Morgunblaðið - 04.01.1959, Síða 12

12
MORGVISBLAÐIÐ
Sunnudagur 4. jan. 1959
Vilhelm Moherg
1 EINNI af „síðustu“ sögum sin-
Um lætur Karen Blixen Salvíati
kardínála segja álit sitt á frá-
sagnarlist. Kardínálinn talar þar
um tvenns konar frásagnarlist og
tvenns konar sögur. Aðrar mætti
e.t.v. kalla yfirmannlegar, þar
eð persónur þeirra eru að vissu
leyti yfirmannlegar og lúta eigi
öðrum lögmálum en frásagnar-
listarinnar og sögunnar sjálfrar.
Hinar eru þær „mannlegu", sem
lýsa venjulegum manneskjum
eins og þær eru í gleði og sorg.
Þar lýtur sagan oft persónunum.
Um þær síðarnefndu segir
Salvíati, að þær séu að sönnu
virðingar- og jafnvel aðdáunar-
— Reykjav'ikurbrét
Framhald af bls. 11
ar hjú sitt sem þræl, mun að síð-
ustu læra það, sem Hákon jarl af
Hlöðum varð að reyna forðum“.
Slík er lýsing þess manns, sem
jflestum fremur hafði færi á að
fyigjast með lífinu á V-stjórnar-
heimilinu.
Alþýðuflokkiium
brigzlað
Ummæli Hermanns Jónassonar
á gamlársdag sýna, að Einar Ol-
geirsson hefur sízt ofsagt í þess-
ari lýsingu sinni. í Tímagrein-
inni segir ennfremur:
„Vinstri fylgjendur Alþýðu-
flokksins, einkum í Reykjavík,
fóru í stórum hópum yfir til Al-
þýðubandalagsins og það svo
mjög, að síðustu bæjarstjórnar-
kosningar sýndu, að Alþýðuflokk
urinn hefði sennilega engum þing
manni komið að í síðustu kosn-
ingum, án bandalags við Fram-
sóknarflokkinn“.
Hér brigzlar fyTrverandi for-
sætisráðherra samstarfsmönn-
um sínum um það, að fylgi-
spektin við hann hafi orðið til
þess að þeir töpuðu þúsundum
atkvæða! Til að bæfá gráu ofan
á svart, lætur hann á sér skilja,
að Alþýðuflokkurinn hafi við
bæjarstjórnarkosningarnar síð-
ustu tapað fylgi til Alþýðubanda-
lagsins, þó að sannleikurinn sé,
að Alþýðubandalagið galt þá
einnig afhroð. Ætti Framsóknar-
mönnum þó ekki að vera úr
minni fallin þeirra eigin gleði
yfir því, að þeir skyldu þá vinna
litilsháttar fylgi af báðum sam-
starfsflokkum sínum, samtímis
því, að fyrri fylgjendur þessara
fiokka allra fóru í stórum hópum
yfir til Sjálfstæðismanna.
i Mælirinn fullur
Þegar allt þetta er hugleitt,
verður það sannarlega ekki „ó-
skiljanlegt" heldur þvert á móti
ljóst, af hverju allir flokkar
aðrir en Framsókn sameinast nú
í því, að vilja hrinda fram nýrri
kjördæmaskipun. Framsóknar-
flokkurinn hefur ekki náð völd-
um og áhrifum í þessu landi
vegna fjölda fylgismanna sirina,
heldur sökum ranglátrar kjör-
dæmaskipunar. Þeim rangindum
hefur verið beitt til að afla lít-
illi klíku pólitískra valda og
ráða yfir mesta fjármagni, sem
nokkru sinni hefur hér á landi
verið undir einni yfirstjórn.
Enginn Sjálfstæðismaður vill
beita Framsókn eða nokkurn
annan ranglæti. En yfirgnæfandi
meirihluti landsfólksins samein-
ast Sjálfstæðismönnum í því, að
rangindunum verður að linna.
Þau eru öllum hættuleg en eng-
um þó fremur en því fólki, sem
Framsókn reynir nú að telja trú
um, að hún sé að vernda. Æsing
og hræðsla Framsóknar yfir fyrir
sjáanlegri samþykkt á nýrri kjör
dæmaskipun er skiljanleg en hún
mun ekki fá hljómgrunn hjá ís-
lenzkum almexmingi.
verðar, en séu aldrei í ætt við
guðina. Ef benda ætti á dæmi
um fyrrnefndu sögurnar eru sög-
ur Blíxen sjálfrar nærtækastar.
