Morgunblaðið - 14.02.1959, Qupperneq 8

8
M o r r. r Mtr 4 m e
Laugardagur 14. febr. 1959
imÞfftft'*
Utg.: H.f. Arvakur Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigui
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 3304S.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
* skriftargald kr. 35,00 á mánuði innamand'
í lausasölu kr. 2.00 eintakið.
TILLÖGUR, SEM FÁ HLJÖM■
GRUNN HJÁ ALMENNINGI
UTAN UR HEIMI
Dæmdir fyrir morð árið 1906
— sýknaðir 36 árum s/ðor
IIINAR Olgeirsson hefur ný-
I lega í umræðum á Al-
Á þingi, viðurkennt, að við-
reisnartillögurnar, sem flokksráð
Sjálfstæðismanna samþykkti hinn
18. des. sl., hafi mikinn hljóm-
grunn meðal almennings. Hið
sama segir Þjóðviljinn í forystu-
grein sinni sl. fimmtudag:
„Annað þrepið-------er klætt
mjúkum orðum í Morgunblað-
inu: „Stefnt verði að því að af-
nema uppbótakerfið“ . . . „með
því að skrá eitt gengi á erlend-
um gjaldeyri og gera útflutnings-
atvinnuvegunum kleift að standa
á eigin fótum án styrkja".------
— Þriðja þrepið----------er líka
sveipað viðkunnanlegum orðum
um „frelsi í viðskiptum" og „af--
nám hafta" í viðskiptalífinu".
Einar Olgeirsson játaði, að þessi
boðskapur léti vel í eyrum al-
mennings, végna þess, hve V-
stjórninni hefði tekizt illa til um
framkvæmd stefnu sinnar. Hann
taldi ófarnað hennar koma af því,
að hún hefði beitt neikvæðum
höftum, en látið undan fallast
jákvæðan áætlunarbúskap.
★
Þá viðurkenndi Einar að V-
stjórnin hefði svikizt um að fram-
kvæma „úttektina á þjóðarbú-
inu“, sem hún hafði lofað. Og Ein
ár lá ekki á því að þau svik væru
sök Framsóknarflokksins. Fram-
sókn hefði umfram allt viljað
forðast hina margumtöluðu „út-
tekt“.
Uppgjör hinna fýrri samstarfs-
flokka um það, hverjum þeirra
svikin séu að kenna, er fyrst og
fremst þeirra eigið mál, þó að
fróðlegt sé fyrir almenning að
fylgjast með þeim reikningsskil-
um. En að sinni er rétt að leiða
hugann fremur að játningum
Einars sjálfs um að þjóðin sé
orðin svo leið á höftunum og öllu,
sem þeim fylgir, að hún kjósi
algera stefnubreytingu: Aukið
frelsi en ekki sívaxandi skerð-
ingu þess. Fullvíst er að Einar
Olgeirsson mundi ekki játa þetta
nema til þess lægju gild rök.
Hitt er alger misskilningur, að
fólk hafi fengið nóg af höft-
unum vegna þess að of lítið hafi
verið af þeim, og mundi una hag
sínum betur, ef enn yrði hert á,
svo sem kommúnistar vilja. Það
er einmitt vegna þess að höftin
hafa verið of mörg en ekki of
fá, sem menn vilja nú breyta til.
★
Tillögur kommúnista stefna
«ð því, að ríkið og hlmannavald-
ið komi hvarvetna í atvinnu-
rekstri og framkvæmdum í stað
einstaklinga. Höftin ein verði
ekki látin nægja, heldur ryðji rík-
ið einstaklingunum algerlega úr
vegi og kæfi athafnaþrá þeirra
og framkvæmdadug.
Slíkt verður ekki gert nema
með því að herða stöðugt á, ekki
aðeins í atvinnulífi heldur og
um hvers konar kúgun, í andleg-
um málum ekki síður en efnis-
legum. Þar talar reynslan í lönd-
unum handan járntjalds sínu ó-
tvíræða máli. Ef að ráðum Ein-
ars Olgeirssonar væri farið,
mundi flutt úr öskunni í eldinn.
