Morgunblaðið - 28.10.1959, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 28. okt. 1959
MÖRGUNRLAÐIÐ
13
Víða er fátækt í Tyrklandi. Það er eins gott að veðráttan sé hlý, þegar búið er í svona híbýlum.
innan um taktfast skóhljóðið
heyrðist óreglulegt tikkið í jám-
uðum háu hælunum mínum.
Öðru hverju, þegar ég fann ekk-
ert fast undir hælunum, þar sem
10 cm bil voru á milli steinanna
í stéttinni, tók ég bakföll. Sá
kafli í fréttamynd vikunnar í bíó-
unum í Ankara hlýtur að hafa
verið mjög skemmtilegur —- fyrir
áhorfendur.
Sátu tvítugir yfir
stafrófskverum
Tyrkir eru ákaflega stoltir af
framförunum, sem orðið hafa
landi þeirra á skömmum tíma.
Þeir nefna gjarnan glæsilegu
þjóðbrautirnar, sem þeir hafa
lagt á milli stærstu borganna, 9
stóru orkúverin, sem ekki voru
til fyrir 1950, og nýju stórhýsin
sem rísa upp í stórborgunum. Það
hefur verið farið geyst, svo geyst
að reynzt hefur erfitt að láta allt
fylgjast að.
Einn af aumu blettunum
þjóðinni er menntun almennings
Það gefur e. t. v. góða hugmynd
um ástandið, að af nýliðunum
sem koma í herinn utan af landi
og úr sveitaþorpunum uppi í fjöll
unum, eru 40% ólæsir og óskrif-
andi. Það er að vísu 3—5 ára
skólaskylda alls staðar, en kenn-
ara og skóla vantar í litlu þorpin
í þessu víðlenda ríki. Og svo
koma tvítugir sveitapiltar til borg
Ur
| Tyrklandsferð
ÞAÐ er 20 mínútna ferð milli
Evrópu og Asíu og farið kostar
rúma krónu, ef tekin er ferjan
yfir Bosporus frá Istanbul. Okk-
ur tók það aðeins fáar mínútur,
þar eð við flugum hátt í lofti.
Þaðan leit hið 19 m langa Bos-
porussund, sem skilur Asíu og
Evrópu, út eins og mjó rák frá
Marmarahafi í Svartahaf. Úr loft
inu sáum við vel kafbátanetið,
sem liggur þvert yfir sundið, svo
hægt er að loka því á svipstundu.
í það skipti sáum við Istambul
aðeins úr lofti, þar sem víkin
Gullna hornið teygir sig í boga,
eins og gamalt víkingahorn, inn í
borgina og moskurnar 500 teygja
spírur sínar og hvolfþök upp i
loftið og gefa henni svip kalífa-
borganna úr Þúsund og einni
nótt, sem maður las í æsku.
Við tókum brátt stefnuna inn
yfir Litlu-Asíu, á höfuðborgma
Ankara. Ekki ýkja langt frá
ströndinni er landslagið fyrir neð
an okkur orðið hrjóstrugt og
hrikalegt, með upp undir 2000 m.
háum fjallgörðum ferlega
sprungnum hásléttum og aðeins
örlitlum grænum blettum hér og
þar kringum ár eða vötn.
Svo rís Ankara upp úr þurri
moldarlitri hásléttunni, eins og
sveppur í eyðimörk, nýtízku borg
með breiðgötum og stórum
klunnalegum skrifstofubygging-
um. Hún ber öll einkenni höfuð-
borgar, með stjórnarskrifstofur
Farið frá Evrdpu
til Asíu kostar krdnu
sínar og sendiráð, en sér-
einkenni gamallar gróinnar borg-
ar hefur hún ekki. Enda var þetta
aðeins óverulegur sveitabær
þarna á sléttunni, þangað til
Atatúrk ákvað eftir lýðveldisstofn
unina að byggja þar upp Evr-
ópska höfuðborg.
