Morgunblaðið - 14.02.1959, Blaðsíða 9

Laugardagur 14. febr. 1959
MOR'IVISBLAÐIÐ
9
' ■ -• » »x^ggyi-->sv<^rqc«y>yy- . 'Xöv^tv.-’vxv W'?ííJ*rw«ír
Þjóðleikhúsið í Vín.
Bréf frá Vínarborg:
Samvizka í sviðsljósi
ÞAÐ er of seint að iðrast eftir úr þýzka hernum kemur á fund
dauðann, segir í gömlu máltæki
íslenzku og mun vera góð vizka.
Það er samt aldrei of seint að
taka svari þeirra, er myrtir voru
í nánustu fortíð, né þeirra sem
búa enn í dag við áþján. Leikrita
höfundar hafa sérstakan áhuga
á að vekja raddir samvizkunn-
ar í fólki, fá það til að hugsa
um og taka afstöðu til ýmissa
hluta sem flestum þykir bezt að
vera ekkert að tala um. En leik-
sýning er leiksýning, og þegar
henni er lokið, klappa allir sam-
an lófunum í gríð og ergi. Ég
er hræddur um að ýmsum leikrita
höfundum hljóti að renna kalt
vatn milli skinns og hörunds þeg-
ar þeir heyra lófaklappið, og þeir
spyrji sjálfa sig: Er allt til eins
kis, er þetta ekki alvarlegra en
svo að hægt er að klappa á eftir
af gleði og ánægju?
Hefur fólkið enga samvizku?
Ég veit ekki hvort reykvíksk-
ir leihúsgestir klöppuðu að lok-
inni sýningu á Önnu Frank, í
Kaupmannahöfn gengu menn
hljóðir út.
læknisins og boðar honum þessi
tíðindi og gefur honum um leið
í skyn hvað muni verða gert við
börnin. Korrzak er gefinn kostur
á að verða eftir, ef hann aðeins
segi börnunum einhverja fallega
sögu um takmark ferðalagsins.
Hann þiggur ekki boðið og fer
með þeim. En atburðarás einþátt-
ungsins er tvöföld, sveitarforing-
inn fer í frí heim til konu sinnar,
sem er södd og glöð og til síns
unga sonar, er gleðst yfir morð-
leikfanginu, er faðir hans færir
honum. Konan talar um hetju-
skap og fórnir fyrir föðurlandið.
Ef þátturinn var ekki vel heppn
aður sem listaverk, þá var hann
hugtækur, sem tilraun. Hver per-
sóna lék tvö hlutverk. Þátturinn
hefst sem æfing í leikhúsi, leikar
arnir ræða hlutverk sín og finnast
þau ekki mjög skemmtileg. Leik-
stjórinn skipar þeim samt að
leika og leikur sjálfur umhverfið,
þ.e.a.s., hann skýrir sviðið og tal-
ar fyrir munn þess, t.d. ákveðin
gata í gyðingahverfinu í Varsjá.
Hafi hann ekkert að gera, stend-
getur ekki lengur skrifað, á miUi
skyldustarfanna í flokknum eyð-
ir hann tíma sínum vð vodka-
flöskuna. Hann býr með þriðju
konu sinni og dóttur af fyrra
hjónabandi. Konan er eða var
kaþólsk og trúuð, en fórnaði trú
sinni fyrir ástina. Dóttirin er ung
kommúnisti og áköf þátttakandi
í uppbyggingu hins nýja Póllands.
Það kemur maður í heimsókn,
gamall vinur rithöfundarins, sem
bjargaði lífi hans á stríðsárunum.
Hann er á flótta, hefir verið grun
aður saklaus, en vegna þess að
hann hefur ekki hreina alþýðu-
fortíð, er grunurinn of sterkur.
Hann biður rithöfundinn um að
hýsa sig í nokkra daga á meðan
hann er að ljúka undirbúningnum
undir flótta sinn. Eftir nokkrar
vöbblur lofar rithöfundurinn að
gera sitt. Þeir héldu sig eina á
meðan á samtalinu stóð, en dótt-
irin hleraði. Næsta dag, þegar
fjölskyldan er að borða, er flótta-
maðurinn sóttur. Kona rithöfund-
arins heldur fyrst að maður sinn
hafi brugðist bróðurskyldunni.
Hann ber af sér ásakanirnar, dótt-
irin játar að hafa sagt til vinar-
ins. En hún varð að segjast vera
I send frá föður sínum, annars væri
kallaði út um gluggann til þess
að fólkið í hinuum húsunum
heyrði og bjargaði honum. Það
svaraði honum enginn, hann var j hann samsekur. Öryggislögreglan
þjóðhollustuna
einn með böðli sínum.