Forsmekkurinn einn hefur
nægt íslendingum og þess vegna
er það rétt hjá kommúnistum,
þegar þeir segja, að almenningi
þyki boðskapur Sjálfstæðismanna
nú í senn mjúkur og viðkunnan-
legur.
★
Kommúnistar reyna raunar að
hræða almenning með því, að af
kenningum Sjálfstæðismanna
mundi leiða atvinnuleysi og rýrn
un lífskjara. En hvað segir reynsl
an um þetta?
Ekkert land hefur á þessari
öld verið verr komið en Þýzka-
landi í ófriðarlok 1945. Nú eru
Vestur-Þjóðverjar orðnir ríkasta
og athafnamesta þjóð í Norður-
álfu. Auðvitað eru Þjóðverjar
dugmiklir og vinnusamir. En Ein
ar Olgeirsson hefur sjálfur játað
á Alþingi, að lífskjör íslendinga
nú væri þrátt fyrir allt betri en
flestra annarra vegna þess að
þeir væru öðrum vinnu-
samari og dugmeiri. Það er og
satt, að í þeim efnum þolum við
samanburð við hverja sem er,
þegar við leggjum okkur fram.
Að undanförnu hafa höft og fá-
vísleg stjórnaríhlutun dregið
kraft úr mönnum og hefur þó
því verið áorkað, sem raun ber
vitni. Ef athafnaþráin er leyst úr
læðingi, nefndafarganinu aflétt
og þeim, er þar að vinna, fengin
þarfleg störf, mundi vafalaust
verða komizt enn lengra ,svo sem
dæmi Vestur-Þjóðverja sýnir.
fslendingar hafa aldrei' átt við
tilfinnanlegt atvinnuleysi að
stríða nema á neyðarárunum, þeg
ar Hermann Jónasson og félagar
hans fóru með völd 1934—39.
Þá eins og nú ætluðu höft og of-
stjórn að sliga þjóðfélagið.
★
í þjóðfélagi þar sem jafn margt
er ógert eins og á íslandi, með
ónýttar auðlindir undir fótum
manna inni í sjálfri höfuðborg-
inni, ætti allra sízt að þurfa að
óttast atvinnuleysi og kjararýrn-
un, ef viturlega er stjórnað og
kraftar allra eru nýttir til að
byggja upp en ekki til að halda
hverjum öðrum niðri.
Sjálfstæðismenn hafa í við-
reisnartillögum sinum vísað veg-
inn að þessu marki. Með stöðv-
unarlögunum hefur nú' unnizt
svigrúm fyrir þjóðina til að átta
sig og kveða sjálf á um framtíð
sína.
Það er mikil viðurkenning og
hvatning fyrir S„\ ðijmenn
um að þeir séu á réttri braut,
þegar hörðustu andstæðingarnir
verða að játa að tillögur þeirra
hafi mikinn hljómgrunn hjá þjóð
inni og ómengaður boðskapur
þeirra sé í senn „mjúkur“ og
„viðkunnanlegur". Andstæðing-
arnir neyðast til þess að játa
þetta af því, að kenningar Sjálf-
stæðismanna koma heim við
reynslu þjóðarinnar. Ófarnaður
V-stjórnarinnar hefur fært henni
heim sanninn um að betra er að
treysta raunsæi og athöfnum
Sjálfstæðismanna en loforðum og
valdabraski andstæðinganna.
Kosningarnar næsta vor veita
almenningi færi á að hagnýta þá
reynslu í verki. Þess vegna vilja
Framsókn og kommúnistar um-
fram allt hindra þær þvert ofan í
óskir þjóðarinnar.
NORSKA stjórnin hefir lagt fyr-
ir Stórþingið tillögu um, að Ole
Mikalsen Hetle verði greiddar
50 þús. kr. (norskar) í bætur.
Fyrir rúmum 50 árum var hann
dæmdur til margra ára fangelsis-
vistar fyrir morð að yfirlögðu
ráði, án þess að nökkurn tíma
hefðu fengizt öruggar sannanir
fyrir því, að hann væri sekur.
