Morgunblaðið - 09.10.1960, Page 1

Morgunblaðið - 09.10.1960, Page 1
Sunnud. 9. okt. 1960 Lola Montez, Chritina Bel'giojoso prinsessa, Marie Camille Pleyel, Maria Pawloiona — en hver» vegna að halda þe.rsari upptaln- ingu áfram? Það voru efcki einungis konur, sem dáðust að honum. Við slag- hörpuna vakti Liszt takmarka- lausa aðdáun allra listbræðra sinna. Schumann, Mendelssohn, Berlioz, Hallé, Moscheles, jafnvel hinn afbrýðisami Chopin — allir allir tóku þátt í lofsöngnum, tilbeiðslunni. Það var Chopin sem hafði skapað píanó-tæikni. En það var Liszt sem breiddi ár- angurinn út um Evrópu. Chopin, sem hélt svo sjaldan tónleika og var of veikburða til að knýja mikil hljóð úr slaghörpunni, gat ekki haft jafn mikil áhrif á á- heyrendur og Liszt. Hann var meiri snillingur og kannske jafn- vel betri slaghörpuleikari en Liszt — en sá síðarnefndi hafði styrkinn, eðlishvötina, máttinn til að gera áheyrendur nær óða og örvita. „í samanburði við hann erum við allir börn“, sagði Arthur Rubinstein. Á þessu málverki eftir Iíanhauser frá árinu 1840 situr Liszt við píanóið og við fætur hans Agoult greifynja (ein af astmeyjum hans). Til vinstri sitja Dumas eldri og George Sand (önnur ástkona Liszts). Og að baki þeirra standa Victor Hugo, Paganini og Rossini. — ranz ÞEGAR Franz Liszt lék á slaghörpuna köstuðu hefðarfrúrn ar skartgripum sínum og gim- steinum upp á sviðið, í stað blóma. Þær æptu í æðislegri hrifningu og stundum leið jafn- vel yfir þær. Aðrar æddu að svið inu, til þess að sjá sem bezt and- lit hins mikla snillings. Þær slóg- ust um grænu hanzkana sem hann hafði af ásettu ráði skilið eftir á slaghörpunni. Ein frúin náði í vindilstubbinn, sem Liszt hafði fleygt frá sér bak við leik- íviðið. Hún bar hann í barmi *ínum til dauðadags. Aðrar kon- ur komust yfir ómetanlega helgi- gripi, svo sem slitna strengi úr slaghörpunni, sem hann hafði leikið á. Þessir disjecta membra voru settir í ramma og tilbeðnir. Hinn furðu lostni Heinrich Heine spurði einu sinni lækni hvaða sjúkdómstegund þessi Liszt-móðursýki væri. Læknirinn, skrifaði Heine, „talaði um segul- «fl, snertiafl og rafmagn; um smitun í mollulegum og loftlitl- um sal, fullum af óteljandi kerta ljósum og hundruðum sveittra manna; um flogaveikisköst og að •vif; um fiðring og tónlistarlegar spanskflugur og önnur sjaldgæf atriði“. Heine segir frá hljóm- leikum, sem hann hlustaði á, þar sem tvær ungverskar greifafrúr börðust um neftótoaksdósir Liszts, vörpuðu hvor annarri niður og flugust á, þangað til þær voru orðnar magnþrota. v L I S Z T, er var sonur lágt setts ungversks embættismanns í þjón- ustu Esterhazy fursta, var kon- ungur langa ævi, frá árinu 1811 til 1886. Sem konungur vænti hann þes§ að vera dýrkaður og tilbeðinn. Hann kyssti ekki hend ur hefðarkvenna. Þær kysstu hendur hans. Sem konungur gat hann ekki tekið við peningum og hann tók aldrei eyri af nemend- um sínum. í bekkjum hans söfn- uðust nemendurnir saman, biðu óþreyjufullir og töluðu í hálfum hljóðum. Um kl. 4 e.h. byrjuðu ÆSKAN — Á þrítugsaldri var Liszt ákaflega glæsilegur mað- ur. Hann var grannvaxinn, ljós hærður, höfðinglegur í fasi og fjaðurmagnaður í hreyfingum. brosir með vanþóknunarsvip, en honum er skemmt. Tónlistarheimurinn er þegar byrjaður að halda hálfrar ann- arrar aldar afmæli hans hátáðlegt — hann fæddist 22. október 1811 — en Liszt verður ekki endur- skapaður. Við getum haft tón- verk hans á skemmtiskrám okk- ar, en tónvenk hans eru einungis lítill hluti þess tákns, er hann var sinni öld. Hann var mesti píanósnillingur sem heimurinn hefur nokkurn tíma þekkt, frá- bær hljómsveitarstjóri, tónskáld sem stöðugt á vaxandi viðurkenn ingum að fagna og kennari, sem gerði marga nemendur sína að hetjum nótnaborðsins. En auk þess var hann umræddasti, dáð- asti, öfundaðasti og rómantísk- asti allra tónlistarmanna nítjándu aldarinnar. Hann var persónu- gerfingur rómantíkurinnar — í lífi sínu, í slaghörpuleik sínum og í tónverkum sínum. skorti og annan, sem hinn líkams veili Chopin óskaði sér að hafa. í æsku var Liszt óvenjulega lag- legur — grannur, ljóshærður, höfðinglegur, kvikur — líkam- lega var hann gerður úr járni. Hin glæsilega framkoma hans á leiksviðinu nægði til að heilla allar konur. Liszt svarsði i sömu mynt og öll Evrópa fylgdist með ástamálum hans. Það var t.d. Marie d’Agoult