Morgunblaðið - 03.12.1961, Page 6

6
MORGVNBLAÐIB
Sunnudagur 3. des. 1961
Sunnudagur 3. des. 1961
MORCVNBLAÐIÐ
Veðurskipin veita ómetanlega þjónustu í þdgu Óryggis Atlantshafsílugsins
Veðurskipin halda úti hvernig sem viðrar
YFIR 1‘RJÁR milljónir flugfarþega fóru yfir Norður-
Atlantshafið á síðasta ári og á þessu ári jukust flutn-
ingarnir talsvert. En tiltölulega fáir farþeganna gera
sér grein fyrir þvi hvernig þetta er framkvæmanlegt,
hvernig hægt er að halda uppi þessum flutningum yfir
úthafið nótt sem nýtan dag án skakkafalla svo teljandi
sé. Farþeginn sér lítið annað en flugfreyjubrosið — og
hann veit, að flugmennirnir eru vel þjálfaðir. En starf
áhafnarinnar er aðeins hluti af því, sem liggur að haki
einnar flugferðar yfir hafið, því það eru margir, sem
Ieggja hönd á plóginn. Flugumferðarstjórn, flugöryggis-
þjónusta svo að ekki sé minnst á einn þýðingarmesta
þátt Atlantshafsflugsins nú á tímum, veðurþjónustuna.
Veðuratíhuganir S landi
eru víðtækar, en pó tiltölu-
lega auðveldar miðað við
stanf veðurathugunarskip-
anna. Ailþjóða flugmálastofn
unin annast þann þáttinn og
á hennar snærum eru að
staðaldri gerðar veðurathug
anir á 9 stöðum á Norður-At
lantshafi. Þrjú s.kip skiptast
á um varðstöðuna á hverjuim
stað svo að samtals 27 skip
annast veðurþjónustu á haf-
inu í þágu flugsamigangn-
anna.
Sérhver hinna fljótandi
veðurathugunarstöðva held-
ur sig innan afmarkaðs 10
fewnlílna svæðis. Hvert skip
gegnir varðstöðunni í 3—4
vi'kur í senn og yfirgefur
ekki staðinn fyrr en annað
skip er komið til þess að
leysa það af hólmi. Síðan
er siglt í höfn og áhöfnin
hvílis.
Þrátt fyrir illviðri og hörk
ur vetrarins á norðurslóðum
gátu skipin gegnt hlutverki
sínu 99,8% af síðasta ári og
þykir það góð útkoma. En
oft voru dagarnir erfiðir hjá
áhöfnum veðurskipanna —
og þær ekki alltaf öfunds-
verðar.
XXX
Þjóðir þær, sem hafa flug
vélar í förum yfir Atlants-
hafið tóku sameiginlega þátt
í rekstri veðurskipanna og
h'lutur hvers um sig er mið
aður við fjöldá flugferða:
Kanada, Frakkland, Holland,
Noregur, Svíþjóð, Bretland,
og Bandaríkin lögðu til skip
á síðasta ári, en auk þess
lögðu Ástralía, Belgía, Dan-
mörk, ^Þýzkalandð fsland,
fsrael, ítalia Spánn, Sviss og
Venesuela fram fé til stanf-
seminnar.
Veðurskipin á N-Atlants-
hafi fóru á síðasta ári sam-
Sovjet
aðferðir
Rússar stóta mikið af upp
götvunum á ýmsum sviðum.
En það kémur oft fyrir, að
framleiðendur iðnvarnings á
vesturlöndum komast að því,
að nákvæmar eftirlíkingar
þeirra varnings eru fram-
leiddar í Rússlandi — og
jafnvel fluttar út. Riússar
biðja um sýnishorn, síðan
heyrist ekkert frá þeim
meira, en eftir 1—2 ár eru
þeir fctrnir að framleiða
sömu vöru.
