Morgunblaðið - 24.12.1958, Page 2

MORGU1VRLAÐI&
. i • • >).•. • ■ ■ •1 *; u-
Miðvikurlagnr 24. des. 1958
skiþti sagði ég félaga mínum frá
því, að mér hefði áskotnazt 10
krónur. Hann sagði: „Hvað eigum
viS þá að gera við þær?“ Við
fórum í Tivoli um kvöldið. Það
sem var mín séreign var nú orð-
in sameign. Þegar ég var á Garði
bjó ég til mat handa sjálfum mér
Og hafði um eitt skeið fjóra stúd-
enta í fæði. Þeir skáru niður
brauðið, ég fór niður í kjallara
og bjó til kaffi. Var svo sameigin-
leg máltíð og útgjöldin færð inn
1 sameiginlega viðskiptabók og
kostnaður greiddur um mánaðar-
mót. Aðalfundur var haldinn,
reikningar lagðir fram og endur-
gkoðendur fluttu ræður með nær
göngulum spurningum.
— Og svo komstu heim að
loknu námi?
— Já, að loknu námi kom ég
heirn sumarið 1907, hélt þá um
haustið til ísafjarðar, þar sem
ég var skólastjóai við barna- og
unglingaskólann. Þar naut ég
mikillar fræðslu hjá séra Þor-
valdi Jónssyni, prófasti. Lét
hann mig oft prédika og jókst
mér þannig hugrekki, þegar ég
hugsaði um mí» framtíðarstörf.
Prédikaði ég þar í kirkjunni í
fyrsta skipti á jólum 1907 og
ekki grunaði mig þá, að fram
undan væru jafnmargar jóla-
prédikanir og raun er á. í þeirri
kirkju flutti ég ásamt prófasti
ræðu, þegar 18 i»enn voru jarð-
aðir, en það voru þeir sem fórust
í snjóflóðinu í Hnífsdal. Þessi
jarðarför fór fram 26. febrúar
1910. Á þeirri sömu klukkustund
var verið að kjósa prest í Reykja-
vík og hlaut ég kosningu. Var
þetta ekki fyrirboði þess að ég
ætti eftir að halda margar lík-
<ó='!Q=«J=s<Q=<CP‘?Q=«PíCCi=«J=!«i=í(J©
| (jfe&ilecj. jót!
Verzlunin Vegur

A 4
f
| gULf }ái! I
J Gott og farsælt nýtt árl
I
Verzlunln Dísafoss
V ó^Cb^ó^Q^ó^Q^íó^Q^ó^QsKdf
)) ‘Ö
<»)
r
\
Cjteklecf jót! | | Cttektey jót7 \
Dömu- og Herrabúðin ^
Laug^avegi 55. ^
A
Cjlkley ját! \

Kjötverzlnnin Búrfell

}
(
(jtektey jól! \
Sigurður Kjartansson
Laugaveg 41.
é
| Ljleóíley jól! |
| Verzlunin LUNDUR. C(
I |
K © l=;CP<Ct-£CP<Q=<CP*Q=<<PíQ=«P''^
| |
1 CLUea fói!!
I
J og farsælt nýtt ár. M
4 C
J Þökkum fyrir viðskiptin íl
l • - — t
á liðnum árum.
I
y>
L
$
MOSAIK h.f.,
Eskihlíð A.
© u Ji @©<b»<óP'Q-<ú2«l=<ó='«Q=*ó=<Q=«CP<
f
’
ræður? Upp frá þessu hef ég átt
öll mín jól í Reykjavík og auð-
vitað alltaf flutt jólaprédikun.
Á ég margar minningar frá jól-
unum. Núna nýlega var þess
minnzt, að 40 ár voru liðin frá
því, að íslenzki fáninn var dreg-
inn að hún í fyrsta sinn. Það
mætti geta þess, að vikurnar og
dagana áður voru flöggin daglega
í hálfa stöng um alla Reykja-
vík, þvx þá dó fjöldi manna úr
Spönsku veikinni, sem geisaði
hér í bænum nóvember og des-
ember. Voru þá jarðarfarir dag-
lega frá morgni til kvölds. Há-
tíðlegur var 1. desember,' en
gleymum því ekki, að 2. desem-
ber fóru enn fram margar jarðar-
farir. Dapurt var skammdegið
á fjölda mörgum heimilum og
má segja, að þá hafi jólum verið
fagnað eftir dimma nótt. Þá voru
í huga mínum, eins og oft endra-
nær orðin úr okkur alkunna jóla-
sálmi: „Himneskt ljós lýsir ský“.