Nú eru íbúarnir eitthvað um
800 þús, miklu fleiri en gert var
í upphafi ráð fyrir að þar mundu
nokkurn tíma verða — með þeim
afleiðingum að bæjaryfirvöldin
eiga í mesta basli með að útvega
nægilegt vatn á þessari þurru há-
sléttu. Stórar stíflur hafa verið
byggðar og í undirbúningi er
140 km löng vatnsleiðsla.
Kringum borgina er enginn
gróður, nema þar sem tré hafa
verið gróðursett. Þegar Ankara
var gerð að höfuðborg voru þar
engin tré, en Atatúrk lét koma
upp geysimiklum trjáræktunar-
stöðvum og nú prýða tré garða
og breiðgötur borgarinnar.
Afnam kvennabúrin og lét konur
fella blæjurnar
Útlendingur hefur ekki verið
lengi í Tyrklandi, þegar hann fer
að heyra minnzt á Atatúrk. Það
er næstum sama um hvaða tyrk-
pgp
...................
'im borgina Efesus í biblíunni. Nú er verið að grafa
iutua Uí-í- úr jörðinni, með marmaralögðum götum sínum,
súlnagöngum og byggingum.
neskt málefni er spurt, hann kem
ur alltaf við sögu. Mynd af hon-
um hangir líka uppi í hverri opin-
berri skrifstofu og stofnun, og
hver Tyrki virðist dýrka minn-
ingu hans.
Mustafa Kemal, sem var gefið
nafnið Atatúrk (Faðir Tyrkja),
þegar hann lét innleiða notkun
seinni nafna í landinu 1935, gerð-
ist foringi Tyrkja í frelsisstríði
þeirra og eftir að ríkið varð lýð-
veldi árið 1923. „Við komum úr
austri og höldum til vesturs",
segja Tyrkir með stolti. Og undir
stjórn Atatúrks tóku þeir vissu-
lega stökk í þá átt. Hann ein-
beitti sér að því að gera Tyrk-
land, sem orðið var hræðilega
langt á eftir tímanum eftir
margra alda stjórn Ottoman sold-
ánanna, að nútíma ríki á evrópsk-
an mælikvarða. Hann innleiddi
borgaraleg lög í stað lögmála kór-
ansins, tók upp latneska stafrófið,
gerði ráðstafanir til að byggja
upp borgirnar á vestræna vísu,
bannaði konum að viðlagðri refs-
ingu að hylja andlit sitt, afnam
kvennabúrin (sumum finnst
sálfsagt að óþarfi hafi verið að
líkja svo mjög eftir siðum Evrópu
búa) o. fl. o. fl.
Atatúrk er þjóðarhetja Tyrkja,
og þeir dýrka hann svo mjög að
í fyrstu finnst aðkomumanni nóg
um. Það þótti sjálfsagt að við,
blaðamannahópur frá Nato-lönd-
unum, legðum krans á gröf hans.
Grafhýsið gnæfir yfir Ankara-
borg, á hæstu hæðinni í nánd við
borgina, fyrirferðamikil og her-
mannleg bygging með háum
tröppum, skreytt að innan með
rauðum marmara og gullmósaik.
Það var byggt á árunum 1945—
1953.
Þarna þrömmuðum við í sex-
faldri röð eftir 140 m langri stein-
lagðri stéttinni upp að grafhýs-
inu, með hermenn berandi
heljarmikinn krans í farar-
broddi og kvikmyndatöku-
menn hlaupandi í kringum okk-
ur. Við hlið mér í fremstu röð
skálmaði leggjalangur Ameríku-
maður í takt við hermennina, og
sögðu heim í sveitaþorpin eftit
að herþjónustu lýkur. Þá eru þeir
orðnir „menntaðir“ menn, hafa
kannski skrifað heim og bréfið
verið lesið upphátt fyrir alla af
einhverjum menntamanni í þorp-
inu, því auðvitað kunna foreldr-
arnir ekki að lesa.
Vegna skorts á tæknimenntuð-
um mönnum hefur herinn einnig
nýlega komið upp skólum, þar
sem 11—12 ára drengir, oft af
munaðarleysingjahælunum, fá
skólamenntun og tækpilega þjálf
un í ýmsum störfum og mega svo
velja um hvort þeir fara eða
halda áfram vinnu hjá hernum
þegar þeir eru orðnir 16 ára
gamlir. Aðsókn að slíkum skólum
er gífurleg.