í nýútkominni bók um
rússneskan iðnað segir break
ur sérfræðingur, að í vísinda
upplýsingadeildinni 1
Moskvu vinni 14.000 vísinda
menn, þýðendur, verkfræð-
ingar og bókaverðir úr öll
um þeim vísinda- og tækni-
ritum, sem út koma á vestur
löndum.
tais 11,951 sjómílur við leit-
ar- og björgunarstarf, því
hlutverk þeirra er ekki að
eins að senda veðurfregnir,
heldur og að aðstoða flug-
för og sæför, ef á þarf að
halda. Hlutverk þeirra er
því tvíþætt og hið síðar-
nefnda er engu að síður mik
ilvægt. Um borð í hverju
Skipi eru læknar Og vel þjáltf
að hjúkrunar- og bjöngunar-
lið, sem alltaf er til taks. Á
síðasta ári veittu veðurskip-
in 7 skipum læ'knishjálp og
tóku ó móti 75 SOS-köllum
frá flugfélögum, 432 frá skip
um. f öllum þessum tilfellum
veittu veðurskipin aðstoð. _
XXX
Veðurskipin höfðu 57,511
sinnum samband við flug-
vélar og 18,214 sinnum sam
band við skip árið 1960. Mik
ilvægur þáttur í starfsemi
veðurskipanna er að veita
flugvélum og skipum stað-
festingu á eigin staðar-
ákvörðunum. Þegar flugvél-
arnar fara yfir hafið kalla
þær veðurskipin oft upp og
biðjá um ratsjár-staðaré-
kvörðun. Þessa aðstoð veittu
veðurskipin flugvélum 47,732
sinnum á síðasta ári. Á sama
y'istin á veðurskipunum er oft erfið, þegar fer að vetra

hátt óska flugvélar eftir því ...... en leysa sjálfvirkar veðurathug unarstöðvar skipin
að fá að miða veðurskipin út
sinnum að þeirra ósk.
til að auðvelda staðará-
kvarðanir flugvélanna, sér-
staklega ef samband við
land er ekki gott. Þessa þjón
ustu veittu veðurskipin flug
vélum 44,623 sinnum árið
1960. Og auk þess miðuðu
veðurskipin flugvélar 2,901
í>_____m m
Megin verkefni veðurskip
anna er samt að senda veður
stofum beggja vegna hafsins
veðurlýsingu. Þannig eru
gerðar átta veðurathuganir á
Útivist veðurskipanna er ekkert einsdæmi, því „vita-
skip“ eru líka til og þar er vistin oft einmanaleg.
sólarhring við yfirborðið Og
fjórar háloftsathuganir. Auk
þess er veðurskipunum oft
falið að vinna ýmis önnur
verkefni. Þau hafa gert til-
raunir með ný björgunar-
tæki svo fátt eitt sé nefnt.
XXX
Veðurskipin björguðu á
síðasta ári þremur mannslíf
um auk hinnar margvíslegu
•aðstoðar sem þau veittu, og
e.t.v. hefur stuðlað að björg
un mannslífa. — í annað
skiptið var tveknur mönnum
bjargað úr flugvél, sem nauð
lenti í hafinu suð-vestur af
Íslandi — og þessir menn
voru einmitt fluttir hingað
til lands, heilir á húfi.
Þetta var á dimmu haust-
kvöldi, í allhvössu veðri og
lemjandi rigningu. Norska
veðurskipið Polarfront II.,
sem þá gegndi þjónustu á
veðurstöð Alfa, heyrði
neyðarkall frá lítilli flug-
vél, sem var á leið til íslends
frá Bandaríikjunum. Áttavit
inn hafði bilað, flugmennirn
ir gátu ekki náð sambandi
við Island — og vegna mót-
vinds var þeim ljóst, að benz
ínið dyggði ekki alla leið.
Um borð voru aðeins tveir
menn, en farmur flugvélar-
innar var sprengiefni.
xxx
Flugstjórinn ákvað í sam
ráði við Polarfront II. að
nauðlenda á sjónum hjá veð
urskipinu. Norðmennirnir
miðuðu flugvélina og leið
beindu henni til skipsins.
Polarfront II sigldi í hring
umhverfis svæðið, sem flug
vélinni var ætlað að lenda
á, Og dældi Olíu út til þess
að lægja öldurnar. Síðan var
siglt í vindátt þvert yfir
lendingarsvæðið og kastað
„Góður
aðeins
ENDA ÞÓTT margir
Kongó-menn hafi sjálf-
sagt orðið fyrir vonbrigð
um með sjálfstæðið og
ýmsar vonir, sem við það
voru bundnar, hafi hrugð
izt, þá hefur kvenþjóð-
inni í Kongó aldrei mið-
að jafnvel. Fleiri og
fleiri eiginmenn leiða nú
konu sína út úr eldhúsinu
— út í hringiðu hins opin-
bera lífs, segir bandarísk
ur fréttamaður, sem skrif
ar frá Leopoldville.
