Morgunblaðið - 11.12.1959, Síða 10

10
MORCTiivnr.Anif)
Fðstudagur 11. des. 1959
Erlendir viðburðir
vikuyfirlit
Uppdráttur af Rivierunni í Suður-Frakklandi. Staðsetning bæjarins Frejus og Malpasset-stíflunn-
ar sést á honum. —
Ár slysa og veðurofsa
Þetta ár hefur víða um heim
verið ár 'óvenjumikilla slysa,
mannskaða og veðrahams, sam-
fara sérstöku jafnvægisleysi í
veðráttunni.
Á fyrsta mánuði ársins varð
ægilegt slys á Spáni, er flóð-
garður brast yfir bænum Ribe-
delago. Af 500 íbúum bæjarins
fórust 160. í sama mánuði varð
hið sviplega og leyndardómsfulla
Hans Hedtoft slys við Grænland
og enn skömmu síðar annað
hörmulegt slys á líkum slóðum,
er íslenzkur togari fórst með
allri áhöfn við Nýfundnaland.
Á miðju ári varð átakanlegt
slys í Suður-Jótlandi er yfirfyllt-
ur skemmtiferðabátur brann hjá
Haderslev og flestir farþegarn-
ir fórust. Fellibylur skall yfir
miðhluta Bandaríkjanna í sumíir
og orsakaði stórtjón og mann-
dauða í borginni St. Louis. Yfir
Japanseyjar kom mesti fellibylur
þessarar aldar og nam tala
dauðra í kjölfar hans þúsund-
um. í mörgum héruðum Kina
hefur verið hungursneyð, vegna
þurrka í norðurhluta landsins og
flóða í suðurhluta þess.
Það hefur varla liðið sú vika,
að ekki hafi borizt einhversstaðar
að fregnir af stórfelldum áföll-
um og manntjóni. Enn hafa bor-
izt í þessari viku fregnir af ó-
stýrilátum veðraham á Norður-
sjó og vesturhluta Eystrasalts.
Afleiðingin er fjöldi sjóslysa, þar
sem farmenn og fiskimenn hafa
tapað lífi.
Þynnsta stifla í heimi
Einhverjar ömurlegustu og
sviplegustu mannskaðafréttir árs-
ins bárust þó fyrir helgina frá
bænum Frejus á Rivierunni,
hinni fögru Miðjarðarhafsströnd
Frakklands. Þar gerðist það í
einni svipan, að stífla í dalskorn-
ingi fyrir ofan bæinn sprakk í
sundur. Vatnið í uppistöðulóninu
skall út eftir dalnum sem risa-
vaxin flóðbylgja og sópaði brott
með sér öllu sem fyrir varð.
Malpasset-stíflan í Reyran-
fljótinu upp af bænum Frejus
var eitt af nýjustu mannvirkjum
Frakklands. Hún var ekki raf-
orkustífla, heldur gerð til áveitna
og til þess að bæta og koma á
fullkominni vatnsveitu til byggð-
anna á Bláströndinni. Byggingu
hennar var lokið fyrir tveimur
árum og þótti mannvirkið mjög
merkilegt frá verkfræðilegu sjón
armiði vegna nýtízkulegs bygg-
ingarlags. Hún var kölluð
„þyngsta stífla“ í heimi. Þó hún
væri 60 metra há, var hún að-
eins 7 metra þykk í botninn og
íVz metra þykk á brúninni. Verk-
fræðilega var talið framkvæman-
legt að spara ógrynni af sementi
og efni, með því að hafa stífl-
una spennta í boga upp gegn
vatnsþunganum.
Það virðist enn álit manna, að
hinir verkfræðilegu útreikningar
um burðarþol stíflunnar hafi
•verið góðir og gildir, en að galli
hafi verið í byggingarfram-
kvæmdinni og þá sennilega í fest-
ingum við klettavegginn í austur
hlíð dalsins.
Fyrir ofan stífluna var gert
ráð fyrir að myndaðist mikið
uppistöðulón, 10 km langt stöðu-
vatn, er gæti mest innihaldið 50
milljón rúmmetra af vatni. Hafði
vatnsmagnið þó aldrei orðið svo
mikið, þar til nú í síðustu viku,
að lónið fylltist í úrhellisrigning-
um sem yfir gengu.
Hrikalegar hamfarir
Kvöldið 2. desember skall ó-
gæfan yfir. Klukkan 6 síðdegis
ákvað stífluvörðurinn að létta á
vatnsþunganum með því að opna
litla flóðgátt á stíflugarðinum og
tók yfirborð vatnsins að lækka.
Það er ekki greinilega upplýst,
hvers vegna vörðurinn tók þessa
ákvörðun. Leikur nokkur grun-
ur á að hann hafi orðið ein-
hverra merkja var, sem sýndu að
hætta væri yfirvofandi. En eng-
in aðvörun var gefin.
Klukkan rúmlega hálf tíu um
kvöldið, skipti það engum tog-
um, að stíflugarðurinn sprakk
skyndilega með þrumandi háv-
aða og vatnsflaumurinn brauzt
fram í hrikalegri mynd.
í fyrstu hefur flóðveggurinn
verið 50 metra hár og lítið sljákk
að út eftir dalþrengslunum. En
þegar kom út á láglendið breidd-
ist vatnið út og flóðborðið lækk-
aði. Virðist það álit margra sjón-
arvotta, að flóðveggurinn hafi
verið um 10 metra hár, er hann
brauzt yfir hluta bæjarins Frej-
us.
