Morgunblaðið - 15.10.1960, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 15. okt. 1960
Hammarskjöld
málsvari smáþjóðanna.
RÚSSNESKI einvaldsherrann
er að snúa heim eftir þriggja
vikna dvöl í New York á fundi
Allsherjarþings S.Þ. Þing þetta
mun lengi í minnum haft vegna
allrar framkomu Krúsjeffs á því.
Vafalaust bar meira á honum þar
en öðrum stjórnmálamönnum, en
ERLENDIR VIÐBURDIR:
Krúsjeff hverfur af hdlmi
skipta Rússa af Kongó-málinu.
Þau afskipti hafa lætt fyrsta
gruninum í hug hinna dökku Af-
rikuþjóða, að rússnesk afskipti
geti orðið þroska ungra ríkja
stórhættuleg. Þær finna það jafn
framt að þeim sé hollast að leysa
vandamál sín án utanaðkomandi
afskipta, kannski með nokkurri
hlutlausri aðstoð SÞ.
Vernd fyrir smáþjóðir
Árás Krúsjeffs á Hammar-
skjöld fékk heldur ekki neinn
hljómgrunn meðal Afríku- og
Asíuþjóðanna. Hann virðist einn-
ig hafa fengið rangar upplýsing-
ar um viðhorf Afríkuþjóða í
Kongómálinu. Það er að vísu rétt,
að Afríkuþjóðirnar viðurkenndu
fyrst og fremst stjórn Lumumba
í Kongó og frá þeim heyrðust
gagnrýniraddir þegar SÞ feng-
ust ekki til að veita Lumumba
virka aðstoð gegn fjandmönnum
hans. En þessi gagnrýni ristir
ekki djúpt, því að á móti henni
anna. Það eru þvert á móti hii
ríkin. Að þessu leyti eru samtök-
in aðallega samtök smáþjóðanna
og ég treysti því að þær muni
bera gæfu og vit til að nota sér
samtökin og veita þeim forustu.
Ég mun sitja kyrr í stöðu
minni þetta kjörtímabil sem þjón
ustumaður samtakanna í þágu
allra hinna þjóðanna meðan þær
vilja að ég sé kyrr.
Og enn fleiri svipleiftur úr
ræðu Hammarskjölds:
— Það er auðvelt að segja af
sér. En það er ekki auðvelt að
sitja kyrr. Það er auðvelt að
beygja sig fyrir vilja stórveldis.
Hitt er viðurhlutameira að veita
mótspyrnu.
Eins og allir sem hér eru við-
staddir vita hef ég oft áður þurft
að veita mótspyrnu og í ýmsar
áttir. Ef það er ósk þjóðanna sem
finna í samtökunum beztu vernd
sína, að ég veiti enn mótspyrnu,
þá mun ég gera það enn sem
fyrr. . , _ , . »
ar geti fullkomlega treyst hon-
um. Hann hefur verið sterkur,
eins og í Súez-deilunni, þegar al-
menningsálitið magnaði samtök
Sameinuðu þjóðanna svo að þau
gátu stöðvað hernaðarárás Breta
og Frakka. En hann hefur líka
brugðist eins og í Ungverjalandi,
þegar í hlut átti einræðisveldi,
sem hirti ekki um réttlæti eða
heiður. .
Krafa smáþjóðanna
Ósigur Krúsjeffs á þingi SÞ.
varð mestur fyrir það, að hann
tók ekki tillit til þessarar þró-
unar. f Ungverjalandsmálinu
virtu Rússar verndaraðgerðir SÞ.
að vettugi. Að þessu sinni virt-
ist Krúsjeff ekki hafa skilið, hve
smáþjóðirnar telja samtökin mik-
ilvæg til að viðhalda frelsi sínu
á tímum stórvelda átaka. Því
fékk hann alla nema hina ósjálf-
stæðu leppfulltrúa upp á móti
sér, þegar hann gerði atlöguna
Milli þess sem hann talaði um
forustu Rússa í baráttunni gegn
nýlenduveldunum, barði hann i
borð og vildi beita ofríki. Þannig
varð hann sjálfur undarleg í-
mynd gömlu nýlenduvaldhaf-
anna, sem skeyttu því engu atT
ræða málin efnislega, því að vald
ið var þeirra.