Adoula, forsætisráðherra,
tók sjálfur af skarið og
hafði konu sína sér við
hilð í opinberri móttöku —.
og er áhætt að segja, að sú
breyting, sem orðið hefur
á aðstöðu kvenlþjóðarinnar í
öllum stærri borgum, nálgist
byltingu. Víðast hvar í
Kongó hafa stúilkur gengið
kaupum og sölum frá 13—14
ára aldri ög í rauninni hafa
eiginmennirnir farið með
konur sínar að ýmsu leyti
út blysum á flotholtum með
liðlega 100 metra millilbili.
Þessi blysaröð var á annan
km. að lengd og var fluig-
vélinni ætlað að lenda sunn
an megin ljósanna. Véllknún
um björgunarbáti var skotið
á flot og síðan var flug-
vélinni leiðbeint síðasta spöl
inn að skipinu með aðstoð
ratsjár. Þrátt fyrir mjög ó-
hagstæð veðurskilyrði tókst
lendingin vel og mennina
sakaði ekki. Náðust þeir úr
flugvélinni svo til strax eftir
lendingu, en aíðar voru þeir
fluttir yfir í togarann Þorkel
Mána, sem var á heimleið —
og tók mennina til Reykja-
ví-kur.
XXX
Brezki flugherinn svo og
bandaríska strandgæzlan
hafa góða samvinnu við veð
urskipin, en þó mun það kær
komnast, að þessir aðilar
taka að sér að fljúga með
jólapóstinn og varpa honum
niður til skipanna.
Öll þessi starfsemi er auð-
vitað geysi kostnaðarsöm. En
menn horfa ekki í kostnað-
inn, því veðurskipin hafa
mjög mikla þýðingu fyrir At
lantshafsflugið. En slíkir út
hafsverðir eru svo sem ekk
ert einsdæmi, því mörg ríki
neyðast til að „gera út“
fljótandi siglingavita undan
ströndum sínum sæfarendum
til aðstoðar og leiðbeiningar
og það er vissulega auðveld
ara fyrir margar samhent
ar þjóðir að annast rekstur
veðurskipanna en fyrir ein
stök strandríki að halda úti
fjölda „vitaskipa“.
xxx
Hins vegar er ekki ólík-
legt, að tæknin leysi veður-
skipin af hólmi að einhverju
leyti, þegar fram líða stund
ir. Veður-hnettirnir, sem
Bandaríkjamenn skjóta nú á
braut umhverfis jörðu,
verða ómetanlegir á þessu
sviði — og sjálfvirka fljót-
andi veðurathugunarstöðin,
sem bandaríski sjóherinn
gerir nú tilraunir með, á
sjálfsagt mikla framtáð fyrir
sér.
Stöð þessi, sem nefnist
NOMAD 1, liggur fyrir fest
um á tvö þúsund faðma dýpi
þrjú hundruð rnílur úti á
Mexioo-flóa. Hún er á alum
iníum flotholti, sem er að
ofan um 3 m á breidd, en 6
m að lengd. Þarna er fyrst
og fremst tæki, sem mælir
vindhraða og vandátt. Einn
ig útbúnaður til að mæla yf
irborðsstrauminn og stefnu
hans — og auðvitað loftvog,
rakamælir og annað því um
líkt.
Sjálfvirk tæki senda ut
veðurlýsingu á sex stunda
fresti, en ef vindur fer yfir
hámark — þ. e. a. s. ef felli-
byljir eru í aðsigi, þá sendir
stöðin á klukkustundarfresti
XXX
Sefflditækin ganga ’ fyrir
tvenns konar rafhlöðum.
Spaðar, sem vindurinn snýr,
hlaða aðra gerðina. Hinar fá
onku sína frá sólarljósinu.
Verið er að fullkomna nýja
gerð af rafhlöðum, sem sett-
ar verða í NOMAD 1. Þær
endurnýjast af sólarórkunni,
en verður komið fyrir und
ir yfirborði sjávar.
