Morgunblaðið - 07.01.1961, Blaðsíða 13

Laugardagur 7. janúar 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Myndin er tekin 20. jan. 1957, er Eisenhower sór embættiseið sinn.
sverja eið sinn 20. janúar næstkomandi.
Þarna mun Kennedy
skjótt við og kallaði saman
flokksþing sama ár og fylgdi
í flestu fordæmi repúblikana.
Frambjóðandi flokksins var
kjörinn Andrew Jackson í ann
að sinn.
Þetta var upphaf lands-
flokksþinganna, þar sem for-
seta- og varaforsetaefni flokk
anna eru valin. Frá 1831 og
fram á þennan dag hefur þetta
fyrirkomulag haldizt, þó með
þeirri breytingu, að nú eru
samþykktar þar stefnuskrár
flokkanna að kosningu fram
bjóðenda lokinni. Einnig eru
flokksþing þessi orðin öllu
umsvifameiri og meira til
þeirra kostað, en áður tíðkað
ist.
í almennum kosningum,
sem fram fara nokkrum mán
uðum síðar (annan þriðju-
dag í nóvembermánuði),
greiða kjósendur síðan at-
kvæði um kjörmennina. Kjör
menn mega ekki vera opin-
berir embættismenn sam-
bandsstjórnarinnar og fer val
þeirra eftir lögum hvers fylk
is, en fjöldi þeirra er sami og
tala þingmanna fylkisins í
öldungadeild og fulltrúadeild
þjóðþingsins í Washington. Á
ákveðnum degi í desember
sama ár koma kjörmenn sam
an í höfuðborg hvers fylkis
NÚ ÞEGAR fer að líða að því,
að hinn nýkjörni forseti
Bandaríkjanna verði settur í
embætti (20. janúar), er ekki
úr vegi að rifja upp, hvern-
ig val þessa æðsta embættis-
manns bandarísku þjóðarinn
ar fer fram.
Það þykir ef til vill ótrú-
legt nú, að einu sinni fóru
forsetakosningarnar fram há-
vaðalaust og með einföldum
hætti. Samkvæmt stjórnar-
skrá landsins skulu kjörmenn
kjósa forsetann eða velja
milli frambjóðenda, sem í
kjöri eru. Hvert fylki hefur
sama fjölda kjörmanna og
þingmönnum þess í öldimga-
deild og fulltrúadeild nemur.
Árið 1789, þegar fyrstu for-
setakosningamar fóru fram,
varð sá forseti, sem flest at-
kvæði hlaut, og varaforseti
sá, er næstur honum var að
atkvæðafjölda. Flest atkvæði
hlaut George Washington, en
næstur honum varð John
Adams. Urðu þeir því forseti
og varaforseti landsins. Báðir
voru þeir meðlimir sambands
flokksins. Þetta gekk skjótt
og snurðulaust fyrir sig, ig
sama mál-i gegndi urn næstu
kosningar, er fram fóru 1792.
Um það leyti stofnuðu þeir
Thomas Jefferson og James
Madison svonefndan republik
ana-demokrataflokk. Mark-
mið flokksins var að skipu-
leggja hópa embættismanna í
ýmsum fylkjum, sem kosnir
voru á fylkisþing, og fá þá
til að skuldbinda fylkiskjör-
menn til að greiða ákveðnum
frambjóðendum atkvæði sitt
í kosningum um forseta og
varaforseta.
Kosning forseta í
Bandaríkjunum
Með því að tryggja sér
þannig fylgi fylkisþinganna og
knýja þau til að lofa að greiða
ákveðnum frambjóðanda kjör
atkvæði sín réði „flokkurinn"
yfir kosningum í tvö æðstu
embætti þjóðarinnar.
Frambjóðendur til þessara
tveggja embætta átti að út-
nefna með „samkomulagi“ á
kjörfundi þingmanna í Wash
ington. En það var annað en
auðvelt að fá menn til að fall
ast á þetta samkomulag. Eftir
langa og harða baráttu, sem
stóð í samfelilt átta ár, frá
1792 til 1800, varð loks sam-
komulag um þetta, og um 20
ára skeið, frá 1804 til 1824,
voru frambjóðendur valdir á
kjörfundi af þingmönnum.
Þeir framibjóðendur, sem
ekki urðu fyrir valinu, viku
því ti'l hliðar þegjandi og
hljóðalaust, og þeir, sem voru
útnefndir, voru síðan kosnir
formlaga af fylkiskjörmönn-
um, sem voru aftur bundnir
af loforði um að greiða þess
um frambjóðendum atkvæði
sitt.
Á þessu timabili voru for-
setar Bandaríkjanna þeir
Thomas Jefferson, James
Madison og James Monroe,
allir meðlimir repúblikana-
demókrataflokksins. Þeir
voru mjög skuldbundnir þing
ingu i Washington, því að það
réði í raun og veru vali þeirra
og bar ábyrgð á kosningu
þeirra.