Má segja, að með þessari tillögu
ljúki síðasta þætti í einhverju
einkennilegasta máli, sem komið
hefur fyrir norska dómstóla.
★
Sunnudaginn 19. ágúst 1906
fannst Henrik Hetle látinn í for-
arpolli á landareign Hetlefjöl-
skyldunnar. Hvenær, hvar og
hvernig hann dó er enn óupplýst.
Þrátt fyrir það voru tveir menn
sakfelldir, sem sé Mikal Hetle,
sem var dæmdur til lífstíðarfang-
elsis, og sonur hans, Ole, sem var
dæmdur til 10 ára fangelsisvistar.
Annar sonur Mikáls, Mathæus,
var sýknaður. Ole var látinn laus
til reynslu árið 1914, og Mikal,
sem ekki vildi fara fram á náð-
un, var látinn laus sama ár í til-
efni af 100 ára afmæli Eiðsvalla-
stjórnarskrárinnar. Þeir feðgar
sóru jafnan og sárt við lögðu, að
þeir væru saklausir, og Mikal
hélt fast við framburð sinn alveg
fram í andlátið. Fjórum sinnum
var reynt að taka málið upp að
nýju. Það tókst ekki fyrr en ár-
ið 1942, og var þá felldur sýknu
dómur í málinu. ✓
Býli Hetlefjölskyldunnar liggja
í Sunnufirði í Vestur-Noregi. Á
Efri-Hetle var tvíbýli, og þar
bjuggu þeir Mikal og Henrik. Mik
al var 53 ára, þegar Henrik dó.
Mikal var kvæntur og átti fimm
börn þ.á.m. Ole, sem var 19 ára,
er þessir atburðir gerðust, og
Mathæus, sem þá var 16 ára.
Henrik Hetle fæddist árið 1870
og var því aðeins 36 ára, er hann
beið bana. Aldursmunurinn á
þeim Mikal og Henrik var sterk
röksemd gegn því, að Mikal hefði
ráðið Henrik bana, og þar við
bættist, að Henrik var mjög
sterkur maður.
Deilur út af landskika.
Undir Hetlebýlin heyrðu Merk-
jeútslægjurnar, og voru þær um
hálfan annan kílómeter frá býl-
unum. Frá Merkje lá leiðin upp
til Hetleseljanna. Um margra
ára skeið höfðu þeir Henrik og
Mikal deilt um lítinn skógivax-
inn landskika við Merkje. Fóru
þeir í mál út af skikanum, og
dómurinn féll Henrik í vil. Mikal
varð mjög æstur út af málalykt-
um þessum og var mjög stórorður.
Systir Henriks sagði síðar svo frá
fyrir rétti, að Mikal hefði látið
svo ummælt, að fyrr skyldi fljóta
blóð en að hann tapaði málinu.
Vafalaust hefir Mikal ekki verið
alvara, er hann mælti þessi orð.
En atvikin höguðu því þannig, að
síðar var lögð örlagaþrungin
merking í þau. Sannleikurinn
mun vera sá, að Mikal hafi sætt
sig við dóminn í málinu út af
landskikanum, þar sem hann var
orðinn þreyttur á málaþrasinu og
landskikinn var ekki sérlega
mikils virði. Margt bendir líka
til þess, að þeir hafi upp frá því
látið öll sín ágreiningsefni liggja
í láginni.
Dagana fyrir 17. ágúst 1906
LEIBRÉTTING
í þættinum „Utan úr heimi“ í
blaðinu í gær féll niður orðið
„ekki“ þar sem Clement Attlee
ræðir um Eisenhower forseta.
Setningin átti að vera þannig:
„Eisenhower var ekki mikill her-
maður — í þeim skilningi, sem
venjulega er lagður í þau orð, en
hins vegar ágætur diplomat".
voru Henrik og Mikal báðir að
slá engi sín við Merkje. Henrik
sló nú í fyrsta sinn skikann, sem
þeir nábúarnir höfðu deilt um.