Einnig mætti benda á kafla úr
íslandsklukkunni eða Temúdjín
snýr heim, sem dæmi um þá frá-
sagnarlist, er Salvíati mat mest.
Hinsvegar myndi kardínálinn
vafalítið hafa heimfært Sölku-
Völku til síðarnefnda flokksins.
Halldór Kiljan er nfl. einn af
örfóum höfundum, sem í bókum
sínum hafa spannað djúpið milli
þessara andstæðna í frásagnar-
list. En það er ekki um hann sem
ég ætlaði að skrifa, heldur um
Vilhelm Moberg. Það er mikið
djúp staðfest milli hinnar dönsku
barónessu og bóndans frá Smá-
löndum. — Salvíati kardináli
myndi að líkum hafa kallað frá-
sagnarlist hans dæmigerða and-
stæðu þeirrar, sem er goðaættar
— en ég held hann hlyti að hafa
talið beztu sögur Mobergs virð-
ingarverðar og jafnvel aðdáun-
arverðar. Og það eiga þau barón-
essan og bóndinn sammerkt, að
hafa skrifað mestu metsölubækur
síðari ára hvort í sínu landi. Er
ég las sögu Salvíati, hafði ég ný-
lokið við að lesa hið mikla
þriggja binda epos Mobergs um
Ameríkufarana. Vissulega hefur
Moberg unnið bókmenntalegt af-
rek með sögunum um kotbónd-
j ann Karl Oskar Nilsson, Krist-
ínu konu hans, sveitarhóruna
Ulrikku og annað það fólk, er
reif sig upp úr eymd afskekktr-
ar Smálandssveitar og hélt yfir
úfna Atlantsála á seglskútunni
Charlotte á því Herrans ári 1850
í leit að mannsæmandi lífskjör-
um í Nýja heiminum. Það er
furðulegt, að íslenzkir bókaútgef-
endur skulu æ láta fallerast af
flatneskjulegum og fánýtum reyf
urum Margit Söderholm, en
koma ekki auga á þessa sögubók
Mobergs, sem á þó erindi til ís-
lenzkra lesenda og vel gæti
einnig orðið metsölubók hér
eins og í heimalandi höfundar.
Vilhelm Moberg þekkir sína
Smálendinga. Sjálfur er hann
fæddur í Smálöndum 1898, son-
ur atvinnudáta, er síðar varð smá
bóndi. Börn átti dátinn mörg og
áttu þau eigi kost skólagöngu, en
Moberg las snemma allar þær
bækur, sem hann komst yfir.
Hann komst síðar á lýðháskóla
og fór svo að stunda blaða-
mennsku, en gerðist síðar
bóndi. Fyrsta skáldsaga hans,
Raskens, kom út 1927 og vakti
verðskuldaða athygli. Þar koma
þegar fram flestir eiginleikar
Mobergs sem rithöfundar, raun-
sæi kryddaður húmor, sem stund
um er næsta grófur, en alltaf heil
brigður, frásagnargleði, sem
stundum fer út í öfgar, sósíalt
skyn og hrjúfur en hressilegur
frásagnarmáti.
Eftir Raskens rak hver róman-
inn annan, og ber þar einna hæst
„trílógíuna" um Knut Toring
(Sankt sedebetyg, Sömnlös og
Giv oss jorden), sem fjallar um
flóttann úr sveitunum, rótleysi
sveitamannsins á mölinni og aft-
urhvarf hans til sinnar sveitar
þar sem hann á ekki heldur
heima lengur eftir langa kaup-
staðardvöl.
Meðal annarra skáldsagna Mo-
bergs má nefna Mans kvinna
(Kona manns), sem komið hefur
út í íslenzkri þýðingu. Reynt var
á sínum tíma að örva sölu þeirr-
ar bókar hér með því að gefa í
skyn í auglýsingum að hún væri
klámfenginn, hvað ekki er satt.
Moberg á það þó til, einkum í
bókunum um Ameríkufarana,
að vera að því er virðist óþarf-
lega klúr, en hann er enginn
Mykle. Á stríðsámnum skrifaði
Moberg skáldsöguna Rid í natt
(Þeystu þegar í nótt) til að
stappa stáli í þjóð sína gegn allri
undanlátsemi við ofbeldi nazista.
