Morgunblaðið - 24.12.1960, Qupperneq 9

8
M o p r. rr iv n r ít>\Ð
Laugardagur 24. des. 1960
Laugardagur 24. des. 1960
MORGVNBLAÐlh
v!!i ■i'i'j'/'/'//,
v>
KYJAN Manhattan er eitt af
furðuverkum jarðar. Hvítir land
nemar keyptu hana fyrir nokkr-
um öldum af Indíánum. Kaup-
verðið var 25 dollarar. Nú
stendur á henni þéttasta byggð
heims og lóðafermeterinn kost-
ax sums staðar milljón krónur
og meir.
Hún er þungamiðja stórborg-
arinnar New York. Þar sem áð-
ur voru flöt beitarlönd fyrir
kýr og kindur landnemanna, risa
skýjakljúfar eins og fjallstindar
mót himni.
Þú færð sæmilega yfirsýn yf-
irsýn yfir Manhattan með því
að klifra upp í toppinn á Empire
State, hæsta skýjakljúfnum. Þó
er til betra ráð, sem ég reyndi
mér til mikillar ánægju nú í
haust. Eg tók mér far með
þyrilvængju frá Idlewild-flug-
höfninni stóru til Manhattan.
Ferðin tók ekki nema hálftíma
en verður mér lengi minnis-
stæð.
Áhrifamest var sú stund, er
við nálguðumst Mathattan og
eyjan breiddi úr sér fyrir fram-
an okkur, 20 km á lengd og
ílöng í laginu svo hún minnti