Um tíuleytið á föstudag fór Karó-
lína, kona Henriks, upp í Hetle-
selið til að hirða þar hey. Þau
höfðu komið sér saman um, að
Henrik svæfi í heyskúrnum á
Merkje um nóttina, en Karólína
ætlaði að fara heim úr selinu og
koma upp á engið með mat á laug
ardagsmorgun. Sonur Mikals,
Mathæus, var á föstudagskvöld
sendur upp í fjall til að sækja
hest, sem átti að nota heima á býl-
inu næsta dag. Mikal lauk við að
hirða heyið á Merkje á föstu-
dagskvöld og hélt síðan heim-
leiðis. Ole og systir hans sáu
Henrik standa við heyskúrinn og
reykja, er þau fóru heim. Þetta
var í síðasta sinn, sem Henrik
sást á lífi.
Jt Henrik hveríur
Er kona Henriks kom upp á
engið á laugardagsmorgun ásamt
10 ára gömlum syni þeirra hjóna,
gátu þau hvergi fundið Henrik.
Heyið í skúrnum var bælt, svo að
augljóst var, að Henrik hafði
legið þar, og greinileg slóð var í
döggvuðu grasinu frá skúrnum.
Þau mæðgin héldu upp í selið,
en Henrik var ekki þar. Þau leit-
uðu drykklanga stund, en árang-
urslaust. Leituðu þau þá aðstoð-
ar bænda í seljum í grendinni, og
leitað var allan laugardaginn. Um
kvöldið var Mikal og fjölskyldu
hans sagt frá því, að Henriks
væri saknað, og þau slógust í hóp
með leitarmönnum. Karólína bað
Mikal að tala við sig. Hún var
mjög raunamædd, því að hún og
Henrik höfðu lent í miklum deil-
um á föstudagsmorguninn.
★
Sunnudaginn 19. ágúst komu
60—70 manns til Hetle til að leita
að Henrik. Fannst hann þá lát-
inn í forarpolli við Hestleselið.
Mönnum þótti rétta.rt að hreyfa
ekki líkið fyrr en hreppstjórinn
kæmi á vettvang. Gert var boð
eftir honum, en hann kom ekki
fyrr en næsta dag. Einnig var
sent eftir héraðslækninum.
En menn tóku óðara að spjalla
óspart um málið. Deilurnar milli
Henriks og Mikals voru rifjaðar
upp, og pískrað var um það, að
Mikal hefði átt stryknin, sem
hann notaði við refaveiðar. Sú
saga komst fljótlega á kreik, að
Mikal hefði sett itryknin í matar-
kassa Henriks.
Hreppstjórinn hélt því fram,
að Henrik hefði dottið, slegið
höfðinu í stein í fallinu ög rotast
og síðan kafnað í forinni. Til ör-
yggis yfirheyrði hann nokkur
vitni, sem öll fullyrtu, að þau
hefðu ekki heyrt nein óvenjuleg
hljóð aðfaranótt laugardagsins.
Engin spor fundust í grennd við
staðinn, þar sem líkið fannst.
Er héraðslæknirinn heyrði
sögusagnirnar um, að Henrik
hefði verið myrtur, krafðist hann
þess strax, að líkið yrði krufið.
Niðurstaðan í skýrslu læknanna,
sem tókust á hendur að kryfja
líkið, var sú, að ekki væri hægt
að færa sönnur á, að Henrik
hefði dáið eðlilegum dauðdaga,
en ekki væri loku fyrir það skot-
ið, að hann hefði verið kyrktur.
Magi hins látna var rannsak-
aður. Kom þá í ljós, að ekki kom
til greina, að Henrik hefði verið
byrlað eitur. Þannig voru úr sög-
unni þær getgátur, sem upphaf-
lega hafði komið af stað orðrómn
um um, að Henrik hefði verið
myrtur. Samkvæmt skýrslu
hreppsstjórans fundust engin
grunsamleg spor við forarpollinn,
er gætu bent til þess, að Henrik
hefði verið kyrktur.
Síðar komust læknarnir að
þeirri niðurstöðu, að Henrik hlyti
að hafa verið látinn, er hann
lenti í forarpollinum. Allt benti
til þess, að líkið hefði verið stirðn
að áður. Var það álit læknanna,
að líkið hefði verið flutt að for-
arpollinum á hestbaki.