greifafrú, þá þegar gift, sem hann flýði með til Parísar og eignaðist þrjú börn með (eitt þeirra var Cosima, sem giftist Hans von Búlow, en yfirgaf hann vegna Wagners). Það var líka hin vindla-reykjandi prins- essa Carolyne von Sayn-Wittgen- stein, einnig gift, sem skildi við eiginmann sinn árið 1847, til þess að lifa með Liszt. Svo var það hin afbrýðisama og ofsafengna kósakka-greifafrú Olga Janina sem varð á vegi gamla töfra- mannsins árið 1870, gerðist ást- kona hans, ógnaði honum með skammbyssu og sagðist myndu fremja sjálfsmorð, án ástar hans. Auk þeirra sem nefndar hafa verið, voru það George Sand, Marguerite Gautier (Kamelíufrú in sem Dumas gerði ódauðlega), Fram á daga Liszts var fyrir- myndin sú — eins og hún birtist í slaghörpuleik hinna beztu píanóleikara: Moscheles, Humm- el, Kalkbrenner og Herz — að leika með hendurnar eins nálægt nótunum og mögulegt var. Liszt varpaði öllu þessu fyrir borð. Hann varð fyrstur til að brjóta algerlega í bága við þetta, enda þótt slaghörpuleikur Beethovens hefði vísað veginn (Liszt hafði lært með Karl Czerny, nemanda Beethovens). Liszt kom fram á sviðið lyfti höndunum hátt og lét þær falla með afli niður á nót- urnar. Strengir hrukku og þönd- ust, tónaflóð fyll-ti salinn og nýr heimur laukst upp fyrir áheyr- endum þegar fingur snillingsins þutu aftur og fram um nótna- borðið. Engin samkeppni var hugsan- leg gagnvart slíku tónaflóði. — Mesti keppinautur Liszts, Sigis- mund Thalberg, lagði París und- ir sig, meðan Liszt var í burtu með greifafrúnni sinni. Hann flýtti sér til baka, tók söngleika- húsið á leigu og sýndi París hver væri hinn sanni einvaldur. Að lokum birtust þeir Liszt og Thal- berg á sömu leikskrá. Thalberg var úrskurðaður fremsti píanó- leikari í Evrópu. Og Liszt? Hann var sá eini. V v v L I Z T virðist óvefengjan- lega hafa verið fyrsti píanóleik- ari í sögu mannkynsins, sem flutti einleik, eins og þeir eru þekiktir í dag. f sjálfsœvisögu sinni gerir Ignaz Moscheles kröfu hann lifir jafnlengi og 19. öldin eftir Harold C. Schönberg allir að tauta: „Der Meister komrnt". Der Meister — meistarinn — gengur inn í stofuna. Allir rísa úr sætum og færa sig lotninga- fullir nær honum. Konurnar kyssa hönd hans. Liszt segir öll- um að setjast. Hann er aldrei ávarpaður nema hann tali fyrst. Hann lítur yfir nótnabókahlað- ann á einni slaghörpunni. Eitt tónverkið vekur áhuga hans. Slag hörpuleikarinn sem hefur undir- búið það, gengur að slaghörp- unni, samkvæmt hinni konung- legu skipun. Liszt hlustar. Hann gerir athugasemdir. Stundum ýt- ir hann óþolinmóðlega htnum ó- gæfusama vesaling frá slaghörp- unni og leikur sjálfur tónverkið, eins og á að leika það. Allar ungu stúlkurnar í bekknum taka þeg- ar að falla í ómegin. Meistarinn Aðeins einn tónlistarmaður hafði enn meiri áhrif á áheyr- endur, en Liszt. Það var Paga- nini. Og til hans sótti Liszt margt af venjurn sínum. Liszt valdi ávallt beztu uppspretturnar. Hann hafði í fyrsta skipti hlust- að á Paganini í París, árið 1831 og ákvað þegar að gera það á sitt hljóðfæri, sem Paganini gerði á fiðluna. Árið eftir hlustaði hann í fyrsta skipti á Chopin og uppgötvaði að slagharpan var tæki til fínni túlkunar, eigi síð- ur en fiðlan. Paganini og Chopin höfðu örlagarikustu tónlistaráhrif á líf Liszts. V v v E N LIS Z T hafði a. m. k. ELLIN — Liszt var kominn einn eiginleiika, sem hinn stranga, yfir sextugt þegar Janina hót- djöfullega ítalsika fiðlusnilling aði að drepa sig af ást til hans. til heiðursins en rannsóknir hafa leitt í ljós að Moscheles hafði söngvara, sem aðstoðaði hartn. Enda þótt Liszt héldi ekki mjög oft slíka einleika, þá gerði hann það öðru hverju. Árið 1840 aug- lýsti hann í London röð af píanó- einleikjum. Hann var margbrotinn maður — gæddur mörgum og andstæð- um eiginleikum, snilligáfu, hé- gómagirnd, veglyndi, listagirnd, trúrækni, fordild, bókmenntaþrá og hugsjónum. Að nokkru leyti Byron, að nokkru leyti Mephisto pheles, að nokkru leyti St. Franz. Starf hans sem eonsert-píanó- leikari átti sér ekki langan aidur. Á hátindi frægðar sinnar 1847 hætti hann öllu hljómleikahaldi og kom aldrei framar opinber- lega fram, sem launaður lista- maður; heldur einungis á góð- gerða-hljómleikum. í stað þess að leika sjaiíur, kenndi hann og Frh. á bls. 2.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.