Morgunblaðið - 05.11.1960, Blaðsíða 8

8
MORCUyttLAÐIÐ
Laugardagur 5. nóv. 1960
Dr. Þorkell Jóhannesson
háskólarektor minning
Eins órs gömul samgöngutæki
ú Akureyri
1 DAG er liðið eitt ár síðan
Akureyringum bættust tvö ný
FREGNIN um andlát Þorkels Jó-
hannessonar prófessors kom eins-
og reiðarslag yfir oss, samverka-
menn hans og félaga. Ekki var
annað sjáanlegt en að hann væri
við fulla heilsu, er hann setti há-
skólann 9 dögum fyrir andlát sitt.
En kunnugir vissu, að hann var
þreyttur maður, ofhlaðinn margs-
konar störfum, og hafði kennt
sér hjartameins fyrir einu ári.
Hann var einnig forseti Þjóðvina-
félagsins og ritstjöri Andvara og
Almanaks þjóð/inafélagsins og
hafði verið það í yfir 20 ár. Hann
var í stjórn Hins íslenzka bók-
menntafélags á sínum tíma. Og
hann stjórnaði fundum bók-
menntaráðs Almenna bókafé-
lagsifts, var kosinn formaður
þess, er Gunnar Gunnarsson
skáld lét af störfum fyrir
nokkrum mánuðum. Hann
stjórnaði, einsog skyldan bauð,
öllum háskólaráðsfundum, þar
sem margskonar mál háskólans
voru rædd, hann sótti einnig
fundi heimspekideildar, hann var
í stjórn orðabókarnefndar háskól
ans og samverkamaður í nýyrða-
nefnd, en þau störf voru afar
lýjandi, hann var í byggingar-
nefnd háskólabíós, hann sat í
stjórn happdrættisins og í út-
gáfunefnd háskólans á fornum
ritum íslenzkum, og hann var
ennfremur í stjórn Nordisk Kult-
urleksikon. En auk alls þessa
kenndi hann sögu við háskólann
og vann að merkum fræðistörf-
um, er vikið verður að síðar. En
hann var fyrst og fremst rektor
háskólans og það eitt virðist
nægiiegt viðfangsefni hverjum
meðalmanni. Ætti því sá, sem
kjörinn er rektor hverju sinni,-
að vera undanþeginn allri
kennslu, á meðan hann gegnir
rektorsstörfum, enda er svo víða
við erlenda háskóla. Þeir hafa
sumir margra alda þróun að
baki, en hjá oss er háskólinn í
örri þróun, og er því mikilsvert,
að rektor hans geti sinnt öllum
stjórnarstörfum, sem vaxa með
hverju ári, er líður.
Hinn látni vinur var Þingey-
ingur, fæddur að Syðra-Fjalli í
Aðaldal 6. des. 1895, sonur Jó-
hannesar Þorkelssonar bónda þar
og hreppstjóra og konu hans
Svovu Jónasdóttur bonda 1
Hraunkoti Y -'ssonar.Standa
að honum . —■ merkir menn
nyrðra, dugnaðarbændur og vel
gefnir og sumir skáldmæltir.
Þorkell varð stúdent 1922 og
lai meistaraprófi í íslenzk-
um fræðum við háskólann 1927
Hann var þá fullþroska maður,
kominn yfir þrítugt, en nú biðu
hans margskonar störf. Hann
varð skólastjóri Samvinnuskól-
ans næstu 4 árin eftir meistara-
prófið, var skipaður 1. bókavörð-
ur við Landsbókasafnið 1932 og
varð landsbókavörður 1943. Hann
var ritstjóri „Samvinnunnar“
ILOFTUR hJ.
LJÖSMYNDASTOFAN
Ingólfsstrætj 6.
Pantið tíma i síma 1-47-72.
MÁLFLUTNINGSSTOFA
Einar B. Guðmundsson
Guðlaugur Þorláksson
Guðmundur Pétursson
Aðalstræti 6, III hæð.
Simar 12002 — 13202 — 13602
EINAR ASMUNDSSON
hæstaréttarlögmaður
HAFSTEINN SIGURÐSSON
héraðsdómslögmaður
Skrifstofa Hafnarstr. 8 II. hæð.
Sími 15407 og 19813,
SVEINBJÖRN DAGFINSSON
hæstaréttarlögmaður .