á hafskip. Maður gat næstum
ímyndað sér, að blásið yrði í
eimflautur, landfestar leystar og
þetta risavaxna langskip sigldi
af stað niður Hudson-fljót með
boðaföllum fyrir stafni.
Maður virti fyrir sér bygging-
arnar og strætin iðandi af lífi,
bílana skríðandi áfram í hópum
eins og marglitar bjöllur og
fólkið trítlandi þúsundum sam-
an eftir gangstéttunum, líkast
örsmáum skorkvikindum. Stræt-
in opnuðust og blöstu við hvert
á fætur öðru eins og djúpar
almannagjár. Húsin stóðu í hrúg
um saman af öllum stærðum
og gerðum. Hinir speglandi, ný-
týzkulegu skýjakljúfar, að mestu
gerðir úr gleri, voru áberandi í
vissum hverfum, en við hlið
þeirra gömul, þungbúin múr-
steinahús. í nokkurri fjarlægð
til beggja handa sáust lágreist-
ari hverfi, óhrein og kraðaks-
leg. Annars staðar hafði heilum
slíkum hverfum verið sópað
burt og í stað þeirra risu þrjá-
tíu hæða nýtízkuleg fjölbýlishús
með breiðum grasflötum á milli.
Öllum þeim margbreytileika,
sem fyrir augu bar verður varla
með orðum lýst. Og þó var þetta
aðeins byrjun sögunnar um ævi
milljónanna, sem ég ætla að
reyna að lýsa hér af kynnum
mínum, eftir nokkrar ferðir í
þessar kynjabyggðir, þar sem
öllu ægir saman, mesta auð og
mestu fátækt, mesta fjölbýli og
mesta einmanaleik. Fáorðasta
lýsingin á Manhattan og kannski
sú bezta er: — Hún er ekki
bræðslupottur — heldur suðu-
pottur.
★
Þá skulum við koma niður á
jörðina úr þyrlunni okkar. Þar
sem við erum útlendingar á
ferð eru 102 möguleikar af
hverjum 100 fyrir því að við
spássera um 42. stræti, Broad- a
way og Fifth Avenue.
Hér á litlu svæði sem nær yf-
ir svo sem tíu „blokkir“ á
hvern veg, er allt sem útlendir
ferðamenn þurfa í viðskiptaer-
indum sínum. Margan útlendan
„bissnessmann“ sem hér dvelst í
vikutíma eða hálfan mánuð
hendir það að fara aldrei út
fyrir þennan vítahring. Þetta er
ósköp þægilegt. Hér hefur öllu
verið komið haganlcga fyrir
með því að byggja allt á há-
veginn. Líkindi eru fyrir því, að
maður ferðist lengra með lyft-
unum lóðrétt upp og niður, held-
ur en lárétt eftir götunum. Á
Manhattan-eyju einni eru 50
þúsund lyftur ,sem daglega
flytja 17 milljónir manna og
ganga samtals vegalengd, sem
nær langleiðina til tunglsins.
Hér eru allar skrifstofurnar,
sem á þarf að halda, fyrirtæki
og verzlanir. Hér er fullkomn-
asta símaþjónusta hefms. — Á
hálfri mínútu fæst samband við
Kaliforníu. Hér er háborg lista,
bókaútgáfu og blaðaútgáfu
Bandaríkjanna. 1 verzlununum
fæst allt sem nöfnum tjáir að
nefna. Það kemur fyrir, að
bissnessmenn sem ekki hafa
valið þann kost að koma fljúg-
andi inn til Manhattan á þyril-
vængju hafa aðeins óljósa hug-
mynd um að þeir eru staddir á
eyju og að fljótin Austurá og
Hudson eru aðeins í kílómeters
fjarlægð frá gistihúsi þeirra.
Hér á Manhattan er vettvang-
ur kokteil-boðanna. Sumir láta
sér ekki fyrir brjósti brenna
kokkteilboð alla sjö daga vik-
unnar, margir að minnsta kosti
fjóra daga í viku.
Ég er ekki að segja, að kok-
teilboð séu eina aðferðin sem
bæjarbúar hafa til að eyða deg-
UJ_ \ - verðum innan tíðar farnir að inum. Það er mörg matarholan
Manhattan og verður varla
tölu komið á alla restorantana,
sem bjóða sérkenni í matargerð
ótal þjóða. Það er t. d. ekki
slorlegt að snæða kvöldverð í
Empire Room á Waldorf Astoria
eða fá sér kaffisopa uppi í Rain-
bow Room á 60. hæð í Rocke-
feller Center.
En kokkteilboðin eru og verða
ein allra algengasta og sérkenni
legasta samkvæmisaðferð bæjar-
búa. Það má margt um þau
segja með og móti. Annars veg-
ar eru þau vettvangur málfrels-
isins, þess málfrelsis, sem tryggt
er með sjálfri stjórnarskránni.
Eg hef sjaldan heyrt reyna á
málfrelsið í pólitiskum ræðum
í Bandaríkjunum. Þær fara
sjaldan út fyrir þetta venjulega
„frelsi og föðurlandsást". En í
kokteilboðunum — þar reynir
verulega á málfrelsið í sinni full
komnustu mynd.
Hins vegar myndi ég eftir
nokkra reynslu ekki telja kok-
teilboðin beinlínis til mennta-
stofnana landsins. Vissulega
mætir maður mörgum og talar
við ógrynni fólks á skjótum