þakkar honum
Það er auðvelt og tiltölulega Rithöfundurinn segir nokkur al-
áhættulaust fyrir Dúrrenmatt að j varleg orð við dóttur sína, geng-
skrifa svona, sitjandi í Zúrich og ur síðan út og hengir sig.
Hér í Vín er alltaf klappað. ur hann til hliðar.
Vínarbúar er glatt fólk og vilja
ekki láta trufla sig í gleðinni. Ég
get ekki að því gert, að það fer
stundum ákaflega í taugarnar á
mér.
Eitt af beztu og minnstu leik-
húsum borgarinnar, Kleines The-
ater der Josefstadt im Konzert-
haus sýndi fyrir skömmu tvo ein-
þáttunga: Korczak og börnin, eft-
ir Erwin Sylvanus, og Samtal um
nótt við fyrirlitinn mann, nám-
skeið fyrir samtímamenn, eftir F.
Dúrrenmatt. Leikrit Sylvanus er
um morðin á Gyðingum í Varsjá,
nánar tiltekið, um eyðingu gyð-
ingabarna. Korczak er læknir á
barnaspítala í gyðingahverfinu. í
hinni hersetnu borg er lítið orðið
um brýnustu nauðsynjar, en
Korsczak hefi rmarga munna að
fylla.
Betliferðirnar bera ekki lengur
árangur. Börnin eru sjúk af
hungri. Það kemur skipun um að
flytja börnin burt. Sveitarforingi
eiga varla von á böðli sínum inn
um gluggann hjá sér, þess vegna
hlaut verk hins pólska rihtöf-
undar, Roman Brandstaetter,
Þögnin, að verða þyngra á met-
unum.
R. Brandstaetter lifir i Póllandi
og virðist vera við beztu heilsu.
Þögnin var sýnd í Theater der
Courage og var einn mesti við-
burður fyrri hluta leikársins. Að-
alpersóna leikritsins er miðaldra
rithöfundur, gamall kommúnisti,
er í æsku barðist fyrir hugsjónum
sínum af hugrekki og skrifaði
góð verk. í dag er hann flokks-
meðlimur að atvinnu, í ýmsum
ritstjórnum og nefndum. Hann
Ég bið afsökunar á þessari stutt
aralegu frásögn, hún gefur ekki
nema litla hugmynd um leikritið.
Þögnin er gott leikrit, þýðing-
armikið leikrit og mikilsverður
vitnisburður.
En við skulum nú hverfa frá
þessum samvizkuspurningum
dagsins og líta inn í hið fagra
musteri sönglistarinnar, ríkis-
óperuna. En fyrst langar mig til
að segja stutta sögu: Fyrir nokkr
um árum hittust tveir frægir og
fínir roenn, Jean Cocteau. og Igor
Strawinsky að máli og ákváðu að
semja safnan óperu. Cocteau tók
sig til og setti saman texta eftir
hinu gamla leikriti Sófoklesar,
Ödipus konungur. Hvort hann
hefur notað gríska frumtextann
við það veit ég ekki, sennilega þó
franska þýðingu. Þegar texti han»
var tilbúinn fékk hann mann, vel
menntaðan í fornum málum til
að snúa honum yfir á latínu, ea
samdi auk þes smá endursögn á
innihald verksins. S'ravinsky
fékk svo allt saman sent og samdi
tónlist við latneska textann. Svo
er verkið flutt og sungið á lat-
ínu, og öðru hverju kemur kjól-
klæddur maður fram á sviðið og
segir í stuttu máli hvað er að
gerast fyrir þá sem ekki geta
fylgst með. Skýringar þessar eru
svo stuttar og ónákvæmar að eng
inn hefur gagn af þeim sem ekki
þekkir leikritið. Að öllum lík-
indum samdi Cocteau þær til að
lesa þær sjálfur og geta þannig
verið með. En svona fara sumir
nútímalistamenn að því að verða
háklassiskir aðalsmenn andans.
Nú bar svo við, að Strawins k r
kom til Vínar til að stjórna þessu
verki sínu. Þrátt fyrir dáiitla
fyrirfram andjð hreif Ödipus rex
mig mjög eftir skamma stund.