En árið 1824 hljóp snurða
á þráðinn. Á kjörfundi höfðu
þingmenn valið þá W. H. Craw
ford og Albert Gallatin í
stöðu forseta og varafor-
seta. Þá gerðist það,
skyndilega og óvænt, að
Andrew Jackson og John
Quincy Adams neituðu að
víkja. Þeir virtu að vettugi
það fyrirkomulag, sem gilt
hafði; atkvæði kjörmanna
voru skipt og enginn fram-
bjóðandi fékk meirihluta at
kvæða. Lögum samkvæmt
var kosning Iprsetans því í
höndum fulltrúadeildarinnar.
Þau urðu endaiok þessa máls,
að John Quincy Adams var
kosinn forseti af fulltrúa-
deildinni.
Þessi neitun frambjóðenda
að hlíta „óskráðum lögum
flokksins“ varð til þess að
kljúfa repúblikana-demó-
krataflokkinn og binda endi
á þetta skipulag. Árið 1828
voru frambjóðendur flokk-
anna í embætti forseta og
varaforseta valdir af fylkis-
þingum og í almennum at-
kvæðagreiðslum í mörgum
fylkjum. Loks reið repúbli-
kanaflókkurinn á vaðið og á-
kvað að kveða saman flokks
þing ti'l að útnefna frambjóð
endur flokksins. Fyrsta flokks
þing af þessu tagi var haldið
í Baltimore 1831. Þar voru
mættar kjörbréfanefndir, sem
staðfestu setu fulltrúanna, en
þeir kusu frambjóðanda með
nafnakalli. Svo fór á þessu
fyrsta flokksþingi repúbli-
kana, að Henry Clay var út-
nefndur frambjóðandi flokks-
ins. Ekki var samþykkt stefnu
skrá flokksins þá eins og nú
gerist, en þó héldu margir
flokksmenn ræður og gagn-
rýndu stjóm Jacksons, og
gáfu ræðurnar nokkra hug-
mynd um stefnu flokksins og
f r ambj óðenda.
Þegar hér var komið brást
demókrataflokkurinn einnig
og greiða atkvæði í samræmi
við kosningaúrslitin í fyikihu.
Atkvæði kjörmannanna eru
talin undir handleiðslu for-
seta öldungadeildarinnar og
í viðurvist beggja þingdeilda.
Loks er hinn nýi forseti
settur í embætti við hátíð-
lega athöfn hinn 20. janúar.
Ef enginn forsetaframbjóð-
andi fær meirihluta atkvæða
kjörmanna, skal fulltrúadeild
in velja forseta úr hópi
þriggja atkvæðahæstu fram-
bjóðenda. Öldungadeildin kýs
aftur á móti annan af tveim-
ur atkvæðahæstu frambjóð-
endum í embætti varaforseta,
ef enginn fær meirihluta at-
kvæða.
— Opera
Framh. af bls. 8
Olsen-Olsen við þjóna Don
Pasquales frammi í kaffistofu,
mi.li þess sem þær komu fram
og skvettu fótunum upþ í loft
ið í þjálfunarskyni, og þjón-
arnir gáfu þeim hýrt auga.
En þegar röðin kc.n aðlþeim,
varð heldur en ekki uppi fót
ur og fit: — Eg finn ekki box
ið mitt! Æ, ég finh ekki staf
inn minn. Guð mihn góður,
í búningsklefa dansmcyjanna.
ég kemst ekki inn Hvar er
hann Kaí? Þær húrfu þó all
ar alveg á ýéttri nótu inn: á
sviðið og komu þaðan aftur
eins og hvirfilbylur:
— Ó, mér er svoýllt í tánni!
Æ, þetta var svo ilia gert hjá
mér!
Og þjóðleikhúskórinn kom
ofan úr búningsherbergjun-
um í búningum sveitafólks og
streymdi inn og út frá svíð-
inu. Víravirkið vár að: verða
fullunnið, alit komið á sínn.
stað, og fallið saman i eina
heilid,
Tjaldið! Frammi í kaffi-
stofunni hékk nákvæmur listi
um það, í hvaða röð og hýern
ig menn ættu að koma fram
til að taka við fagnaðarlátum
áhorfenda. — É.Pá.
MALFLUTNINGSSTOFA
Einar B. Guðmundsson
Guðlaugur Þorláksson
Guðmundur Pétursson
Aðalstræti 6, III hæð.
Símar 12002 — 13202 — 13603.
Kennedy og Eisenhower hittast til að ræða um stjórnarskiptin. Fundur þeirra stóð tvo tíma og
voru ymsir raðherrar tilkvaddir.