EINAR VIÐAR
héraðsdómslögmaður
Málflutningsskrifstoía
Hafnarstræti 11. — Sími 19406
1927—1931 og ,,Nýja dagblaðsins"
og ,,Dvalar“ 1933—1934. Hugur
hans hneigðist mjög til fræðslu-
starfa, og 1933 lauk hann doktors
ritgerð, er var rituð á þýzku og
bar titilinn „Die Stellung der
freien Arbeiter in Island“, og
varði hann hana við Kaupmanna-
hafnarháskóla. Þá samdi hann
fjölda ritgerða og bóka og skal
minnzt þeitra helztu. Aldarminn-
ing Búnaðarfélags íslands I kom
út 1938 og örnefni í Vestmanna-
eyjum 1938. Er þar safnað saman
örnefnum á Heimaey og í úteyj-
um, samtals á annað þúsund.
Hlýtur hann að hafa notið góðra
manna þar að í Eyjum við söfnun
ina. Sjálfur reit ég niður um 600
örnefni þar eftir frásögn Gísla
Lárussonar, er ég dvaldist þar
eitt sumar á stúdentsárum mín-
um, en Gísli var allra manna
kunnugastur um örnefni og sögu
Eyja. Sú ritgerð birtist aldrei á
prenti, en mun ef til vill liggja
á Landsbókasafni. í hinu merka
ritsafni Saga Islendinga ritaði
Þorkell um tímabilið 1701—1770
(6. bindi) að hálfu við Pál Eggeri
Ólason, en 7. bindið, tímabilið
1770—1830 (upplýsinngaröld),
samdí Þorkell einn. Er í þessum
I bindum geysilegur fróðleikur og
hefir orðið að viða að margs-
konar gögnum (7. bindið er eitt
575 bls.). Þar er sagt frá iands-
stjórn, kirkjustjórn og skólamál-
um, heilbrigðismálum, samgöngu
málum, atvinnumálum og fjár-
málum, aldahvörfum og ýmsu
fleiru, og sérstakur kafli er um
menningu og menntir þessa tíma-
bils (nál. 160 bls.). Þessi bæði,
bindi má telja ærið ævistarf,
þótt hann hefði ekki annað ritað.
Hann gaf út á þessum árum ævi-
sögusafnið „Merkir íslendingar“
í 6 bindum, og eru þar skrásett-
ar ævisögur nál. 100 íslendinga,
og munu margir óska eftir áfram
haldi þessa safns. Þá gaf hann út
Bréf og ritgerðir Stephans G.
Stephanssonar skálds (4 bindi)
og sá um síðustu útgáfu af ljóða-
safni Stephans, „Andvökum“.
Og enn hafði hann á prjónunum sem
Ævisögu Tryggva Gunnarssonar,
og var fyrsta bindið af þrem fyr-
irhuguðum komið út. Hann
samdi „Alþingi og atvinnumálin"
í Alþingissögunefnd, og kom það
út 1948 (384 bls.). Auk alls þessa,
sem nú hefir verið nefnt, eru
til margar ritgerðir eftir hann á
víð og dreif í tímaritum og blöð-
um. Hann birti margar ritgerðir
í Andvara, m. a. Ævisögu Rögn-
valds Péturssonar, einnig í
Almanaki Þjóðvinafélagsins, m.
a. Um Landbúnað á íslandi 1874
—1930 (kom út 1943).
Arið 1954 var hann kjörinn
rektor háskólans og endurkjör
inn 1957 og 1960. Hann lét sér
annt um ýmsar framkvæmdir,
einkum síðustu 2 árin. Hann lét
gera rannsóknarstofu í norður-
enda kjallara háskólans fyrir
lyfjafræði lyfsala og fyrir rann-
sóknir í lífeðlisfræði, en tilrauna
stofur í eðlisfræði og æfingastof-
ur í efnafræði' lét hann flytja á
efri hæð íþróttahússins, sem
breytt var og stækkað vegna
þess. í suðurenda kjallarans hafa
verið innréttuð nokkur herbergi
fyrir bóksölu stúdenta, kaffistofu
stúdenta og fundaherbergi aka-
demiskra félaga innan háskólans.