Stærsti nýlendukúgarinn
Og ræða Macmillans varð Krúa
jeff skeinhætt. Hún var töluð
stilltum rómi en það leyndi sér
ekki að Krúsjeff sveið undan
henni. Þingheimur hlýddi þögull
og eftirtektarsamur, þegar Mae-
millan benti á stærsta nýlendu-
kúgarann. Maemillan gat trútt
um talað, því að einmitt um þess
ar mundir voru Bretar að gefa
stærstu Afríku-nýlendu sinni,
Nígeríu frelsi. En þar í salnum
var annar vald-hafi sem átti eft-
ir að fylgja fordæmi Breta og
gefa nýlendum sínum trelsi, sjálf
ur Krúsjeff.
Við höfum undanfarna mánuði
heyrt í heimsfréttunum heiti
margra ókennilegra þjóða og
ríkja, sem hlotið hafa sjálfstæði,
aðallega í Afrífcu. En fjöldi ann-
arra þjóða, sumar einnig með ó-
kennileg heiti bíða enn eftir því
að losna úr nýlenduheimsveldi
Ri'l'sa. Hér skulu nokkrar þessara
undirokuðu þjóða taldar:
Úkrainumenn
Hvít-Rússar
Litháen-búar
Lettar
Eistar
Armenar
Grúsíumenn
Azerbajsar
Uzbekar
Turkmenar
Kirgizar
Tadsjikar
Kazakar
Tartarar
Jakútar
Búrjatar
Ennfremur halda Rússar eftir-
farandi þjóðum svo í viðjum her-
valds, stjórnmála og efnahags-
mála, að yfirlýst sjálfstæði þeirra
er yfirskyn eitt:
Pólverjar
Austur-Þjóðverjar
Ungverjar
Tékkar
Rúmenar
Albanir
Búlgarar
Mongólar í Ytri-Móngólíu
Kórear í Norður-Kóreu
Með þetta í huga var ekki
nema eðlilegt, að Krúsjeff biði
ósigur á þingi SÞ. og hann fengi
hinar ungu þjóðir á móti sér, er
hann hótaði að brjóta niður varn
arvegg þeirra samtök SÞ.
Baráttan heldur áfram
En enginn má samt ætla að
Krúsjeff sé af baki dottinn. Bar-
áttan stendur áfram um fylgi Af-
ríkuþjóðanna. Þær styðjast nú
mjög við Sameinuðu þjóðirnar en
ef allt fengi að þróast í friði
mætti vænta þess að þær hneigð
ust fremur til samstarfs við Vest
urveldin sem hafa gefið þeim
frelsi, en við það nýlenduveldi
sem hvergi hefur slakað á kúg-
un sinni á öðrum þjóðum. Ýmsir
þröskuldar eru þó í vegi fyrir
samstarfi Afríkuþjóðanna og vest
rænna þjóða, þeir örðugustu eru
t.d. Alsír-málið, sem nokkur von
er til að leysist og Suður-Afríku
málið, sem engin lausn virðist
fyrirsjóanleg á.
Enn mun hinn mikli munur á
lífskjörum valda breiðu bili milli
þessara þjóða. Það gera kannski
framar öllu, hinar öruggu sam-
göngur nútímans. Höf og eyði-
merkur geta ekki lengur aðskil-
Framhald á bls.
ekki hefur það orðið honum til
álitsauka, hvorki fyrir stjórn-
vizku, stillingu eða kurteisa hegð
un. Krúsjeff snýr heim, hverfur
af hólmi í rússneskri þotu eftir
verulegan persónulegan ósigur.
Hann ætlaði sér að vinna þingið
með trompum, en spilin snerust
í hendi hans svo hann sat eftir
ir,eð tóma hunda. Er. þingið held
ur áfram vonandi í betra and-
rúmslofti og með betri um-
gengissiðum.
Menn ræddu mjög um það á
sínum tíma þegar Krúsjeff boð-
aði komu sína á þingið, hver til-
gangur hans væri / eð svo ó-
venjulegu uppátæki. Sumir gátu
sér til, að nú ætlaði Krúsjeff að
breyta til og bjóða sættir að
nýju. Það fór á aðra leið, því að
þótt Krúsjeff hafi verið vondur,
hefur hann aldrei Orðið verri en
einmitt á þessu þingi. Hann sagði
Vesturveldunum á hendur al-
gjöru stríði — köidu stríði. En
uppskar í staðinn lokauppgjör
hins gamla ímyndaða sáttatíma.
Macmillan sem hafði fyrir París-
arfundinn reynt af ítrasta megni
að koma á sáttum milli austurs
og vesturs, og varð sjálfur fyrir
vonbrigðum og álitshnekki þegar
það mistókst, gerði reikningana
við Krúsjeff upp á hrífandi hátt
í óvenju glæsilegri pólitískri
pæðu.
