Morgunblaðið - 31.05.1959, Qupperneq 12

12
MORCVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 31. mai 1959

TJtg.: H.f. Arvakur ReykjavHL
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr. 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
BLÓMLEGUR LANDBÚNAÐUR ER
HAGSMUNAMÁL ALÞJÓÐAR
EGAR litið er yfir sögu
landbúnaðarmálanna síð
ustu 30—40 árin verður
það augljóst, að flest þau lög, sem
gagnlegust hafa reynzt sveitun-
um hafa verið sett fyrir frum-
kvæði Sjálfstæðismanna Segja
má, að setning jarðræktarlag-
anna árið 1923 hafi verið fyrsta
skrefið af hálfu löggjafans
til stuðnings við ræktunarfram-
kvæmdir í stórum stíl. Sjálfstæð-
ismenn undirbjuggu þessa lög-
gjöf með fyrirhyggju og fram-
sýni, og framkvæmd hennar varð
landbúnaðinum til mikillar gæfu.
Jarðræktarlögin urðu bændum
hin mesta hvatning til þess að
hefjast handa í ræktunarmáiun-
um, ráðast gegn óræktinni og
hefja ræktunarbúskap í stærri
stíl en áður.
Tæknin í þjónustu
Iandbúnaðarins
En enda þótt forysta Sjálfstæð-
ismanna um setningu jarðræktar
lagannna og aukinn stuðningur
við túnræktina væri þýðingar-
mikill á fyrstu árum hins unga
fullvalda ríkis á íslandi, var þó
forysta þeirra ekki síður þýðing-
armikil á árunum eftir síðustu
heimsstyrjöld um að taka tækn-
ina í þágu landbúnaðarins. Þá
hafði Pétur heitinn Magnússon,
sem var landbúnaðarráðherra ný
sköpunarstjórnarinnar, forgöngu
um margvíslegar nýjungar á
sviði landbúnaðariöggjafarinnar.
Undir hans forystu voru m. a.
sett lögin um jarðræktar- og húsa
gerðarsamþykktir i sveiturn, sem
samþykkt voru snemma á árinu
1945. Sú löggjöf varð u.idirstaða
hinna miklu ræktunarfram-
kvæmda, sem síðan hafa verið
unnar með stórvirkum vélum.
Lögin um landnám, nýbýli og
endurbyggingar í sveitum voru
einnig sett fyrir forgöngu Péturs
Magnússonar. Með þeim var
tryggt lánsfé til byggingarfram-
kvæmda í sveitunum og stór-
auknar framkvæmdir á sviði ný-
býlamála. Hefur þessi löggjöf
orðið grundvöllur að stórfelldum
umbótum í húsnæðismálum sveit
anna.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði
þannig forgöngu um það, að
íslenzkur landbúnaður tók
tæknina í þjónustu sína í rík-
ari mæli en nokkru sinni fyrr
að síðari heimsstyrjöldinni
lokinni. Forysta Péturs Magn-
ússonar um öflun nýrra véla
og tækja í þágu ræktunar og
bústarfa, var eitt hið mesta
gæfuspor, sem stigið hefur ver
ið í íslenzkum landbúnaðar-
málum.
Skildi kall nýs tíma
Fólkinu hafði fækkað gífurlega
í sveitum landsins. Óhugsandi
var, að framkvæma rækíun og
auka framleiðsluna, án nýrra
véla og tækja. Ef ekki hefði ver-
ið snúizt að því þegar að síðari
heimsstyrjöldinni lokinni, að
efla lánastofnanir bænda og
flytja inn ný og stórvirk ræktun-
artæki, er óhætt að fullyrða að
kyrrstaða hefði skapazt á sviði
landbúnaðarmála. En Sjálfstæð-
ismenn báru gæfu til þess að
skilja kall hins nýja tíma og
íslenzkir bændur hikuðu ekki við
að hagnýta sér tæknina.
Setning jarðræktarlaganna ár-
ið 1923 og samþykkt landbúnað-
arlöggjafar Péturs Magnúsonar
og nýsköpunarstjórnarinnar eru
þannig tveir merkilegustu áfang-
arnir í sögu landbúnaðarmála síð
ustu áratuga. Árangur þessarar
löggjafar getur að líta í svo að
segja hverri einustu sveit á ís-
landi í dag. Á árunum 1938—1954-
tvöfaldaðist töðufengur bænda og
á árunum 1946—1954 jukust túna
sléttur og nýrækt túna úr 1963
ha. árið 1946 í 3762 ha. árið 1954.
