Morgunblaðið - 12.04.1960, Side 13

Þriðjudagur 12. apríl 1960
MORCTJNnr 4 OIÐ
13
í TILEFNI af grein um Albert
Schweitzer, sem Morgunblaðið
hafði birt eftir erlendu tímariti,
skrifar sr. Jón Auðuns dómpróf-
astur athugasemd þann 1. apríl
í sama blað. Var það í sjálfu sér
gott og réttmætt, en um leið
veitist hann að kristniboðinu og
gerir kristniboðum upp afstöðu
til Alberts Schweitzers á mjög
svo villandi hátt. Vill undirritað
ur því benda á eftirfarandi:
a) Um kristniboðið er það að
segja að áratugum saman, t.d. frá
því um 1930, hefir bæði kristni-
boð og guðfræði Schweitzers
verið kynnt ungum mönnum, er
að kristniboði starfa, þegar á
námsárum þeirra. Löngu áður en
íslendingar tóku að leggja rækt
við þennan ágæta mann, gáfu
játningatrú kristniboðsfélög, eins
og t.d. NMS, út bækur um starf
hans og þegar á fyrsta námsári
mínu í guðfræði fékk ég að vita
um skýringar hans á siðgæði
Fjallræðunnar (1934). Sú skoðun
sem sr. J.A. lætur í ijós varðandi
aðra kristniboða, er ekki frá
Schweitzer runnin og honum
mjög ólí'k. Geta menn sannfærzt
um þetta með því að lesa orð
hans sjálfs í hinni ágætu bók
eftir sr. Sigurbjörn Einarsson, nú
verandi biskup (útg. Setberg
1955). Má þó vera að hér sé sr.
J.A. samverkamaður Guðs um
eflingu kristniboðsins á dulinn
hátt. Það eru ekki játningarnar,
heldur illt framferði hvítra
manna víða um lönd ,sem rýrir
álit þess — og kirkjunnar — í
ekki-kristnum heimi.
b) Guðfræði Schweitzers er
ekki sú, sem talin er frjálslynd
hér á landi, þótt hún sé sérkenni-
leg og róttæk. En hún átti sinn
þátt í að kveða niður hina gömlu
frjálslyndu guðfræði, með því
að Schweitzer lagði svo mikla
áherzlu á kenningu Jesú um hina
síðustu tíma (Lösung der konsek
venten Eschatologie). Margir
frjálslyndir guðfræðingar tóku
þessu illa, þar sem þeir höfðu
sumir strikað þetta nálega út.
Má benda mönnum á „Modern
Churchman“ frá sept. 1946 því
til sönnunar. Schweitzer hefir
átt sinn þátt í að endurnýja hina
’ biblíulegu mynd af Jesú Kristi
og um leið að steypa hinni frjáls-
lyndu af stóli. Hollt væri kenni-
mönnum hér einnig að lesa það,
sem hann segir um heimilisguð
ræknina (sbr. bók sr. S.E. bisk
Jóhann Hannesson prófessor:
Lotning fyrir lífinu
r aras-
Efti
lina á Ver-
woerd
EINS og frá var skýrt í
sunnudagsblaðinu, var gerð
tilraun til að ráða Verwoerd
forsætisráðherra Suður-
Afríku, af dögum sl. laug-
ardag, er hann hélt ræðu
við opnun sýningar einnar
í Jóhannesarborg.
Verwoerd sagði meðal
annars í ræðu sinni, er hann
talaði um atburði undanfar-
innar viku og stefnu stjórn-
arinnar: — Enginn skal
komast upp með ofbeldi
— enginn skyldi ætla, að
hann geti gengið yfir lík
okkar og komið málum sín-
um þannig fram.