tíma. En samtalið verður væg-
ast sagt sjaldan uppbyggilegt
eða fræðilegt. Ef satt skal segja
stendur maður sig bezt á víg-
völlum kokkteilsins ef hann
sýnir og sannar að hann viti
ekkert í sinn haus.
Mér urðu t. d. þau mistök
á í einu slíku boði að fara að
skýra út fyrir mönnum, hvern-
ig Leifur heppni og aðrir ís-
lenzkir víkingar hefðu siglt til
Ameríku á litlum seglskipum.
Svarið sem ég fékk var:
— Þeir hefðu átt að fá sér
Kelvin utanborðsmótor.
Sá sem talaði þeim gáfulegu
orðum var auðvitað umboðsmað
ur Kelvin utanborðsmótora.
Maður lærir af mistökunum.
— Hvers vegna heitir Man-
dollaranum í mílu fjarlægð. —
Þó verður stundum að taka
vara fyrir því að eitt þjóðar-
vandamál er of viðkvæmt til að
hafa megi það í flimtingum —
kynþáttavandamálið. Ef maður
segir setningu eins og þessa: Nú
eru í Bandaríkjunum svartir
menn og hvítir, eftir fimmtíu ár
verða þeir allir ljósbrúnir, þá er
töluverð hætta á því að maðurinn
sem maður er að tala við bláni
og bólgni, — eða verði eins rauð-
ur í framan og kirsuberið í kok-
teilglasinu. Og hann hrópar
kannski í reiði sinni: —. Ég skal
slá þig svo hátt í loft upp, að
þú sveltir í hel á leiðinni niður
eða — Þú verður hengdur og það
verður góð aðvörun fyrir þig.
Mannfallið í kokteilboðunum
er eins mikið og á vígstöðvum.
Gamalt máltæki á Manhattan
segir að þúsund deyi af drykkju
meðan einn deyr úr þorsta. Og
fáir geta haldið það út ár eftir ár,
að þamba kokteil fjóra daga í
viku. Margir leggjast í þjór og
verða drykkjumenn. En boðin
halda áfram þó einhverjir helt-
ist úr lestinni og rúlli niður í
rennusteininn. Sú regla gildir
eftir sem áður ef þú ferð snemma
að hátta og snemma á fætur á
Manhattan, þá hittirðu aldrei
neitt almennilegt fólk.
hattan Manhattan? spurði
ég einn.
— Það hef ég aldrei
hugsað út i, svaraði sá. —
Ætli það sé ekki af því að
við drekkum þessi býsn af
Manhattan-kokkteil. Auð-
vitað — þetta hlýtur hver
maður heima að skilja. —
Flóinn heitir Flói af því að
Flóabúið stendur þar og
flóar mjólk allan liðlang-
an daginn. t.
★
í kokteilboðunum þykist
hver sá mestur sem frakk-
astur er og mesti gárung-
inn Þar mæta manni spurn
ingar eins og þessar: — ís-
land er það á Coney-eyju?
(skemmtistað New York)
eða: — íslendingar? —
Börðust þið með Japönum
í stríðinu? En þeir eru líka
óhræddir við að gagnrýna
sjálfa sig og taka ósköp ró-
lega gagnrýni útlendinga.
Einu sinni fór ég að tala
við mann í kokteilboði um
Roosevelt forseta og lét í
það skína að ég dáðist að
mannkostum hans. — Bless
aður vertu, svaraði sá sem
ég yrti á. — Roosevel var
mesti stríðsæsingamaður
sem nokkru sinni hefur
verið uppi.
í boðum þessum leika
fordómarnir lausum hala,
en áhugaleysið fyrir því
hvernig allt veltist er þó
nógu mikið til þess, að í
miðjum fordómunum
menn umburðarlyndir og
allar skoðanir leyfast yfir
kokteilglösunum. — Þeir
hefðu ekki átt að staðsetja
Sameinuðu þjóðirnar í
New York, heldur í Death
Valley (Dauðadal). Um víð
kunnan stjórnmálamann er
sagt: — Já, hann er ágæt-
ur nema hausinn er skrúf-
aður vitlaust á hann. Og
um annan: — Hann tekur
ofan í hvert skipti sem
nafn hans er nefnt eða —
það verða mörg þur augu
þegar hann deyr eða —
Hann finnur lyktina
a<v
*
/r
\
'i I///
&
Útlendingar sem dveljast
lengri tíma á Manhattan verða
ru fljótt leiðir á kokteillífinu. Þeir
verða einmana og komast að því
að þeir geta ekki eignast vini
í kokteila-flöktinu. í fyrstu reyna
þeir e.t.v. að drepa leiðindin með
því að fara á bíó, t. d. risabíóið
Radio City Hall í Rockefeller
Center. Þar sitja 6000 áhorfendur
í sama sal gráta og hlæja sam-
tímis með aðalpersónum myndar
innar. Þar stíga múgstunur til
lofts, en á eftir er allt búið,
skrúfað fyrir þjáningar og ást.
Bráðlega liggur því leiðin til
afþreyingar út fyrir þennan af-
markaða hring. Maður tekur
leigubíl og segir bara: — í ein-
af hvern næturklúbbinn. Og ítalinn
við stýrið ekur niður að Sheridan
torgi. Þar eru næturklúbbarnir
hlið við hlið og allir bjóða fram
sömu þjónustuna, sýningar á
kvenlíkömum. Þarna koma þær