Á því tímabili þegar Sjálfstæð-
ismenn höfðu áhrif í ríkisstjórn,
varð landbúnaðarframleiðslan
einriig miklum mun fjölbreyttari.
Hagnýting jarðhitans var hafin
í miklu stærri stíl en áður til
gróðurhúsaræktar. Árið 1938 voru
gróðurhús aðeins 6900 fermetrar.
En árið 1955 eru þau orðin 77
þús. fermetrar. Síðan hefur gróð-
urhúsaræktin enn aukizt, og verð
ur með hverju árinu sem líður
ríkari þáttur í íslenzkum land-
búnaði.
Rafvæðing strjálbýlisins
Rafvæðing strjálbýlisins er
einnig mikilvægt framfara- og
hagsmunamál landbúnaðarins.
Samkvæmt rafvæðingaráætlun-
inni, sem Sjálfstæðismenn beittu
sér fyrir, er þeir mynduðu ríkis-
stjórn sumarið 1953, var ákveðið
að hefjast handa um byggingu
orkuvera í þeim landshlutum, er
orðið höfðu útundan til þess tíma
um raforku. Byggingu þessara
orkuvera er nú lokið og unnið er
að því að dreifa orkunni út frá
þeim og öðrum orkuverum, sem
byggð hafa verið.
Hagnýting vatnsaflsins í þágu
sveita sem sjávarsíðu hefur verið
eitt helzta baráttumál Sjálfstæð-
isflokksins frá upphafi. Fyrir rétt
um 30 árum fluttu þeir Jón Þor-
láksson og Jón á Reynistað fyrstu
tillögurnar um almenningsraf-
veitur, sem næðu ekki aðeins til
kaupstaða og sjávarþorpa heldur
einnig til sveitanna. Framsóknar-
menn tóku þessum tillögum af
fullum fjandskap og sögðu að
rafvæðing sveitanna myndi „setja
landið á hausinn". Og þegar Sjálf-
stæðismenn fluttu frv. um fyrstu
virkjun Sogsins árið 1931 kölluðu
Framsóknarmenn það, „samsæri
andstæðinga Framsóknarflokks-
ins“.
Þessi andstaða við rafvæðingu
strjálbýlisins er fyrir löngu kveð-
in niður og nú fá hundruð sveita-
býla á hverju ári raforku frá nýj-
um orkuverum.
Sjálfstæðismenn munu halda
áfram baráttunni fyrir eflingu
íslenzks landbúnaðar eins og
þeir hafa á liðnum tíma haft
forystu um flest mikilvægustu
framfarasporin i þágu sveit-
anna. Ræktun landsins og
blómleg'ur landbúnaður er
ekki aðeins hagsmunamál
bænda heldur islenzku þjóð-
arinnar í heild.
UTAN UR HEIMI
Fyrír hundrað árum fékk Henri
Dunant hugmyndina að stofnun
Rauða krossins — í orrusfunni
við Solferino
R.K. var stofnaður til líknar fórnar-
lömbum styrjaldanna — en verkefnin
eru einnig nœg á friðartímum
UM mestallan heim verður
mikið gert til hátíðabrigða i
júnímánuði í ár. — Götur og
stræti verða skýrð upp, t. d.
í Persíu og Sviss. í Portúgal
og Ítalíu verða myndastyttur
afhjúpaðar. Nýju, hollenzku
spítalaskipi verður gefið nafn.
í Accra hefur verið gefin út
stjórnartilskipun um almenn-
an frídag, og í Danmörku og
Frakklandi verða gefin út ný
frímerki, svo nokkuð sé nefnt
★
Allt er þetta gert til þess að
heiðra minningu svissnesks hug-
sjónamanns, sem fyrir hundrað
árum fékk stórfenglega hug-
mynd, þegar hann varð vitni að
blóðugri orrustu á ítölskum víg-
velli. Hugmyndin var sú, að bet-
ur þyrfti að búa að særðum her-
mönnum, sem lágu þá oftast um-
hyggjulitlir á vígvöllunum eftir
orrustur. Á grundvelli hennar
reis síðar hin merka líknarhreyf-
ing, Rauði krossinn, sem löngu
er þekkt um heim allan, en
Rauða kross-deildir munu nú
starfandi í flestum menningar-
löndum. — Segja má, að hvergi
gæti minna hinnar hörðu tog-
streitu austurs og vesturs en í
Henri Dunant — stofnandi R. K.
starfi Rauða krossins — og höf-
uðstöðvarnar í Genf benda með
stolti á þá staðreynd, að í Sovét-
ríkjunum séu 17 milljónir Rauða
kross-félaga, en í Bandaríkjun-
um 22 milljónir. Stærsta deildin
starfar í Chicago í Bandaríkjun •
um.