Er Verwoerd var kominn í
sæti sitt, að ræðunni lok-
inni, réðist að honum hvít-
ur bóndi, og skaut að hon-
um þrem skotum úr lítilli
skammbyssu. Tvö hæfðu og
særðu forsætisráðlierrann
nokkuð — en hann er nú
sagður hress og á góðum
batavegi. — Myndin er tek
in rétt eftir árásina. Ver-
woerd hefir fallið við og
heldur báðum höndum um
blæðandi andlitið, en menn
beygja sig yfir hann. — Sjá
fréttir frá S.-Afríku á for-
síðu.
ups). Það er annar tónn en sá,
sem hér hefir talizt frjálslyndur.
c) Heimspeki Schweitzers er
ekki hin minnsta gjöf hans til
mannkynsins, eins og sr. J. A.
bendir réttilega á. Kenninguna
um lotninguna fyrir lífinu má
gera svo einfalda að unglingar
fái skilið hana og ætti að mínum
dómi að kenna hana í skólum, á-
samt öðrúm þeim sannindum,
sem menning vor lifir á. Ég fæ
ekki skilið þá menn, sem veitast
að þessari kenningu, því að hún
liggur í sjálfum kristindóminum
og eftir henni fara meira og
minna allir þeir, sem vinna að
menningarmálum af samvizku-
semi ,svo sem kennarar, læknar,
húsmæður, hjúkrunarkonur og
yfirleitt allir mannvinir.
Ég gerði tilraun til þess að
skýra hana fyrir almenningi í
útvarp árið 1954. Það er gert á
mjög einfanldan og alþýðlegan
hátt, án fræðiorða, svo að öllum
mætti verða ljóst hvað hér er
um að ræða E.t.v. sjá menn ekki
hvað af efninu er frá A. Schweitz
er og hvað er frá undirrituðum,
en það munu þeir finna, sem
meira vilja vita. Bið ég þvi
Morgunblaðið að birta þetta
stutta mál eins og það var flutt,
þar sem það er aftur komið á
dagskrá.
— ★ —
EINN af vinum mínum í Kína,
sagði mér eftirfarandi sögu:
„Meðan ég var við nám í Ame-
ríku, þá gerðist einkennilegur
atburður. Nokkrir ungir menn
fóru inn í stóran og langan helli.
En meðan þeir voru inni í hell-
inum, vildi svo til að grjót hrundi
í fjallinu og lokaði hellisdyrun-
um svo að þeir gátu ekki komizt
út aftur. Nú var þetta grjót svo
mikið og steinarnir svo stórir að
ókleift virtist að ryðja því burt á
stuttum tíma. Og þó var strax
hafizt handa þegar vitað var að
mennirnir voru innilokaðir. Með
an menn unnu í grjótinu, bárust
fréttir út um landið um þessa
menn, sem innilokaðir voru í
hellinum. Heil þjóð fylgdist með
í fréttum af þessu björgunar-
starfi, fé var safnað, fleiri menn
voru sendir og það var unnið
sleitulaust dag og nótt við að
bjarga þessum fáu mönnum.
Þegar loksins var búið að ná
þeim út, þá var engu líkara en öll
þjóðin fagnaði“.
„Ég hafði aldrei séð né heyrt
annað eins, aldrei orðið var við
neitt þessu líkt. Það hefði verið
, alveg ómögulegt og óskiljanlegt
að nokkuð þvílíkt hefði getað
átt sér stað í Kína“.
Þannig sagði minn kínverski
vinur frá. Og þegar ég heyrði
þessa sögu ,skildi ég undir ^eins
hvað hann átti við. Yfirleitt
vilja Kínverjar ekki bjarga
mönnum úr lífsháska nema fyrir
allmikla borgun. Sagt er jafnvel
að þeir standi og horfi á menn
brjótast um í vatninu og hreyfi
sig hvergi nema þeim séu boðin
mikil björgunarlaun. Allir sem
verið hafa í Kína, kannast við
þennan hugsnarhátt. Það eru
andar og djöflar í vatninu og
þeir eru að taka þann, sem er að
farast og það er hættulegt að
hrifsa mann úr höndum þeirra,
segja Kínverjar.
Nú má spyrja: Er auðið að
finna eitthvert ákveðið sérkenni
í hinni kristnu menningu, sem að
greinir hana frá allri annarri
menningu? Eigum vér eitthvað,
sem vantar í annarlega menn-
ingu, þar sem kristindómurinn
er ekki kunnur, eitthvað, sem lif
ir aðeins þar sem kristindómur-
inn er eða hefir verið? Og ef það
er þá til, er það þá lítils eða mik-
ils virði?