Verkið er ekki ópera í venju-
legum skilningi, heldur óratorisk
ópera, þ.e.a.s., það er lítið um
hreyfingar á sviðinu, öll atburða
rás á sér stað að tjaldabaki. Verk
ið er þungt og skýrt í línum, tón
listin taktföst, ósöngræn, en mjög
áhrifamikil, og fyrir minn smekk
hæfði hún mjög vel þessum erki-
harmleik evrópskrar leikmennt-
ar. Og formið hin óratoriska
ópera er hrífandi, statisk, en með
innri þunga og hreinni djúpri til-
finningu, sem verður að vera
fundin, því formið gefur ekki
tækifæri til að nota hin ýmsu
hjálparmeðöl, sem enn eru við
lýði í hinum theatrösklu óperum
og verka oftast broslega á nútíma
íólk.
Hættulegir „al-
þýðulýðræðinu44
BERLÍN, 11. febrúar. — Hópur
andbyltingarsinnaðra stúdenta
við tækniskólann í Dresden hafa
verið handteknir, segir í tilkynn-
ingu frá öryggismálaráðuneyti A-
Þýzkalands í dag. Ástæðan er
•ögð sú, að piltarnir hafi haft
aamvinnu við Berlínar-skrifstofu
stjórnardeildar þeirrar í v-þýzku
stjórninni, sem fer með sameig-
inleg málefni Þýzkalands. Þeir
munu og hafa haft samband við
andkommúniska hreyfingu í V-
Berlín, segir í tilkynningunni.
Það einnig, að umræddir piltar
hafi prentað og dreift áróðurs-
miðum og bæklingum gegn a-
þýzku stjórninni og haft undir
höndum útvarpstæki. vopn og
sprengiefni.
Tilraunin sem slík heppnast
vel, en einþáttungurinn var ekki
nema leikin frásögn.
Seinni einþáttungurinn, Samtal
um nótt við fyrirlitinn mann,
námskeið fyrir samtímamenn,
var eitthvað fjarlægari að efni,
en þó ekki svo mjög.
Það er nótt í einhverju einræð-
isrríki. Rithöfundur situr einn og
bíður, bíður, bíður eftir böðli sín-
um. Hann veit, að það á að drepa
hann í nótt. Eftir skamma stund
kemur sterklegur maður klifr-
andi inn um gluggann og býður
gott kvöld. Þessir tveir menn,
sem hafa aldrei sést áður, hefja
samtal. Rithöfundurinn spyr böð-
ulinn út úr. Jú, honum var boðið
þetta starf fyrir mörgum árum,
hann hafði framið glæp í æsku,
en mátt velja milli dauðarefsing-
ar og böðulstarfsins. En tímarnir
eru breyttir, áður gekk hann að
verki sínu hreinlega í fangelsum,
nú er hann sendur út á nætur-
þeli til að aflífa fólk án dóms
og laga. Samtalinu heldur áfram
um hversdagslega hluti, allt, sem
rithöfundurinn segir, segist böð-
ullinn hafa heyrt aftur og aftur
núna í seinni tíð, allir tala um að
hafa barizt fyrir frelsi og hug-
sjónum, fyrir betra lífi. Sumir
æsa sig upp, róast svo aftur og
spyrja hvort þeir megi ekki
reykja eina sígarettu enn. Rit-
höfundurinn okkar biður líka um
það og drekkur nokkur staup af
koníaki. Á meðan hann er að
reykja síðustu sígarettuna eiga
þeir saman stutt samtal um tækni
aflífgunarinnar. Böðullinn segist
hafa góða tækni og ef hann brjót-
ist ekki um, þá taki þetta fijótt
af.
Og leiksýningunni lauk með
deyðingu rithöfundarins, á meðan
á samtalinu stóð hafði hann líka
æst sig upp; kallað hátt, svo að
fólk i næstu íbúð heyrði í hon-
4k¥
♦ +
BRIDGE
♦ *
Heimsmeistarakeppnin
U.S.A. - Ítalía 103:81
NÍUNDA heimsmeistarakeppnin
í bridge hófst,í New York sl.
laugardag. Þrjár sveitir taka
þátt í keþpninni, ein frá Evrópu,
ein frá Bandaríkjunum og ein
frá Suður-Ameríku. Fyrir Ev-
rópu keppa núverandi heims-
meistarar, ítalir, sem unnið hafa
heimsmeistarakeppnina undan-
farin tvö ár. ítölsku keppendurn-
ir eru þeir Avarelli, Belladonna,
Chiaradia, D'Alelio, Forquet og
Siniscalco. Fyrir Bandaríkin
keppa þeir Harry Fishbein, Sam
Fry jr., Leonard B. Harmon, Lee
Hazen (allir frá New York), Ivar
Starkgold frá Washington og
Sidney Laxard frá New Orleans.