Sá ég það þá og hef oft séð, að
hið himneska jólaljós hefur náð
að lýsa hið dimmasta ský.
— Minnistæð eru mér enn jólin
1933. Á aðfangadagskvöldið and-
aðist Kristinn bróðir minn.
Fannst mér það einkennilegt, en
um leið huggunarríkt að prédika
næstu daga í okkar gömlu kirkju.
Ég minnist margra kirkjugesta,
og þegar jólin koma sé ég í ljósi
minninganna hin mörgu andlit
góðra vina. Vekja þær minningar
hátíðargleði. Oft hef ég séð að
skiptist á sólarbros og skuggar,
en heilagri jólagleði fylgir alltaf
styrkur.
3. Nú er
Kríusteinn horfinn
Nú hafði séra Bjarni minnzt
jólanna. Við stóðum upp og feng-
um okkur kaffi hjá frúnni. Þegar
við komum aftur inn í skrifstof-
una, virti ég fyrir mér skrifborð-
ið, þar sem þessi höfuðklerkur
hefur samið drögin að prédikun-
um sínum, líkræðum og tæki-
færisræðum. Allir veggir eru
þakktir myndum, gömlum og
nýjum. Þarna er mynd af Olfert
Ricard, Fenger prófasti í Kaup-
mannahöfn, hirðpresti konungs:
— Hann var góður vinur minn,
sagði séra Bjarni. Stórmerkileg-
ur maður. Hann fermdi núver-
andi konung Dana. Þarna er
einnig mynd af fyrstu fermingar-
börnum séra Bjarna, myndir frá
stúdentafundum, af skólabræðr-
um og svo er þarna einnig mynd
af Bjarna rektor: — Ég heiti eftir
honum sagði séra Bjarni, og benti
á gamla manninn.
Þegar við virtum fyrir okkur
myndirnar frá bernsku og æsku-
dögunum, barst talið að þessum
glöðu, gáskafullu árum. Séra
Bjarni sagði:
— Ég er orðinn svo gamall, að
ég man jarðarför Péturs biskups
1891. Einnig man ég jarðarför
Helga Hálfdánarsonar. Hann var
jarðaður í janúar 1894. Þá hlust-
aði ég undrandi á þrjá presta
leggja út af sama textanum: „Líf-
ið er mér Krist-ur, og dauðinn er
mér ávinningur". Það er eins og
gamli maðurinn hafi heimsótt þá
alla og hvíslað textanum að
þeim. Ég var málkunnugur Páli
Melsteð og sé eftir að hafa ekki
skrifað upp margt af því, sem
hann sagði mér, því þar var mikil
þekking og fróðleikur. Hann tal-
aði oft um Jónas Hallgrímsson,
eins og hann hefði verið með
honum daginn áður. Orð hans
stjórnuðust af elskulegri vináttu
og fögrum minningum. Ég ma*
Halldór Friðriksson, Benedikt
Gröndal, kennara mína, Morten
Hansen, Steingrím Thorsteins-
son.
— Já, Steingrím.
— Hann var ákaflega sérstæð-
ur maður. Þegar talið barst að
einhverju hugðarefni hans, leiftr
uðu í honum augun. Hve hann
var allur í sinni frásögn! — Ég
man Geir Zoega kaupmann og
kynntist þeim hjónum báðúm.
Ég var oft í Geirsbúð, þegar ég
var drengur, og heyrði mörg
hnyttiorð gamla mannsins. Þá
gáfu menn sér tíma til að staldra
við í búðum og við drengirnir
fórum ekki fyrr en búið var að
leysa okkur út með gjöfum. Ég
man sérstaklega eftir, hve smá-
kökurnar voru góðar í Fischers-
búð. — Á þessum árum var sjálf-
sagt að leita þeirrar atvinnu sem
kostur var á. Þá var engin verð-
lagsuppbót og engin vísitala.
Morgun einn komst ég í fisk-
vinnu niður við Hafnarstræti,
vann þar í 14 tíma, fékk 7 aura
um tímann, skrifaðir inn í reikn-
ing 98 aurar og gramdist að tekj-
urnar náðu ekki einni krónu.
Og auk þess skyldu teknar út
vörur, en ekki greitt í peningum.
Kjör verkalýðsins voru bágborin
í þá daga og því ber áð fagna, að
þar hafa orðið miklar bætur á.