Það síðasta sem við áttum að
gera í Ankara, samkvæmt prent-
uðu dagskránni okkar, var að
sitja veizlu í „The Lovers club“.
Var mikið um þennan hluta dag-
skrárinnar talað og sumir töldu
það jafnvel álitlegasta dagskrár-
liðinn í ferðinni. En þegar til
kom, hafði prentvillupúkinn bara
gert veitendum okkar þessa
glennu og við vorum einfaldlega
boðin í „The Art Lovers Club“,
listamannaklúbbinn. Þóttust sum
ir illa sviknir.
Falleg borg og fögur
borgarstjórafrú
Borgin Izmír, gamla Smyrna,
stendur við Miðjarðarhafið á um
það bil miðri Litlu Asíu strönd-
inni. Hún stendur í einu frjósam-
asta héraði Tyrklands. Fjórar
stórár renna.þar til hafs og sjá
jarðveginum fyrir vökvun, enda
hafa bændurnir þarna 15—20 þús.
líru árstekjur á móti 5 þús. líra
meðaltekjum bænda annars stað-
ar í landinu. Þarna eru ræktaðir
alls kyns suðrænir ávextir, fíkj-
urnar, adana-rúsínumar og mel-
ónurnar þeirra eru frægar, og Iz-
mír er einhver mesta útflutnings-
höfn landsins.
Þegar komið er inn í borgina
kemur í ljós að hún ber einnig
allt annan svip en hin nýja höfuð
Hún er falleg, borgarstjórafrúin í Izmír, enda var hún kjörin
„Ungfrú Evrópa" árið 1953.
anna, og eiga allt í einu að til-
einka sér tækni nútímans.
Um leið og þessir ólæsu og ó-
skrifandi piltar koma í herinn,
eru þeir settir á skólabekk. Á sjö
vikum eiga þeir að læra að lesa
og skrifa. Ég kom í eina slíka
kennslustund. Þarna sátu 12 pilt-
ar með hvíta, nauðrakaða kollana
við sólbrennd andlitin. Það var
nýbúið að stýfa af þeim lubbann.
Úr andlitum þeirra skein angistin
vegna þeirra flóknu fræða, sem
þeim var ætlað að skilja og læra,
er þeir beygðu sig yfir stafrófs-
kverin. Kennarinn sagði okkur,
að um 25% þeirra lærðu það sem
til væri ætlazt á þessum tíma, en
í 15% nemendanna væri engu
hægt að troða. Og til hvers er
ætlast? Jú, orðaforðinn er 700
orð, sem nemendurnir eiga að
kunna að lesa og skrifa. Orðin eru
úr því máli sem þeir tala sjálfir
við vinnu sína, valin eftir segul-
bandsupptöku í verksmiðjunum.
Flestir þessara pilta snúa að sjálf
borg, Ankara. Þetta er gömul
borg, Alexander mikli kom við
sögu hennar og Izmírbúar segja
meira að segja að Homer hafi
skrifað þar Odyseifskviðu sinæ
Borgin er því skemmtilegt sam-
bland af gömlu og nýju.
Þar er einn af þessum sérkenni
legu austurlenzku bözurum, þar
sem ríkir líf og fjör allan daginn.
Þangað koma menn með vörur
sínar til sölu, kjúklinga, ávexti,
skemmtilega koparmuni og leir-
kirnur og allt sem nöfnum tjáir
að nefna. Mannfjöldinn er slikur
að maður verður að ryðja sér
braut eftir gangstéttunum. Það
getur komið fyrir að maður heyri
æpt fyrir aftan sig og um leið
komi snoppan á asna yfir öxlina
á manni. Á klyfjuðum asnanum
situr svo kannski óhreinn, ber-
fættur strákur, sem leikur ofur
rólega á flautuna sína milli þess
sem hann hottar á asnann. En í
miðborginni er einnig glæsilegt,
Framh. á bls. 14.