Vilhelm Moberg hefur einnig
unnið sér orðstír sem leikrita-
skáld. Hafa a.m.k. fimm leik-
rit eftir hann verið leikin í aðal-
leikhúsum Svíþjóðar. Mesta at-
Þórunn Cuðmundsdóttir
hygli hafa vakið leikritin V&ld
(1933), er fjallar um óhamingju-
samt hjónaband, og síðasta leik-
rit höfundar til þessa, Domaren,
sem nú á að fara að leika í Þjóð-
leikhúsinu. Síðari árin hefur Mo-
berg látið mjög til sín taka og
veitzt óvægilega að sænku réttar-
fari og Vísíndaakademíunni
sænsku í sambandi við tvö
„skandala“ mál, sem verið hafa
á döfinni í Stokkhólmi. Annað er
kennt við dómara, Lundquist að
nafni, og hitt við ungan prófessor
við Naturhistoriska Riksmuseet
í ^ Stokkhólmi, Selling. Ekki
skulu þessi mál rædd eða dæmd
hér, en bæði hafa þau minnt á
það, að jafnvel í landi eins og
Svíþjóð, þar sem margt er til
fyrirmyndar að flestra dómi,
einnig um réttarfar, getur það
komið fyrir, að menn eigi erfitt
með að ná rétti sínum gagnvart
því opinbera. Og sjálfsagt mun
hverju ríki, sem halda vill lýð-
ræði, hollt að hafa einhverja Mo-
berga, sem stöðugt eru reiðubún-
ir til að hnippa í réttvísina, ef
henni skyldi verða á að dotta.
Eitthvað virðast skrif Mobergs í
sambandi við þetta mál hafa kom
ið við einhverja á æðri stöðum
því þegar háskólinn í Limdi ætl-
aði að gera hann að heiðursdokt-
or, gerðist það fáheyrða að yfir-
maður sænsku háskólanna, há-
skólakanzlarinn, beitti neitunar-
valdi til þess að koma í veg fyrir
þetta.
í leikritinu Dómarinn, sem
frumsýnt verður I Þjóðleikhús-
inu þ. 6. janúar, hefur Moberg
haft áðurnefnd tvö mál í huga.
Leikritið er þó alls ekki það
staðbundið að það eigi ekki er-
indi til annarra en Svía.
Nú er von á Vilhelm Moberg
hingað til lands. Hann verður
viðstaddur frumsýningu leikrits
síns í Þjóðleikhúsinu. Væntan-
lega mun hann einnig flytja fyr-
irlestur bókmenntanlegs efnis í
Háskólanum á vegum íslenzk-
sænska félagsins þ. 7. janúar.
Væri óskandi að sá fyrirlestur
yrði eitthvað sóttur. Vart munu
þó margir stúdentar sjást þar í
sal. Ef dæma ætti eingöngu af
því hverjir það eru; sem sótt
hafa fyrirlestra erlendra skálda
og bókmenntafræðinga, sem flutt
ir hafa verið í Háskóla íslands
hin siðari árin, er það einn hóp-
ur manna, sem er öðru fólki
áhugalausari um erlendar bók-
menntir og sá hópur er íslenzkir
háskólastúdentar. En væntanlega
verða ýmsir aðrir til þess að
leggja leið sína út í Háskóla þeg-
ar Moberg flytur fyrirlestur
sinn.
Sigurður Þórarinsson.
— Ur verinu
Framhald af bls. 3
Samningar
Samningar standa nú yfir miUi
fulltrúa ríkisstjórnarinnar og
fulltrúa sjávarútvegsins og
þeirra, er á fiskiflotanum vinna.
Slikir samningar hafa farið fram
árlega, síðan stríðinu lauk, og eru
mjög hvimleiðir fyrir alla aðila.