Þá stóð hann fyrir kaupum á
heilli hæð (650 fermetrar) í húsi
við Laugaveg nr. 105, þar sem
náttúrugripasafn ríkisins hefir
verið komið fyrir til bráðabirgða,
því að vitað er, að þetta safn
verður að fá sérstaka byggingu.
Tannlæknadeild háskólans hefir
nú verið flutt í Landsspítalann,
en í þeim herbergjum háskólans
hefir verið komið fyrir vistleg-
um stofum fyrir orðabók háskól-
ans og starfsmenn hennar. Á
starfstíma rektors hefir og verið
ráðizt í byggingu kvikmynda-
húss háskólans, sem um leið á að
Dr. Þorkell Jóhannesson
vera hljómleikahöll Reykjavík-
ur.
Má af þessu sjá, að auk fræði-
starfanna hafa margskonar störf
hvílt á herðum hans.
Þegar ég lít yfir ævistörf Þor-
kels Jóhannessonar, dettur mér í
hug ágæt grein eftir hann, er
birtist í Andvara 1942 og er
ferðasaga vestur á Snæfellsnes.
Hann hafði lengi langað til að
sjá Hólahóla og Gufuskála undir
Jökli. Loks varð af ferðinni„ og
hann segir þar m. a.: „Bærinn,
staðið hefir af sér storma
þúsund ára, býr yfir mörgum
leyndum dómi, duldu lífi langrar
fortíðar. Hann býr yfir mörgum
sárum harmi en þó miklu meira
af staðföstu þreki, fðlegri karl-
mennsku, æðralausu þolgæði,
óþreytandi elju, forsjá og sjálfs-
afneitun. Hefði ekki alls þessa
við notið, væri hann löngu jafn-
aður við jörðu, máður út, horf-
inn, týndur. Hvergi hef ég skynj-
að jafnglöggt og hér hið dulda
líf þjóðar minnar í þúsund ár“
Ég hygg, að þessi lýsing um
staðfast þrek, rólega karl-
mennsku, æðrulaust þolgæði,
óþreytandi elju, forsjá og sjálfs-
afneitun eigi vel við minn látna
vin. Hann var heilsteyptur mað-
ur, falslaus, staðfastur og örugg-
ur, og því naut hann óvenjulegs
trausts allra, er kynntust honum.
Hann kvæntist 1935 Hrefnu
Bergsdóttur, bónda á Ökrum á
Mýrum Jónssonar. Þau lifðu far-
sælu hjónabandi.
Um leið og vér sendum ekkju
hans og dóttur hlýjar sam-
úðarkveðjur, þakkar háskólinn
hinum látna hin mikilvægu störf,
er hann hefir unnið á undanförn-
um árum og öll hans afrek í ís-
lenzkum fræðum. Munu þau lengi
halda minningu hans á lofti.
Alexander Jóhannesson
Jóns á
minnzt á
Hvanná
Alþingi
SIGURÐUR Ágústsson, fyrri
varaforseti Sameinaðs þings,
setti þingfund í gær og
mælti á þessa leið:
• Sú fregn hefur borizt, að Jón
Jónsson fyrrum alþingismaður
og bóndi á Hvanná í Jökuldal
hafi látizt 31. okt. síðastliðinn,
nær níræður að aldri. Verður
hans minnzt hér með nokkrum
orðum.
Jón Jónsson var fæddur 19.
janúar 1871 á Ekkjufelli í Fell-
um. Faðir hans var Jón, síðar
bóndi á Fossvöllum, sonur Jóns
á Ekkjufelli Jónssonar, en móð-
ir hans var Ingunn Einarsdóttir
bónda á Starmýri Ólafssonar.
Jón ólst að nokkru leyti upp
með föður sínum á Fossvöllum,
fór árið 1891 til náms í Möðru-
vallaskóla og lauk gagnfræða-
prófi þaðan vorið 1899. A sama
ári kvæntist hann dóttur bónd-
ans á Hvanná á Jökuldal, átti
þar heimili siðan og bjó þar
lengi stórbúi, en lét jörðina i
hendur sona sinna, þegar aldur
færðist yfir hann.
Jón Jónsson á Hvanná var
stórbóndi og sveitarhöfðingi um
langt skeið. Hann var oddvili
og sýslunefndarmaður og gegndi
fjöldamörgum öðrum trúnaðar-
störfum í sveit sinni og héraði.