A Spákona og mjaltakona
leysa frá skjóðunni.
Nú kom nýtt atriði í málinu.
Þó að lítið væri á þvi að byggja,
hafði það samt sem áður sín á-
hrif. í Björgvin bjó um þessar
mundir þekkt spákona, og leitað
var ráða hjá henni. Hún svaraði
því til, að Mikal og synir hans
hefðu drepið Henrik. Einn þeirra
hefði setið fyrir Henrik við veg-
inn upp í selið, þar sem morðið
hefði átt sér stað. Ef betur væri
gáð að, myndu finnast þar greini
leg merki um mannaferðir og
storknir blóðpollar. Spákonan
sagði ennfremur, að Henrik hefði
risið upp á hnén og hrópað á
hjálp. Augljóst er, að ekkert er
auðveldara en að finna spor bæði
manna og hesta á leið upp í fjall-
beit, enda fundust slík ummerki
rétt hjá Merkje. Það var mjalta-
konan á býli Henriks, sem fann
sporin. Og mjaltakonan hafði frá
ýmsu öðru að segja. Er hrepp-
stjórinn yfirheyrði hana sama
dag og Henrik fannst, sagði hún
ákveðið, að hún hefði ekkert séð
eða heyrt, þó að líkið fyndist 50—
60 skref frá þeim stað, sem hún
var stödd á snemma á laugar-
dagsmorgun. En fimm mánuðum
síðar mundi hú* allt í einu eftir
ýmsum atriðum, sem aldrei höfðu
komið fram, Nú sagði hún, að hún
hefði orðið. vör mannaferða í
grennd við skúrinn, þar sem
Henrik svaf, og m.a.s. séð mann
með hatt á höfði rétt hjá skúrn-
um. Mjaltakonan varð aðalvitnið
í málinu. Mörgum árum síðar
kom það í ljós, að hún var á valdi
sjúklegra hugaróra, og var vitn-
isburður hennar þar með ógild-
ur. Nokkrar selstúkur, sem til
þessa höfðu ekkert haft til mál-
anna að leggja, sögðu nú frá ýms-
um grunsamlegum hljóðum, sem
þær höfðu heyrt aðfaranótt laug
ardagsins.
★
En hefði líkið verið flutt á
hestbaki að forarpollinum, hlutu
að finnast hrosshár á klæðunum,
sem Henrik hafði borið. Hrepp-
stjórinn hafði ekki orðið var við
neitt slíkt, og þegar rannsaka
átti fötin, hafði ekkjan þegar
þvegið þau. Samt sagði hún svo
frá fyrir rétti, að hrosshár hefði
verið bæði á jakka Henriks og
vesti, m.a.s. fullyrti hún, að hárin
hefðu verið af rauðum hesti. Hest
ur Mikals var sem sé rauður.
Flestum var það óskiljanlegt,
hvers vegna Karólína réðist nú
gegn Mikal, þar sem hún hafði
leitað hjálpar hans, þegar ósköp-
in dundu yfir. Ef til vill hefir
þetta átt að vera vörn gegn þeim
sjálfsásökunum, sem hafa ásótt
hana, þar sem þau Henrik höfðu
skammað hvort annað blóðugum
skömmunum, er þau sáust í síð-
asta sinn.
Jt Feffgarnir sakfelldir
án nægilcgrra sannana.
Tvisvar var það lagt til, að mál-
inu yrði skotið á frest vegna
skorts á sönnunargögnum. En
eftir að hinn opinberi ákærandi
hafði fengið frá sérfróðum mönn-
um nýjar upplýsingar, sem útilok
uðu, að um eðlilegan dauðdaga
væri að ræða, ákvað hann, að
ÍJikal og synir hans skyldu sóttir
til saka. Hinn opinberi ákærandi
kvað síðar hafa sagt, að hann
hafi verið í mjög miklum vafa
um, hvort hann ætti að leggja
málið fyrir kviðdóm og kvaðst
hann hafa gert það aðallega í
Frh. á bls. 13.