En þetta er bein afleiðing af því,
að alltaf er verið að skirrast við
að skrá rétt gengi krónunnar.Og
þegar sætta hefur orðið þjóðina
við nýjar drápsklyfjar í verð-
bólguhítina, er henni sagt, að
þetta sé allt til styrktar blessaðri
útgerðinni, þótt mörgum öðrum
haíi dropið þar drjúgt og ekki
sízt ríkissjóði. Og svo er komið,
að allra skynsömustu menn eru
farnir að trúa því, að sjávarút-
vegurinn sé raunverulega mesti
styrkþegi þjóðarinnar, þótt þjóð-
in hafi frá honum allar nauð-
þurftir, sem hún þarf að kaupa
af öðrum þjóðum. Hvernig má
þetta samrýmast: Mesti þurfaling
urinn og gjafari allra erlendra
gæða.
Nei, sjávarútvegurinn þarf
engrar hjálpar, ef hann er ekki
rændur. Hann getur þvert á móti
hjálpað öðrum í ríkari mæli en
nokkur annar atvinnuvegur
landsmanna.
Sú stund nálgast, að íslending-
Fædd 8. nóvember 1866.
Dáin 25. desember 1958.
Á MORGUN verður til moldar
borin merkiskonan Þórunn Guð-
mundsdóttir í Lækjarhvammi.
Hún andaðist á jóladaginn að
heimili sinu, þar sem hún hefur
notið umönnunar dóttur sinnar og
tengdasonar í ellinni.
Þórunn er fædd í Nýja-Bæ á
Álftanesi, dóttir hjónanna Guð-
mundar Þorvaldssonar frá Set-
bergi og Helgu Jónsdóttur frá
Hofi á Kjalarnesi. Ung missti
Þórunn föður sinn og ólst svo upp
með móður sinni, sem við fráfall
manns síns átti fyrir 10 börnum
að sjá, en kom þeim öllum upp
af eigin ramleik. 16 ára flytzt
Þórunn að Hliðsnesi á Álftanesi
og dvelst þar hjá hjónunum
Kristrúnu Sveinsdóttur og Krist-
jáni Jónssyni.
Árið 1889 giftist Þórunn Sveini
Steindórssyni, syni Kristrúnar af
fyrra hjónabandi og reistu þau
bú í Hafnarfirði, þar sem Sveinn
stundaði sjómennsku, en hann
var skipstjóri á þilskipum. Frá
Hafnarfirði flytjast þau hjónin
að Hvassahrauni og reka þar
myndarlegt bú. Húsbóndinn
stundar sjóinn eftir sem áður, en
húsfreyjan verður að annast _bú-
stjórnina að miklu leyti. Árið
1910 fara þau að ’Stapakotií Njarð
víkum. Þaðan gerir Sveinn út
bæði mótorbát og opið skip, auk
þess sem búskapur er rekinn
áfram.
Árið 1917 keyptu þau hjónin
jörðina Lækjarhvamm við
Reykjavík og fluttu þangað, en
sama ár missti Þórunn mann
sinn.
Þeim hjónum hafði orðið
ar öðlast meira athafna og við-
skiptafrelsi. En það verður ekki
fyrir þeirra tilvernað, því að þeir
streitast á móti þróuninni eins og
þeir geta: Auka afskipti þess opin
bera, hækka tollana og skattana
og magna skrifstofubáknið.
Allar nágrannaþjóðir íslend-
inga létta nú af viðskipta- og
gjaldeyrishöftum og vilji þeir
halda samfélagi við hinar vest-
rænu þjóðir, brýtur þjóðin sjálf
af sér hlekkina, hvað svo sem
pólitíkusarnir segja.
Innflutningur fiskiskipa
11 vélbátar voru fluttir inn á
s.l. ári, og 4 eru rétt ókomnir.
Auk þess komu til landsins 2 tog-
arar. í smíðum fyrir íslendinga
erlendis eru nú 31 fiskiskip stór
og smá, þó yfirleitt ekki undir
70 lestum.
Það er ekki ósjaldan, að þeim
skoðunum skýtur upp, að það
þýði ekki mikið að vera að
kaupa fiskiskip, þegar ekki sé
hægt að manna þau, sem fyrir
eru.
Það eru margar þjóðir, sem
verða að sækja til annarra með
sjómenn á skipastól sinn, meira
að segja yfirmenn, eins og Danir
og Norðmenn. Enginn talar um í
þessum löndum að hætta að láta
byggja skip af þeim sökum.