En á þessum árum þýddi ekki að
tala um kauphækkun. Þá var
eitthvað annað að vera þing-
sveinn og fá 1 krónu og 33 aura
á dag og finna til sín að vera
í þjónustu hins opinbera. Meg-
um við minnast þeirra sælu
stunda Ólafur Þorsteinsson, Ósk-
ar Clausen, Vilhjálmur Finsen
og ég. Fyrir einstaka góðvild
Magnúsar Stephensen landshöfð-
ingja var ég þingskrifari 1905,
þegar bændafundurinn var hald-
inn og fékk 6 krónur á dag. Það
voru stórkostleg laun.
Og séra Bjarni heldur áfram:
— Þegar ég lít til liðinna daga,
er ég í þakkarskuld við kennara
mína. Allir kennarar mínir hafa
kvatt þenhan heim. Nýdánir eru
kennarar, sem veittu mér fræðslu
í Barnaskólanum, Thora Frið-
riksson og Ölafur Finsen. Ég
tel mér það mikið gagn að
hafa lært ýmislegt af bókum.
En meira gagn tel ég mig hafa
•haft af því að kynnast mönnum
og læra ýmislegt mér til heilla í
persónulegri viðkynningu. Ég
hef séð menn að störfum og tekið
eftir því, hvernig þeir unnu dags
ins störf trúlega.
— Man ég hve eftirsóknarvert
það hlyti að vera að gegna fakt-
orsstörfum. Sé ég enn fyrir mér
faktorana við skrifborðið. Við
inntökuprófið í Lærðaskólanum
vorið 1896, þegar Björn Jensson
spurði mig, hvort það skipti
miklu máli, í hvaða röð faktor-
arnir væru, var mér erfitt um
svar. Ég þekkti faktorana hjá
Bryde, Fischer, og Knutzon og
gerði á þeim lítinn mun. Ég sagði,
að mér fyndist standa á sama,
í hvaða röð faktorarnir væru.
Þannig slapp ég þá við stærð-
fræðina, náði prófi og fór glaður
heim, því nú var ég orðinn skóla-
piltur. Þá nutu skólapiltar mik-
illar virðingar í bænum og hlakk
að var til að lesa í blöðunum nöfn
þeirra og athugasemdir um
kunnáttu. Á leiðinni heim að
loknu inntökuprófi var kallað
til mín. Það var vinkona móður
minnar Guðrún í Götuhúsum,
amma Erlendar Ó. Péturssonar.
Hún spurði mig hvernig hefði
gengið Og var ahyggjufull mjög.
Ég svaraði: „Ég stóðst prófið“.
Þá táraðist gamla konan og
sagði: „Hver hefði hugsað sér,
að þú kæmist í slíka stöðu“. —
Skólaárin liðu og ég varð stúd-
ent. Ég hafði áður fyrr haldið,
að stúdentar vissu allt og bjóst
við, að svo yrði einnig um mig.
En ég komst að öðru seinna.
— Þegar ég hugsa til skólaár-
anna finnst mér flestir dagar
hafa verið sæludagar og sólar-
stundir. Á ég nú ekki að koma
að Vesturbænum, eins og Erlend-
ur Pétursson, spurði séra Bjarni
og brosti. Hvernig er hægt að
gleyma morgunstundunum í Vest
urbænum, þegar sólin rann upp
á heiðrikum morgni, hvernig er
hægt að gleyma hinu friðsæla
sólarlagi, hvernig er hægt að
gleyma körlum og konum, hinu
sístarfandi fólki, ungum og göml-
um, sem undu glaðir við sitt?
Margt vantaði á, sem nú þykir
sjálfsagt, en þá kunnu menn að
gleðjast yfir litlu. Þá gátu nokkr-
ir aurar veitt ánægjustundir.