★
Upphafsmaður hreyfingarinn-
ar, Henri Dunant, fæddist í Sviss
árið 1828. Flestir karlmenn ætt-
arinnar í nokkra liði höfðu verið
í opinberri þjónustu eða starfað
að bankamálum, og sjálfur vann
Henri Dunant í banka á yngri
árum, en faðir hans hafði á
hendi stjórn uppeldis- og
menntastofnunar fyrir munaðar-
leysingja. — Dunant gekk í
YMCA-hreyfinguna (KFUM) á
unga aldri, en hún var þá nýlega
stofnuð, og þegar hann var 25
ára, tók hann þátt í stofnfundi
heimssambands þeirrar hreyfing-
ar í Genf. — Um árabil ferðaðist
hann viða á vegum félagsskapar-
ins. — í einni slíkri ferð hitti
hann hjúkrunarkonuna frægu,
Florence Nightingale. Hún var
þá nýkomin frá Krím, en eins og
kunnugt er, varð hún heimsfræg
fyrir frábært líknarstarf sitt í
Krímskagastyrjöldinni (1855),
enda er oftast talið, að hún hafi
með starfi sínu þar lagt grund-
völl að skiplögðu og vísindalegu
hjúkrunarstarfi nútímans. —
Vafaluast hefur fundurinn við
Nightingale haft mikil áhrif á
hinn unga Svisslending og beint
huga hans að hörmungum styrj-
aldarinnar, enda er Nightingale
af flestum talinn eins konar fyr-
irrennari Rauða krossins.
★
Á þrítugsaldri fluttist Dunant
til Alsír og starfaði þar sem

Florence Nightingale —-
— „fyrirrennari“ R. K.
bankamaður um skeið, en sneri
sér síðan að kaupsýslu. Hafði
hann lítið upp úr því nema ang-
ur og óhamingju, er frá leið,
enda tóku önnur viðfangsefni
hug hans brátt fanginn.
Sumarið 1859 bjuggust franskir
og austurrískir herir til úrslita-
orrustu á ítalíu, við Solferino.
Þangað hélt Dunant til þess að
sjá með eigin augum, hvernig
vígvöllur lítur út í og eftir stór-
orrustu. —•
Fylkingunum laust saman hinn
24. júní Þrjú hundruð. þúsundir
hermanna tóku þátt í orrustunni.
Eftir 15 stunda æðisgengna bar-
daga, lágu 40 þúsund í valnum
—■ látnir og særðir. — Dunant
gleymdi kaupsýslumálum sínum.
Þrjá daga vann hann stanzlaust
að því að hjálpa til að greftra
hina látnu, flytja hina særðu í
kirkjur eða önnur örugg hæli og
skipuleggja hjálparstarf.
Ógnir þessara daga stóðu lengi
ljóslifandi fyrir hugskotssjónum
hans ’— og þremur árum síðar
lýsti hann þeim í bók sinni,
„Memoris of Solferino". Hann
gaf bókina út á eigin kostnað og
sendi 1600 eintök hennar til
helztu áhrifamanna í Evrópu. —
í bókinni lagði hann áherzlu á
nauðsyn þess, að læknar og
hjúkrunarlið stríðandi herja
væri hlutlaust og fengi hindrun-
arlaust að hjálpa öllum, sem eft-
ir lægju á vígvöllunum — án til-
list til þess, hvort um bandamenn
eða andstæðinga væri að ræða.
★
Ári síðar, 1863, komu evrópskir
herlæknar saman til fundar í
Berlín. Dunant bar hugmyndir
sínar fram við þá — og þeir hrif-
ust af eldmóði hans og áhuga og
veittu honum stuðning. — Næsta
skkref Dunanst var það að • fá
svissnesku sambandsstjórnina til
þess að bjóða til alþjóðaráðstefnu
um þessi mál á næsta ári, og
hann hóf áróður fyrir því, að ráð-
stefnan yrði sem fjölmennust.
