðar, hálsa, og ása, út um sveitir
allt út að eyjum eða láglendinu
inn af Héraðsflóa. — Þá voru á
Héraði á sumum stöðum stór-
vaxnir skógar, svo að byggja
mátti af öll minni hús og að
miklu leyti hin stærri“. Hann seg
ir einnig frá því, hversu á-
byrgðar- og fyrirhyggjulaust var
gengið á þessa fögru skóga, svo
að þeir urðu loks undan að láta,
og eru undur mikil að ekki skuli
hafa verr farið, því enn er mörg
hríslan falleg á Héraði.
Þorvaldur samferðamaður okk-
ar — lýsir svo þeim harmleik er j
gerist þar sem skógum er eytt:
„Þótt skógar hafi víða verið kjarr, |
eitt, þá hafa þeir hlíft landinu og j
prýtt það. Síðan skógarnir eydd- |
ust, blæs land upp og verður að
flagi á sléítiendum, en fjallshlíð-
ar, sem áður voru skógi vaxnar
og grösugar, eru nú berar urðar-
óJdur og leirflög.“
Við förum Þórdalsheiði niður
í Eskifjörð, — og þegar við höf-
um skoðað Austfirðina, hlaupum
við yfir einn vetur og skeiðum
enn af stað með Þorvaldi, í þetta
sinn um Borgarfjörð, Reykjanes-
Magnús sé einn af brautryðjend-
urn nútímaljóðlistar á íslandi.
Útgáfa Helgafells á „Kvæða-
safni“ er vönduð, þótt ekki sé
hún með neinum sérstökum glæsi
brag, en prentvillur eru alltof
margar. Annar ljóður á þessari
útgáfu sem erfitt er að fyrirgefa
er sá, að í hana vantar efnisyfir-
lit, og er það til mikils baga.
Þetta er þeim mun óafsakanlegra
sem Helgafell hefur áður gert
sömu skyssu við útgáfu öndvegis-
verks. Þegar „Þættir" Halldórs
Laxness komu út 1954 var ekki
heldur neitt efnisyfirlit yfir bók-
ina. Þetta er alveg ófært í stórum
verkum þar sem margar bækur
ljóða eða smásagna eru dregnar
saman í eitt bindi. Það eru engar
ýkjur að þessi yfirsjón rýri gildi
verksins til mikilla muna, og
verður vonandi ráðin einhver bót
á málinu í næsta bindi með því
að prenta þar efnisyfirlit beggja
bindanna.
Sigurðúr A. Magnússon.
skagann austur Árnessýsluna.
j Þar er margt að sjá, t. d. hvera-
' fugla. Og hvat fogla es þat? Þeir
eru rauðir, svartir og dröfnóttir,
á stærð við spóa eða litlar andir,
og synda á sjóðheitum hverun-
um, stinga sér meira að segja í
suðuna og hverfa með öllu, ef
þeir verða fyrir styggð. Ekki er
allt með felldu um fuglakyn þetta
og halda sumir að það séu sálir
fordæmdra. Snorri á Húsafeili
sagði svo sjálfur frá, að hvera-
fuglar hafi verið skotnir og mat-
reiddir. „Kroppur þeirra soðnar
ekki í heitu vatni“, segir hann
ennfremur; „en ef ísköldu vatni
er á þá hellt, þá verða þeir eftir
hálfa aðra klukkustund sem
soðnir séu, fuglar þessir eru þá
ætir, en nokkuð kuldabragð er
af þeim.“ — Ekki hefur Thorodd-
sen sjálfur séð hverafugla, en
telur æskilegt að nýjar og ná-
kvæmar skýrslur fáist um þá.
Enn hlaupum við yfir einn
kaldan vetur og leggjum af stað
með Þorvaldi sumarið 1884. Þá
förum við fyrst til Grímseyjar,
en síðan aftur til Mývatns og loks
í Ódáðahraun. Og þetta er aðeins
fyrsta bindið af fjórum.
Jón Eyþórson hefur búið bók-
ir.a til prentunar og ritað for-
mála þar sem hann gerir skýra
grein fyrir ýmsu henni viðvíkj-
andi. Hann lýkur formálsorðum
sinum á þessa leið:
„Því hefur verið haldið fram,
að rannsóknir Þ. Th séu vlðtæk-
ar að vissu marki, en grafi ekki
djúpt. f þessu er að vísu nokkuð
hæft. Hann hafði sjaldan tíma né
tækifæri til að sökkva sér ofan í
afmörkuð svæði eða einsíök at-
riði. Samt er því svo varið, að
enginn jarðfræðingur eða nátt-
úvufræðingur yfirleitt, innlendur
eða erlendur, byrjar rannsókn-
arstarf sitt hér á landi án þess
að taka sér fyrst í hönd eitt af
veikum Þorvaids og segja við
sjáifan sig:
„Hvað sk> ldi Thoroddsen segja
um þetta?“
Þorvaldur Thoroddsen hafði
góða frásagnargáfu, þess vegna
er hann svo góður förunautur um
landið. En hann vandaði ekki allt
af mál sitt með skyldi, orðaroðin
á nokkrum stöðum talsvert
brengluð og öfugsnúin. Þetta get-
ur orðið vandfýsnum lesanda
ásteytingarsteinn, en fullseint orð
ið að segja höfundi til syndanna,
og bókin raunar vísindarit en
ekki skáldverk.
WIKAI BLADIO YKKAR
Kristmann Cuðmundsso i skrifar um
B Ó K M E N N T I R
Ferðabók Þorvaldar T horoddsens