Heyrnarvottar segja, að hljóðið
frá flóðinu hafi í fjarlægð líkzt
samfelldum fallbyssudrunum og
sumum flaug í hug, að atóm-
sprengja hefði sprungið.
Eins og geta má nærri af þess-
ari lýsingu, sópaði flóðið brott
öllum mannvirkjum úr sjálfu
dalverpinu, bændabýlum, tígul-
steinaverksmiðju, kofum vega-
gerðarmanna, bifreiðum og öllum
trjágróðri. Og þar sem flóðaldan
skall yfir lægst stæða hluta bæj-
arins Frejus með 50 km hraða á
klst. er líkast því sem gífurlega
risavaxin jarðýta hafi farið og
sópað heilu húsahverfunum burtu
en fært enn aðrar byggingar í kaf
í eðju og braki,. sem flóðið bar
með sér.
Bærinn Frejus er forn byggð.
Á dögum Sesars kom hann við
sagu, sem mikil hafnarborg, en
framburður ánna hefur -fyllt upp
landið svo að hann stendur nú
alllangt frá ströndinni. íbúatala
Frejus var um 13 þúsund manns.
Að fornum sið er gamli bærinn
uppi á hæð nokkurri og er þétt-
býlasti bæjarhlutinn, því ó-
skemmdur. Flóðið skall aðallega
yfir ný íbúðahverfi í útjöðrum
bæj arins.
Samúð í fjarlægum
löndum
Flóðið kom algerlega að óvör-
um. Liðið var að háttumálum
og fólk sat í kyrrð og ró á heim-
ilum sínum og horfði á sjónvarp.
Fyrsta og eina aðvörunin var
að rafmagnið bilaði. Einstaka
menn heyrðu undirganginn og
þrumandi vatnsniðinn í fjarska
og reyndu að bjarga sér. Margar
sögur og undraverðar eru um
það, hvernig fólk bjargaðist á
síðustu stundu, en samhliða þeim
eru dapurlegar frásagnir um það
hvernig fjölskyldur slitnuðu í
sundur og enn aðrar áttu sam-
eiginleg endalok. Margir sýndu
hugdirfsku í björgunarstarfi og
urðu jafnvel að greiða með lífi
sínu tilraunir til að bjarga ást-
vinum sínum.
Það er álitið að um 400 manns
hafi mætt endalokum sínum í
þessum hamförnum. Þar ríkir nú
djúp og óbætanleg sorg, og jafn-
vel í hinum fjarlægustu löndum
hljóta menn að hugsa með samúð
til fólksins, aðstandenda sem eft-
ir lifa.
Margir fslendingar hafa komið
í skemmtiferðum til Rivierunnar
og muna þá einkum eftir hótel-
borgunum Cannes, Nissa og smá-
ríkinu Mónakó. Frejus var engin
hótelborg. Hún var aðeins kyrr-
lát frönsk próvinsu-borg, sem
málarar sóttust eftir að heim-
sækja vegna skemmtilegra við-
fangsefna. En flestir skemmti-
ferðamennirnir fóru þó í gegnum
þennan bæ og sáu svipleiftur af
honum úr járnbrautarlest eða bíL
Dómstóll sögunnar
Mannkynssagan verður að lok-
um hæstiréttur yfir þeim atburð-
um og deilum, sem gerast í nú-
tímanum, kannske löngu eftir að
við sem nú lifum erum komin
í gröfina. Áfrýjunarfresturinn til
æðsta dómstóls hennar er oft æði
langur og gagnasöfnun getur
dregist svo áratugum skiptir.
Áberandi dæmi um þetta hef-
ur nýlega komið fram um sögu
fsland á þessari öld. í minninga-
bók Jóns Krabbe líta fyrst dag*
ins Ijós ýmsar merkilegar for-
sendur að lokadómi sögunnar um
sambúð Dana og fslendinga á
tímum konungssambandsins.
Þótt 15 ár séu liðin frá lokum
heimsstyrjaldarinnar miklu er
enn fjarri því að öll kurl séu
komin til grafar. f æviminning-
um kunnra forustumanna, svo
sem nú síðast minningum Alan-
brookes lávarðar koma fram
margar nýjar og áð jr óþekktar
staðreyndir.
Ekki þarf mikla fjarlægð né
að stíga upp á háan sjónarhól
sögunnar til þess að sjá, að upp-
reisnin í Ungverjalandi haustið
1956 verður talin með merkileg-
ustu viðburðum pessara aidar.
Með rannsókn Sameinuðu þjóð-
anna og ýtarlegri skýrslu Ung-
verjalandsnefndarinnar voru lögð
þýðingarmikil drög að sagnrænu
mati þessara atburða. Var það
niðurstaða skýrslunnar, að bylt-
ingin hefði verið uppreisn gerv-
allrar ungversku þjóðarinnar
gegn stjórn, sem var gersneydd
öllu trausti þjóðar sinnar, en hélt
valdi sínu við með lögreglueia-
ræði og erlendu hervaldi.
Rangur vitnisburður
og mótsagnir
Þessum röksemdum hefur
kommúnistastjórnin ungversk*
mótmælt og staðhæfir þvert á
móti, að byltingin hafi verið verk
Framh. á bls. 22.
Rússar hafa nú 50—80 þúsund manna herlið i Ungverjalandi. — Enda þótt það væri flutt á brott,
gæti það alltaf verið til taks við landamærin í nokkurra klukkustunda fjariægð frá Búdapest. —