Meðal annars skrifaði hann
Abraham Lincoln. Bandaríkjafor-
seta, bréf og fékk hann til að
senda fulltrúa til ráðstefnunnar.
Þessi ráðstefr..-; varð hin árang-
ursríkasta. Ný vopn, stórvirkari
en áður þekktust, ollu æ meira
mannfalli í orrustum, og hernað-
arleiðtogar játuðu fúslega þá
staðreynd, að brýna nauðsyn
bæri til að sjá særðum hermönn-
um fyrir sem beztri hjúkrun. —
Tólf þjóðir undirrituðu hinn
fyrsta Genfarsamning, sem fjall-
aði um sjúkrahjálp og vernd til
handa sjúkum og föngum og hlut
leysi lækna og hjúkrunarliða.
Með síðari samningum var al-
mennum borgurum veitt sams
konar vernd.
★
Einmitt þegar Dunant hafði
náð þessum glæsiiega árangri —
fengið viðurkenningu fjölda
þjóða á hugsjónum sínum, skall
ógæfan yfir hann. Málaferli
höfðu staðið alllengi út af lands-
réttindum, sem hann hafði keypt
í Alsír — og nú féll dómur þann-
ig, að allar eignir hans voru upp-
tækar gerðar, en hann stóð eftír
sem öreigi, eða því sem næst.
Hann yfirgaf föðurland sitt
sem dæmdur maður og tók að
flakka um Evrópu þvera og endi-
langa — en hugsjónaeldurinn
brann enn í brjósti hans. — Hann
gerði tilraunir til að koma á fót
heimsbókasafni, hann reyndi að
koma af stað félagshreyfingu í
því skyni að afnema þrælahald
hvar sem það þekktist — að
stofna alþjóðadómstól — að
koma á sameiginlegu riki Araba
og Gyðinga í Palestínu — að
koma á samningum um allsher j-
arafvopnun og að koma upp hlut
lausum svæðum fyrir Konur og
börn á styrjaldarsvæðum, svo
nokkuð sé nefnt af baráttumál-
um hans. — En enginn virtist
taka mark á honum, og almennt
var hann tahnn ',forskrúfaður“
sérvitringur, ef ekki hreinlega
geggjaður. Eftir tíu ára flakk
víða um lönd. hvarf harm mönn-
um sjónum, og só orðrómur
komst á kreik, að hann væri lát-
inn.
★
Árið 1892 barði sjúkur maðui
að dyrum á líknarspítal'anum í
svissneska þorpinu Heidea, grá-
hærður og ellihrumur fyrir aldur
fram. — Læknirinn veitti honum
inngöngu og fékk honum til um-
ráða lítinn, fátæklegan klefa. —
Sex árum síðar kom svissneskur
blaðamaður í sjúkrahús þetta og
sá gamla manninn. Þekkti hann,
að þar var kominn Henri Dun-
ant, stofnandi Rauða krossins.
Fréttin barst út, og veittu þá
bæði skyldmenni Dunants og
Rauða kross-félagar honum
nokkra aðhlynningu.
Þrátt fyrir ömurleg örlög Dun-
ants að ýmsu leyti, sýndi heim-
urinn þó, árið 1901, að hann hafði
ekki gleymt honum. Þá var frið-
arverðlaunum Nóbels úthlutað í
fyrsta skipti, og hlaut Dunant
þau, ásamt F. Passy. — Níu árum
síðar, eða 1910, lézt hann í hinu
litla, svissneska sjúkrahúsi, 82
ára að aldri — og saddur lífdaga.
★
Segja má, að.saga Rauða kross-
ins sé nokkurn veginn samfelld
saga sigra og framfara. — Smám
saman voru stofnaðar Rauða
kross-deildir víða um lönd til
stuðnings hinni alþjóðlegu nefnd
sem starfaði í Sviss, rekin af
svissnesku fjármagni. — Síðar
mynduðu svo allar deildirnar al-
þjóðlegt samband. Var það gert
á ráðstefnu í París, en aðsetur
alþjóða Rauða krossins var flutt
til Sviss árið 1922.
Aldrei hefir reynt eins á Rauða
krossinn eins og í síðustu heims-
Frh. á bls. 14.