Þingmaður Norðmýlinga var
hann á árunum 1909—1911 og
1914—1919, átti sæti á 9 þing-
um alls.
Jón Jónsson á Hvanná var
fyrst kosinn til þings í hinum
sögufrægu alþingiskosningum
1906, og þingsetu hans lauk
tæpu ári síðar en Island varð
frjálst og fullvalda ríki. A þeim
árum voru stærstu mál Alþing-
is einatt í tengslum við sjáif-
stæðisbaráttu íslandinga og á
þeim vettvangi stóð Jón á
Hvanná jafnan fast á rétti lands
síns og þjóðar.
Meginþátt ævistarfs síns vann
Jón Jónsson á Hvanná austur á
Jökuldal. Þar bjó hann stórbúi
og hafði forustu í sveitarmál-
samgöngutæki, en það var hinn
1. okt. 1959 kl. 11,30 e. h. sem
hin nýja sjúkraflugvél Akur-
eyringa lenti á Akureyrarflug-
velli, eftir happasælt flug frá
Bandaríkjunum, en vélin hafði
þó haft viðkomu í Grænlandi.
Stjórnendur vélarinnar voru Að
albjörn Kristbjarnarson flugstj.
hjá Flugfél. íslands og Tryggvi
Helgason flugmaður, aðaleigandi
vélarinnar. (Aðrir eigendur eru
Slysavarnadeild kvenna á Ak-
ureyri og Rauða krossdeild Ak-
ureyrar).
Rösklega þrem klst. síðar
sigldi hinn nýi flóabátur „Drang
ur“ inn á Akureyrarhöfn. Hann
kom í einum áfanga frá Noregi.
Eigandi Drangs, Steindór Jóns-
son, skipstjóri, stýrði sjálfur
skipi sínu heilu í höfn eftir
happasæla ferð yfir hafið.
Akureyringar, sem og aðrir
Norðlendingar, glöddust innilega
yfir komu þessara farartækja og
bundu strax við þau miklar
vonir um bættar samgöngur og
skjótar ferðir. Eftir eins árs
starf er sýnt, að þær vonir hafa
ekki brugðizt.
Á árinu hefur Tryggvi flutt
nokkur hundruð farþega og far-
ið að auki ýmis konar leigu-
ferðir, en mikilvægust eru þó
sjúkraflugin. Þau eru orðin 56,
og má fullvíst telja, að nokkr-
upi mannslífum hafi þar með
verið bjargað. Vélin hefir lent á
34 stöðum, víðs vegar á landinu
en flestar ferðir til eins staðar
munu vera til Grímseyjar. Flug-
vélin hefir í alla staði reynzt
vel og Tryggvi flugm. aflað sér
trausts og vinsælda, sem örugg-
ur og aðgætinn flugmaður. Þessi
eins árs reynsla sýnir að nauð-
synlegt var og fullkomlega
tímabært að staðsetja hér sjúkra
flugvél.
Drangur tók við hlutverki
nafna síns og fyrirrennara
gamla Drangs, að flytja farþega,
póst og vörur um Eyjafjörð, til
Siglufjarðar, Grímseyjar og að
vetrinum til einnig um Skaga-
fjöíð. Þetta er vond sjóleið og
oft stormasöm, einkum að vetr-
arlagi, en Drangur er vandað og
vel byggt skip, sem veitir þæg-
indi og öryggi. Hann hefur á
þessu fyrsta ári bætt mikið sam
göngur og reynzt vel í alla
staði.
Jón Jónsson á Hvanná.
um. Þegar unnið var að síðustu
útgáfu Alþingismannatals, gerði
hann stutta grein fyrir störfum
sínum í héraði og lét jafnframt
svo um mælt í bréfi: „Eg hef
fá frægðarverk unnið, en trú-
lega hef ég viljað vinna að því,
sem ég hef fengizt við.“ Það
er dómur sveitunga hans, að
hann hafi ekki brugðizt trausli
þeirra.
Jón á Hvanná var mikill
vexti, góðlyndur og glaðlyndur
og höfðingi heim að sækja.
Eg vil biðja háttvirta al-
þingismenn að votta minningu
hins látna bændahöfðingja virð-
ingu sína með því að rísa úr
sætum.