hver eftir aðra dansmeyjarnar,
Ijóshærðar, dökkhærðár, grann-
ar og holdamiklar, hvítar og þel-
dökkar — fleygja fötunum smám
saman frá sér við dynjandi hljóm
sveitarleik og trumbuslátt unz
eitt birkilauf hylur þá einu nekt
sem lögin bann. Allt gerist þetta
við hinar trylltustu líkams og
mjaðmahreyfingar, sem eiga að
túlka í ýktri mynd þau umbrot
sem að öðru jöfnu hyljast undir
rekkj uvoðunum.
í miðri sýningu verður gestur-
inn þess allt í einu var að ein
þessara Ijóshærðu, sem áðan var
að sýna lystisemdir sínar uppi á
sviðinu er sezt við hlið hans og
pantar kampavínsflösku. Næstu
stundirnar fara minna í að horfa
á nektarsýningarnar en að undr
ast það, hve fljótt kampavíns-
flöskurnar tæmast og hve þessi
ljóshærða þolir mikið. Meiri
verður undrun gestsins þó vænt-
anlega, þegar reikni-ngurinn kem
ur og allra mest verður hún, ef
hann fer að nefna það við þessa
Ijóshærðu, að hann sé húsnæðis-
laus, og hvort hún viti af nokkru
hótelherbergi. Því að þá stendur
hún upp og svarar þrátt fyrir all-
ar kampavínsflöskurnar: — Nei,
herra minn, ég er heiðvirð stúlka.
★
Ef ég ætti að segja sem áhorf-
andi í h’verju Ameríka sé frá-
brugðnust Evrópu, þá myndi ég
svara í ástarlífi fólksins og hjóna
banúi. Ég held að ein vísa sem
er landlæg og ættuð frá Manhatt-
an lýsi þessu bezt:
I should worry, I should care,
I should marry a millionaire,
He should die, I should cry,
I should marry another guy.
í stuttu máli þýðir þetta: Ég
ætti að hafa áhyggjur, ég ætti
að giftast milljónamæringi,
hann ætti að deyja, ég ætti að
gráta, ég ætti síðan að giftast
öðrum náunga.
Þessi munur stafar líklega af
því, að Ameríka var til skamms
tíma og er enn landnemaríki,
þar sem mjög auðvelt var að
lenda í skítnum og allt snerist
um framkvæmdir og peninga.
Ef ég væri nú staddur í kok-
teilboði með þessa grein mína,
gæti ég slegið því fram, að
Ameríkanar þekktu ekki ást í
sinni fölskvalausu mynd. Þetta
sé mestmegnis bissness og
hjónaband. Ameriskir karlmenn
séu með óhamingjusömustu ver-
um mannkynsins, sem konumar
teygi á asnaeyrum inn í hjóna-
bandið, togi þá og ýti upp að
altarinu og píni þá til að veita
jáyrði sitt. Síðan hefjist ást-
laust hjónaband, þar sem einu
búsáhöldin er konan notar sé
kökukefli og dósaopnari.
Slíkar staðhæfingar er auð-
vitað ekki hægt að setja fram
i alvarlegri grein eins og þess-
ari um þjóðlífshætti á Manhatt-
an.
En eitthvað þessu líkt er það.
Ef piltur á Manhattan býður
stúlku einu sinni út um kvöld,
er hann varla búinn að setja
bí.bnn í annan gír, fyrr en orð-
rómur um upprennandi hjóna-
band hefur kvisast ems og lauk-
lykt um allt hverfið. Og bjóði
hann sömu stúlku út í annað
skipti, þá má þetta heita af-
ráðið. Loks er piltinum boðið til
kvöldverðar hjá fjölskyldu
stúlkunnar. Eftir það verður
ekki snúið við út úr ógöngunum.
Amerískar konur eru ekki
gefnar fyrir ástir, en þær eru
á stöðugum veiðum efir eigin-
mönnum. Þar eiga þær í harðri
baráttu og samkeppni hver við
aðra, samkvæmt lögmálum fram
boðs og eftirspurnar, því að þær
em miklum mun fleiri en kari-
mennimir.
Þúsundir skrifstofustúlkna í
skrifstofum Manhattan spara við
sig mat og skemmtanir vetrar-
langt til þess eins að safna pen-
ingum fyrir sumarleyfisferð. Svo
horfir litla tátan vonglöðum
augum til vertíðarinnar, — bara
að hún veiði þá einn góðan og
gildan golþorsk. Gangi henni
vel, blessaðri.
Konur setja svip sinn mjög á
alla félagastarfsemi í Banda-
ríkjunum. Mér er nær að halda
að pólitisk starfsemi lægi alger-
lega niðri x landinu ef kvenna
nyti ekki við og regluleg kosn-
ingabarátta væri varla hugsan-
leg án kvennanna, sem ganga
logandi af áhuga í öll hús til
að berjast fyrir einhverjum Jack
eða Dick.
★
Á sunnudögum fer húsbóndinn
upp á húsmæni að rækta dúfur,
en húsmóðirin klæðir sig í nýju
loðkápuna og hattinn sem hún
fykk í gær með póstinum frá
Sears eða Montgomery Ward og
arkar í kirkju eða til funda-
halda um fegrun mannlífsins,
bræðralag Sameinuðu þjóðanna,
m
' A °
S O o«©°
‘v 0
o * 0 r °
C O o
09 ©
° O ©