Eins mætti líka spyrja, með
hliðsjón af vorri eigin sögu:
Hvað gerðist hér á íslandi til
forna þegar kristindómurinn
kom? Hvað var það, sem festi
hér rætur við boðun trúarinnar
og breiddist síðan út smátt og
smátt og hefir haldizt hér allt til
þessa dags?
Menn vita að visu að skömmu
eftir komu kristninnar rann frið-
ar og menningaröld upp yfir
þessu landi, líkt og yfir írlandi,
nokkrum öldum áður, þegar
kristnin kom þangað. Allir, sem
íslandssögu lesa og skilja, vita
að smátt og smátt var hætt að
blóta goðin og bera út börn og
varla er hætt við að menn taki
þann sið aftur upp, þótt þeir af-
neiti kristninni. En það gerðist
margt annað líka. Samt höfum
vér ef til vill talið það svo sjálf-
sagt að vér höfum aldrei um það
hugsað. Kristindómurinn gaf þjóð
vorri lotningu fyrir lífinu og þess
njótum vér enn í dag, en svo er
því ekki varið meðal allra þjóða
og það er enginn sjálfsagður
hlutur.
Virðum nú fyrir oss einn af
mestu og beztu mönnum samtíð-
ar vorrar, sem vér að vísu höfum
heyrt nefndan, en vitum þó lítið
um. Virðum fyrir oss kristniboð-
ann og mannvininn mikla, Albert
Schweitzer. Hann var einn þeirra
sem fengu Nóbelsverðlaunin í
fyrra. Menn hafa hlaðið á hann
lofi, háskólarnir hafa sæmt hann
doktorsnafnbót. Sjálfur hefir
hann getið sér mikla frægð á
sviði tónlistar, heimsspeki og
guðfræði. En mestum tíma og
beztu manndómsárum ævi sinnar
hefir hann varið sem kristniboði
í Afríku, nánara til tekið í Kongó,
sem er eitt af óheilnæmustu lönd
um jarðar. Þar hefir hann verið
læknir og byggt mikið sjúkrahús
og glímt við hina ægilegu erfið-
leika frumskógarfátæktar og
skæðra drepsótta. Hitstörf hans
eru líka svo mikil og vönduð að
þau hefðu út af fyrir sig verið
nægileg til að afla honum frægð-
ar.
Guðfræði Schweitzers markaði
tímamót í sögunni. Hann vakti
athygli manna á því að kenning
Jesú um hina síðustu tíma og
endalok veraldar væri miklu þýð
ingarmeiri heldur en menn höfðu
ætlað og að án hennar væri ó
mögulegt að skilja rétt ævi Jesú
og starf. Þessa guðfræði munum
vér ekki rekja hér, heldur að
eins taka það fram að eftir þann
tíma tók smátt og smátt að dofna
yfir hinni svökölluðu „Ævi-Jesú
guðfræði" (Leben-Jesu Theolog
ie) og önnur guðfræði ruddi sér
til rúms, þar sem lögð er meiri
áherzla á þjáningu Jesú, dauða
og upprisu.
En til þess að veita svör við
spurningum vorum, viljum vér
heldur snúa oss að heimspekinni
Schweitzer er ættaður frá Elsass
og var þar af leiðandi talinn með
Þjóðverjum þegar fyrri heims-
styrjöldin stóð yfir. Þá var hann
ekki lengur frjáls að vinna að
læknatrúboðinu, en sneri sér að
heimspekinni. Og þá mótaði
hann kcnningu sína um lotning-
una fyrir lífinu. En hún er ein-
mitt frá kristindóminum komin,
segir hann. Vér finnum hana í
Nýja Testamentinu og í hinni
fyrstu kristni og getum fylgt
henni gegnum kirkjusöguna með
ýmsu móti, þó ekki sé hún alls
staðar jafn lifandi og innileg.