Fyrir Suður-Ameríku keppa spil-
arar frá Argentínu, þeir Alberto
Berisso, Ricardo Calverto, Alej-
andro Castro, Carlos Dibar, Art-
uro Jacques og Egisto Rocci.
Að loknum 68 spilum milli
sveitanna standa leikar þannig:
Bandaríkin — ítalía .... 103:81
Bandaríkin — Argentína . 125:70
ítalía — Argentína..... 112:74
Telja má öruggt, að argen-
tínska sveitin geti ekki unnið
keppnina úr því sem komið er,
enda var ekki við því búizt. —
Keppnin mun því, eins og vænta
mátti, standa milli Bandaríkj-
anna og ítalíu. 1 síðustu umferð
unnu Bandaríkjamenn stóran
sigur, 33 stig á móti 12 og hafa
því þegar þetta er skrifað 22
stig yfir ítalina.
—★—
Spilið, sem hér fer á eftir kom
um — og verði líf hans. Hann fyrir í annarri umferðinni í
leiknum milli Bandaríkjanna og
ítalíu. Á öðru borðinu sátu þeir
Belladonna og Avarelli, N-S, en
þeir Fishbein og Hazan, A-V, og
þar gengu sagnir þannig:
A S
pass pass
grönd pass
V N
1 tigull pass
3 grönd allir pass
Á 10
6 5 2
Á K 10
9 8
D 5 2
* G 4 3 2
¥ G 4
* 754
* Á 10 9 3
* K 7
N
V A
S
5
¥ Á 7 3
♦ G 3 2
* K 8 7 4
*
¥
♦
*
D 9 8 6
K D 10 9 8
D 6
G 6
Bandaríkjamennirnir, sem sátu
N-S voru utan við hættu, not-
uðu veika tveggja opnun, því
andstæðingarnir voru í hættu.
Forquet, sem var Vestur passaði
vegna þess að hann átti enga
fyrirstöðu í hjarta og voru því
grönd að hans áliti útilokuð. —
Lazard notaði því tækifærið og
stökk í 4 hjörtu, sem andstæð-
ingarnir dobluðu ekki. ítalirnir
fengu 6 slagi (tvo á tígul, tvo á
spaða, einn á lauf og einn á
hjarta), græddu því Bandaríkja-
menn 450 á spilinu eða 5 stig.
Segja má, að Bandaríkjamenn
hafi verið heppnir þarna, en ekki
er hægt að neita því, að sagn-
irnar hjá þeim Fry og Lazard
gera ítölunum mjög erfitt fyrir.
Við uppfærsluna sjálfa má
segja að hún hafi verið með
ágætum, en mér fannst hún bregð
ast gjörsamlega í einu atriði.
Sviðsmyndin sjálf var góð, skipt-
ing sviðsins, fyrir miðju súlna-
hliðið á höllinni ög uppgangur-
inn í aflíðandi bogum á báður
hendur, á milli boganna, rúm
fyrir kórinn, en liturinn og blær-
inh sem hann gaf, voru slæm
mistök. Það var öllu haldið í
brúnu og Ijósrauðu, og kallaði
fram rómantísk minni eða hug-
myndir um risastórt svefnher-
bergi. Hinni hörðu hrynjandi tón
listarinnar og átakanleik verks-
ins hefði kaldur grár grunntónn
hæft betur.
Gamli maðurinn fékk mikið
lófaklapp þegar hann kom og enn
meira þegar hann fór, ungling-
arnir á svölunum vildu varla
sleppa honum, en hann var sýni-
lega þreyttur og hélt um hjartaS
þegar hann hneigði sig.
Ógleymanlegt kvöld. Þ. H.
Hitaveita 09
hitamiðstöð
SKEKKJA varð í gær í grein
Jóhannesar Zoega, verkfræðings,
um hitaveitu og hitamiðstöð þar
sem gerður er samanburður á
kostnaðaráætlun hitaveitu frá
Krýsuvík og hitamiðstöð. Rétt-
ur er kaflinn svona:
A. Hitaveita frá Krýsuvík
a) Virkjunarkostnaður
og aðveita 90 millj.
b) Götu- og heimæðar 100 —
Samtals kr. 190 millj.
a) Ketil- og dælustöð 50 millj.
b) Götu- og heimæðar 120 —
Samtals kr. 170 millj.
Mismunur kostnaðar götukerfa
stafar af því, að hitaveita
með upphitunarmöguleikum hef-
ur helming götukerfis einfalt en
helming tvöfalt. Götukerfi hita-
miðstöðvar þarf allt að vera tvö-
falt.