ct
FlíT’
Æn
r-TH
/ 1
«• >I
V oo
CoO°r> 0^0
O
\
\
\\
\'
\
\

f
9 \
/O
■71

F

n

/
u
I •%
V

I' <

11
TI’

'\

>0í ni,
■íwer

u

fl.
/iiþn

-t- -1
4--i-
&

í»l)^
\n
• *!
r
i •
VM

iTl

( I
•Pi®
H?'to

UL

Jil
II *íi $ * *

V'
til fyrirlestra um náttúrulækn-*
ingar og takmörkun barneigna.
Á Manhattan er einnig starf-
andi félagsskapur kvenna, er
berst fyrir því að löggjöf verði
sett sem banni bandarískum her
mönnum að giftast útlendum
stúlkum. Fundir i félagi þessu
eru hálfsmánaðarloga. Vísast
hafa þær þetta í gegn á endan-
um, því þær eru þrautseigari en
fjárinn sjálfur.
Eitt höfuðvirki eiga karlmenn
þó eftir sem þeir verja með oddi
og egg. Það er fjármálahe.imur-
inn. Auðvitað gætu konurnar
tekið þetta virki með einu skó-
hælaáhlaupi, — en hvernig ættu
karlmennirnir að framfleyta
{ konunum ef þær tækju fjárráð-
in af þeim?
Þær hafa því fallizt á mála-
miðlun. — Þið karlmennirnir
megið halda fjármálunum, ef
við meg '* . yða peningunum.
— Snjallt, ágæt býtti, — og á
bak við það býr einnig feikna
slægðarlegt og dulið djúpsæi.
Það er nefnilega ekkert sældar-
brauð að fást við fjármálin, sem
hagskýrslur og sanna. Meðal-
aldur karla er 67 ár en kvenna
74 ár.
Hið risastóra verzlunarfyrir-
tæki Sears & Roebuck var stofn-
að fyrir aldamótin af tveimur
mönnum, Mr. Sears og Mr. Roe-
buck. Nú bar svo til fyrir
nokkru, að Sears gamlj átti ní-
ræðisafmæli. Blaðamaður fór á
hans fund og spurði, hverju
hann þakkaði það, að hann náði
svo háum aldri. Gamli maður-
inn svaraði:
— Ég seldi Roebuck minn
hluta í fyrirtækinu. Hann
græddi 20 milljón dollara á því
og dó svo. Skömmu áður en
hann dó hafði hann selt Rosen-
wald fyrirtækið. Rosenwald
græddi 300 milljónir á þvi og dó
svo. Þér skuluð aðeins segja les-
endunum að ég hafi lifað rólegu
lífi og hafi farið minn daglega
göngutúr í Central Park á ní-
ræðisafmælinu.
Sears & Roebuck pöntunar-
fyrirtækið gefur út vörulista og
siðan pantar fólk með pósti hvað
sem það vantar. Stærsta maga-
sínið í New York er aftur á móti
Macy við Herald-torg. Tekur
það yfir heila „blokk“ á 8 hæð-
um. Þangað ráðlegg ég öllum að
fara sem þurfa að kaupa eitt-
hvað handa konunni eða krakk-
anum áður en þeir snúa
heim. Þar eru sæmilega góðar
vörur fyrir sanngjarnt fast
verð. Þar fær maður gott háls-
bindi á einn dollar, en auðvitað
er líka hægt að fá hálsbindi á
30 dollara uppi á Park Avenue.
★
Flestir kynnast öðrum verzl-
unum fyrr en þeir komast i
Macy, litlu Gyðingabúðunum,
sem eru hér og hvar um borg-
ina, einkum niðri á 24. stræti,
nokkrar á 42. stræti og sums-
staðar í nágrenni við Broad-
way. Maður kemst ekki hjá
því að ganga framhjá slík-
um verzlunum oft á dag.
Viðkvæðið hjá Gyðingunum
er, — Gæsin er skotin er ein-
hver nemur staðar til að líta i
búðargluggann hjá þeim. Maður
inn er þá „dead duck“ eins og
þeir kalla það.
Óðara en maður hefur numið
staðar við gluggann er „puller-
inn“ eða togarinn kominn yfir
mann og fær mann með fjálgum
og áhrifamiklum orðum „að-
eins“ til að líta inn. Hann er
jafnvel alúðlegri en íslenzk hús-
freyja sem býður gesti til kaffi-
drykkju. Oft hendir það ef menn
fara í hóp saman um strætin,
að einn úr hópnum hverfur
eins og jörðin hafi gleypt hann.
Það bregzt þá varla að hann hef
ur verið ánetjaður eða kidnapp-
aður af einhverri Gyðingabúð-
inni. Flestar þessar búðir hafa
fatnað á boðstólum. Og þegar
maðurinn hefur verið dreginn í
lar.d inn í búðina, þá bregzt það
varla, að afgreiðslumaðurinn
hefur eitthvað alveg spesíált
fyrir hann, eða eitthvað sem bú-
ið er að selja, er tekið frá. Þá
Framhald á bls. 10.