Með því að veita menningunni
þessa lotningu fyrir lífinu, hefir
kristindómurinn markað afar
djúp spor alls staðar þar sem við
honum hefir verið tekið. Þannig
hafa hin heiðnu þjóðfélög for-
feðra vorra gjörbreyzt og tekið
hinum stórkostlegustu framför-
um. Lotningin fyrir lífinu hefir
einnig skapað almennan framfara
vilja og þess vegna hafa fram-
farirnar á svæðum hinnar
kristnu menningar orðið miklu
meiri og hraðari heldur en ann-
ars staðar í heiminum, t.d. í
Afríku, Indlandi og Kína.
Hin indverska heimspeki og
trú, ásamt Búddhadóminum, er
yfirleitt neikvæð í þessu efni seg
ir Schweitzer vegna þess að þar
er haldið að mönnum flótta frá
lífinu og ábyrgð þess. Einstakl*
ingurinn reynir að frelsa sjálfan
sig með lífsflótta og lífsafneitun
og það er hið æðsta markmið að
lífið leysist upp og renni saman
við Nirvana. Aftur á móti telur
hann hina fornu heimspeki Kín-
verja að mörgu leyti merkilega
og jákvæða í ýmsum atriðum,
ekki sízt Lao-tze.
Þegar minn kínverski vinur,
sagði mér söguna, sem ég minnt-
ist á rétt áðan, hafði ég ekki
kynnt mér þessa kenningu hjá
Schweitzer og samt datt mér
einmitt þetta í hug. Vér höfum
allt aðra afstöðu og aðra menn-
ingu en þeir, sem ekki kæra sig
um að hjálpa mönnunum út úr
hellinum. Vér erum ekki að þinga
við menn um björgunarlaun,
heldur björgum þeim, sem vér
getum bjargað. Um leið og vér
gerum það, þá vitum vér að vér
erum að þjóna Guði. Það, sem
þér hafið gert einum af þessum
mínum minnstu bræðrum, segir
Jesús, það hafið þér gert mér.
Þegar vér líknum hinum þjáðu,
hjálpum börnum, gamalmennum,
líknum blindum, holdsveikum,
særðum, lömuðum og fötluðum,
þá er það kærleikur Jesú Krists
og lotningin fyrir lífinu, sem hef
ir knúð bæði einstaklinga og
þjóðfélög til að gera þetta. Og
þessi þjónusta, sem byrjaði í smá
um stíl, hefir hlotið viðurkenn-
ingu valdhafanna í þjóðfélögum
vorum, svo að ríkisvaldið eflir
þetta starf eða tekur það jafnvel
alveg að sér.-------En í heiðn-
um þjóðfélögum virðist þetta
hin mesta fjarstæða. Og hér kem
ur líka annað til greina: Krist-
inn söfnuður lætur ekki staðar
numið við sína eigin þjóð, hanix
leitar einnig þeirra, sem eru inni
lokaðir í hellinum í fjarlægum
löndum, í eymd og ótta, fátækt
og neyð. Þar boða kristnir menn
trúna og vinna sitt líknarstarf
— margir á sama hátt og Schw-
eitzer — þótt ekki séu margir
eins afkastamiklir og hann, sem
stendur á hátindi menningar og
menntunar á mörgum sviðum og
hefir áhrif á fjölda manna, sem
vilja þó ekki fylgja honum, held
ur dást aðeins að afreksverkum
hans.
Lotningin fyrir lífinu mótar
ekki aðeins líknarstarf og þjóð-
félagslega þjónustu, heldur einn-
ig daglegt líf manna og afstöðu
þeirra til gjörvallrar tilverunnar
ef þeir eru þá vakandi kristnir
menn. Tökum t. d. garSyrkju-
manninn. Hann fer mjúkum
fingrum um rætur blómanna,
sem hann gróðursetur og gerir
það sem hann getur til að hjálpa
þeim til að lifa. Dýravinurinn
elskar dýrin, þau eru vinir og
félagar, sem hann talar við, hann
finnur til með þeim, fer vel með
þau og saknar þeirra þegar þai#
deyja. Verkamaðurinn fagnar því
að framleiða verðmæti handa
komandj kynslóðum, honum þyk-
ir vænt um vegina, brýrnar,
byggingarnar og mannvirkin, er
Framh. á bls. 17.