Halda skyldi sumarhátíð og
kostaði aðgangseyrir 10 aúra, en
ekki var hægt að fá peninga. Þá
var okkur gefinn rauðmagi, fór-
um með hann niður í bæ og feng
um 10 aura fyrir hann. Og hátíð
var haldin, ræður fluttar og
sungin ættjarðarljóð. Margar
endurminningar á ég frá mál-
fundafélaginu, sem nefndist Von-
in. Voru fundir haldnir uppi á
lofti í Mýrarholti og voru þar oft
allharðar umræður um margvís-
leg þjóðmál. Eitt sinn skyldi
fund halda, en þá var auglýsing
á bæjarhurðinni: „Enginn fundur
í Voninni í dag, því að funda-
salurinn lekur“. Hlýtur Einar
Hermannsson yfirprentari að
muna eftir þessu, því hann var
einn af hinum áhugasömu ræðu-
mönnum. Um jólaleytið var sam-
kvæmi haldið og tóku félagar
þátt í því. Móðir mín stóð fyrir
veizlunni. Það er ekki hægt að
gleyma bernsku og æskuárunum
í Vesturbænum, enda verður mér
oft gengið þangað og þekki húsin
og lóðirnar með nafni. Þarna
komu þeir að úr sjóróðrinum og
skiptu hlutum niður við Kríu-
stein fyrir neðan Geirsbúð og í
Grófinni. Nú er Kríusteinn horf-
inn. Nú eru þessir gömlu dagar
horfnir, þegar landrými var mik-
ið og engin umferðarhætta, þeg-
ar safnað var liði og kappleikir
háðir hjá Ánanaustum, Seli og í
Bráðræðisholti. Þá var oft safnað
liði við Bræðraborg og flokkarn-
ir dreifðust þaðan í ýmsar áttir,
engin hætta stafaði af bílum, því
þeir voru ekki til og aldrei þurfti
lögreglan að auglýsa eftir ungl-
ingum. Þeir skiluðu sér á kvöld-
in. Já, lögreglan, þá dettur mér
dálítil saga í hug: Við vorum
niður í Grófinni og flugumst þar
á. Ég stjakaði óþyrmilega við
einum jafnaldra mínum. Hann
varð reiður og sagði: „Það verður
dýrt spaug fyrir pabba þinn a*
mæta hjá bæjarfógeta á morgun.
Ég kæri þig tafarlaust fyrir Þor-
valdi pólití“. Það fannst mér
hræðilegt, því allir óttuðust Þor-
vald. Þótti mér ráðlegast að
halda heim, en á Vesturgötunni
mætti ég Þorvaldi. Hann nam
staðar og sagði: „Það var gott að
ég hitti þig“. Mér fannst hjartað
hætta að slá, ég var negldur við
götuna og gat ekkert sagt, en
fann að fæturnir titruðu. Ég
hugsaði: Stundin er komin, rétt-
lætinu verður fullnægt, og hegn-
ingin á mig lögð. Þá sagði Þor-
valdur: „Það var gott, að ég hitti
þig, því ég heyri, að þú sért svo
góður að sækja hesta. Viltu ekki
fara inn í Laugarnes og sækja
Grána minn?“ Ég hef aldrei verið
fljótari að svara spurningu játl
andi. Hjartað fór aftur á stað og
ég sótti Grána og hefði gjarnan
viljað borga Þorvaldi fyrir að
sækja klárinn. Faðir minn kom
aldrei á kontórinn, og bardaga-
mennirnir voru vinir alla ævi.
— Daglegt líf?
— Daglegt líf var fábreytt og
fátækt allmikil. Hvílíkur munur
að sjá börnin nú vel búin, njót-
andi margra gæða eða þá gang-
andi um göturnar í sauðskinns-
skóm með kuldabólgu í höndum
og hlakkandi til þess, að vel gæti
svo farið, að kjötsúpa yrði á morg
un. Eitt sinn er ég kom úr
barnaskóla sá ég það á reyknum,
sem lagði upp af þekjunni, að nú
væri kjötsúpa. Aldrei gleymi ég
þeirri kirkjuferð, þegar ég var
með föður mínum uppi á norður-
loftinu í Dómkirkjunni, og þótti
ræðan alltof löng og sálmarnir
alltof langir, því ég vissi, að
þegar heim kæmi, ætti að vera
ávaxtasúpa. Hnippti ég oft í föð-
ur minn og spurði: „Er ekki
messan á enda?“, því að hugur-
inn var allur við súpuna. Þá var
indælt að koma heim. En nú
skulum við hætta þessu, ég er
hræddur um, að þér finnist,
að kominn sé prédikunar-
tónn í samtalið. Ég tel mér
það til gildis að hafa átt
heima í Vesturbænum, en atvikin
hafa borið það með sér, að ég
hef í 40 ár búið við Lækjargötu
og hefur það komið sér vel starfs
ins vegna, Það er einnar mínútu
gangur yfir í kirkjuna, tvær mín-
útur að pósthúsinu og símstöðina.
Ég held ég mundi ekki kunna
við mig inni við Elliðaár.
_,I.