Skopmynd úr suður-amerisku biaði. Þannig vill Krúsjeff endurskipuleggja Sameinuðu þjóðirnar.
Fyrirætlun mistókst
Að aflokinni för Krúsjeffs sýn-
ist það glöggt að hverju hann
stefndi frá upphafi. Hann vonað-
ist til þess að geta fengið hinar
nýju þjóðir Afríku og Asíu í lið
með sér gegn Vesturveldunum.
Nú var tækifærið til þess, þegar
hvorki meira né minna en 15 ný
Afríkuríki fengu á einu bretti
inngöngu í samtökin. Að þessr*
sýnist öll viðleitni hans hafa
beinzt. Geðillskuköst hans brut-
ul fram, þegar hann fékk þessu
ekki komið til leiðar. Þá sneri
hann reiðinni gegn Hammar-
skjöld framkvæmdastjóra SÞ. og
krafðist breytinga á skipulagi
þeirra sem allir sáu að myndu
gera þau áhrifalaus.
Svo virðist sem upplýsingar
Krúsjeffs um ástand í Afríku-
ríkjunum hafi ekki verið réttar. |
Hann virðist því ekki hafa gert
sér réttar hugmyndir um viðhorf
afrísku fulltrúanna. Áróðurs- og
vígorð hans um að Rússland
hefði forustu í baráttunni gegn
nýlenduveldunum höfðu ekki
þau áhrif á afrísku fulltrúana,
sem hann virðist hafa gert sér
vonir um. Vel má vera, að þau
hefðu orðið áhrifaríkari fyrir
nokkrum mánuðum, en það hefur
breytzt upp á síðkastið vegna af-
hamlar, að slík pólitísk afsikipti
SÞ. á innanríkismál eins ríkis
gætu einnig verið mjög varhuga-
verð.
Hammarskjöld svaraði árásum
Krúsjeffs á einbeittan en stillileg
an hátt.
Krúsjeff hafði .beint þessum
orðum til hans:
— Til að fyrirbyggja allan mis
skilning, þá vil ég taka fram, að
vér treystum Hammarskjöld ekki
og getum ekki treyst honum. Ef
hann tekur ekki í sig kjark til að
segja af sér, ef svo má segja á
kurteislegan máta, þá m-unum
vér draga óhjákvæmilegar álykt-
anir af því.
Hammarskjöld svaraði:
— Það eru ekki Sovétríkin né
heldur neitt annað stórveldi sem
íþarfnast verndar Sameinuðu þjóð
Mælt er að þessari ræðu Hamm
arskjölds hafi verið svarað með
meira, innilegra og ákafara lófa-
taki en heyrzt hefur nokkru sinni
fyrr i fundarsal Sameinuðu þjóð-
anna. Og þótt Krúsjeff gretti sig
og berði í borðið fór ekki á milli
mála að Hammarskjöld hafði
snert á viðkvæmum strengjum.
Hann hafði nú í fyrsta skipti
hreyft merkilegu atriði í þróun-
arsögu samtakanna, sem kemur
æ betur í ljós, að SÞ. eru á síð-
ustu árum að verða einn bezti
skjöldur hinna minnimátta smá-
þjóða gegn ágengni og ofbeldi
sterkari ríkja. Þessi skjöldur er
settur saman úr andlegum þátt-
um almenningsálitsins í heimin-
um, réttlæti og sáttavilja og
hann er fjarri því enn orðinn
nógu sterkur til þess að þjóðirn-
að Hammarskjöld og Sameinuðu
þjóðunum. Það er erfitt að segja,
hvaða áhrif viðbrögðin á þinginu
hafa á hann. Ólíklegt er að hann
geri nokkuð úr hótunum sínum
um að ganga úr Sameinuðu þjóð
unum, því að með því myndi
hann einangra kommúnistaheim-
inn. En hann 'hefur nú sjálfur
fundið það persónulega í fyrsta
skipti, að það er krafa smáþjóð-
anna að stórveldin og þar á með
al Rússland sjálft hlíti vilja sam-
takanna.
Krúsjeff beið mikinn ósigur á
Allsherjarþinginu. Hann fékk
nýju ríkin ekki í lið með sér.
Þvert á móti vakti framkoma
hans á þinginu og árásir á SÞ.
meiri tortryggni í garð hans með-
al nýju þjóðanna en nokkuð ann-
að miu Rússar hafa aðhafzt. —