Skipin skila kaupverði sínu á
tveimur árum, enda þótt tekið
tveggja barna auðið, sem voru
uppkomin þegar faðir þeirra and-
aðist. Þormóður búsettur í
Reykjavík, giftur Theodóru Stef-
ánsdóttur frá Krókvelli í Garði,
og Berta húsfreyja í Lækjar-
hvammi. Hjónabandið hafði verið
hið farsælasta. Bæði voru þau
hjónin mikilhæf og mikilvirk,
hvort á sínu sviði, og þegar erfið-
leikar steðjuðu að lét Þórunn
ekki á sér standa að leggja fram
alla krafta sína og stunda erfiðis-
vinnu utan heimilisins til þess að
firra það vandræðum.
★
Eftir lát manns síns bjó Þór-
unn í 8 ár í Lækjarhvammi með
Bertu dóttur sinni, en þá giftist
Berta Einari Ólafssyni frá Flekku
dal og tóku þau hjónin þá við
búinu og hafa búið í Lækjar-
hvammi síðan, en Þórunn dvalizt
þar hjá þeim.
Þórunn heitin var ein þeirra
kvenna, sem ótrauðar bjóða
hverjum erfiðleika birginn og
standa við hlið manna sinna
reiðubúnar að taka á sig allan
þunga heimilisins þegar á bját-
ar. Óhætt er að fullyrða að hún
hafi átt í óvenjulega ríkum mæli
einmitt þá eiginleika, sem reynzt
hafa íslenzku þjóðinni dýrmæt-
astir á tímum þrenginga og ör-
birgðar. Þórunn var þrekkona og
þrautseig með afbrigðum. Yinn-
an var henni bæði nautn og nauð-
syn. Hálfníræð gekk hún enn að
mjöltum á málum.En ellin beyg-
ir alla að lokum og síðustu árin
gat Þórunn ekki lengur gegnt
bústörfum, en hafði þó fótavist
fram til hins síðasta. Naut hún
þá nærfærinnar umönnunar
dóttur sinnar, en þær mæðgur
voru alla tíð mjög samrýmdar.
Þegar ég fyrst kynntist Þór-
unni hafði hún þegar náð hárri
elli, en gekk þó að öllum störf-
um með gleði og bjartsýni ungl-
ingsins. Þrotlaust strit alla ævi
hafði síður en svo náð að beygja
þessa þróttmiklu konu. Hún
hafði notið átakanna við lífið og
lært að meta það eins og það
birtist með sínum björtu og
dökku hliðum. Þetta gaf henni
óvenjulega sterkan og heil-
steyptan persónuleika, sem hlaut
að hrífa þá, sem kynntust hennL
Æðrulaus gekk hún í gegnum
lífið og tók því, sem að höndum
bar.
Megi fleiri fylgja dæmi hinnar
látnu heiðurskonu.
Þorbjörn Sigurgeirsson.
væri tillit til gjaldeyriseyðslu £
sambandi við rekstur þeirra. Nú
er það þó svo, að flest þessi fiski-
skip fást lánuð til nokkurra ára
eða verulegur hluti af verði
þeirra, ef til vill allt að 70%.
Og þó að manna þurfi íslenzku
fiskiskipin erlendum sjómönnum
að einhverju leyti, skila þeir til
þjóðarinnar mörgum sinnum
meira verðmæti með starfi sínu
en fer til greiðslu á kaupi þeirra.
Hitt er svo annað mál, að það
væri heilbrigðari stefna að vinna
að því, að erlendir sjómenn sett-
ust að í landinu, en væru ekki
„farfuglar". Ekkert hefur lyft
„ungu þjóðunum" sem innflutn-
ingur á fólki, auðvitað að því til-
skyldu, að það sé af góðu bergi
brotið.
En það er ekki nóg að segja:
Þið eruð velkomnir. Búa verður
hér í haginn fyrir innflytjendur
eins og í öðrum löndum. Það þarf
að vera hægt að vísa þeim á sama
stað. Ekki þyrfti að gefa þeim
íbúðirnar, en það þyrfti að lána
þær.
Eitt af því, sem ber hvað mest-
an vott um almenna velmegun á
íslandi, er, hve mikið hér er af
framleiðslutækjum. En það vant-
ar verkafólk og þá sérstaklega
sjómenn, til þess að þau verði
nýtt til fulls. Það vandamál verð-
ur bezt leyst með nokkur hundr-
uð innflytjendum á ári.