Þetta er fyrsta sjálfvirka
veðurstöðin af átta, sem
Bandarikjamenn ætla að
leggja undan ströndum
landsins. NOMAD 1 hefur
þegar komið sér veí, sérstak-
lega í fellibylnum Carla, sem
fyrir skemmstu gekk yfir
suðaustaurströnd Bandaríkj-
anna og olli miklu tjóni. Tal
ið er, að fyrst og fremst
vegna þessarar stöðvar hafi
tekizt að bjarga jafnmörg-
um mannslífum Og raun bar
vitni. Þess skal að lokum get
ið, að NOMAD 1 er til þjón-
ustu fyrir alla. Jafnt ein-
staklingar sem ríkisstjórnir
geta fengið Morse-lyklana
hjá bandarískum stjórnar-
völdum.
Skammt á milli lífs og dauða
ÞESSI MYND er frá Kat-
anga og það var einn af
mönnum Sameinuðu þjóð-
anna, sem tók hana. Hann
sagði: Þetta er ein af hætt
unum, sem mæta okkur í
Katanga — og það, sem fyrst
og fremst skýtur okkur skelk
i bringu, er, að við vitum
aldrei hvenær við megum
eiga von á skoti. Tilefnin eru
oft smávægilegt, það er hrein
martröð að búa við þetta
ástand.
Sannleikurinn er nefni-
lega sá, að Kongó-mönnum
kaþólikki á
tvœr konur"
eins og nautpening.
Klæðaburður hefur jafn-
framt breytzt mikið. Ungar
stúlkur, sem klæðst hafa að
siðum Evrópumanna, hafa
verið litnar hornauga, því
fjöldinn hefur haldið stíft í
þjóðleg klæði, litauðuga og
efnismikla dúka, sem kven-
fólkið hefur vafið um sig.
En eftir að frú Julienne
Adoula lét sjá sig í nýjustu
Parísartízkunni þýddi ekk-
ert að andmæla Evrópu-
klæðum.
xxx
Þegar á heildina er litið er
óhætt að sagja, að Kongó-
konur hafi orðið feimnar og
hlédrægar af að horfast í
augu við vestræna menningu
og siði. Það, sem háir þeim
mest, er það áhugaleysi, sem
menntun kvenna hefur jafn
an verið sýnd í landinu. Að
eins fáeinar hafa lært
frönsku það vel, að þær geti
átt samræður við erlent
fiönskumælandi fúlk. Flest
ar tala málýzkur ættflokka
sinna og ekkert annað. Fá-
einir frarhhaldsskólar eru
starfandi fyrir stúlkur í
Kongó, en áhuginn á náminu
hefur verið lítill — og stúlk
urnar hafa yfirleitt ekki
stundað skólann nógu lengi
til þess að hafa gagn af. En
með aukinni menntun karl-
manna hefur áhugi þeirra
vaxið á að eignast menntað
ar konur — og í rauninni
eru það karlmennirnir, sem
láta kenna kvenfólkinu þar,
sem það er nú gert. Mennt-
unarfýsnin er síður en svo
áberandi meðai kvenþjóðar-
innar.
xxx
Fullorðnar konur, sem ól-
ust upp í fáfræði, en eru nú
skyndilega orðnar forstjóra-
og ráðherrafrúr, eru einna
vers.t settar. En konur banda
rískra og brezkra sendiráðs-
og kaupsýslumanna hafa
komið þeim til hjálpar með
því að efna víða til nám-
skeiða þar sem hinum inn-
fæddu eru kenndar um-
gengnisvenjur og borðsiðir
erlendra þjóða, sem Kongó-
menn verða nú að hefja
skipti við upp á eigin spýt-
ur.
finnst ekkert hræðilegt við
að drepa. „Siðmenntaðar“
þjóðir hafa háð sínar styri-
aldir — og þar hafa eyði-
leggingaröflin verið langtum
meiri en í Kongó.
Stríðið í Kongó er hins
vegar allt annars eðlis. Þar
ríður skotið oft af þegar
menn eiga sízt von á — og
af ástæðulausu. Þú heldur,
að þessi frumstæði maður sé
vinur þinn. Hann brosir jafu
vel til þín, en það er engin
trygging fyrir því að hann
skjóti ekki, þegar minnst
varir. Hann hlær eins og
barn á undan — og strax á
eftir bregður hann á Ieik.
Það var George Ivan
Smith, yfirmaður upplýsinga
þjónustu S.Þ. í Kngó, sem
tók myndina. Fimm mínút
um áður lenti hann ásarnt
þremur öðrum starfsmönn-
um S.Þ. flugvél sinni rétt
innan landmæra Katanga til
þess að staðreyna orðróm um
innrás. Samstundis voru þeir
umkringdir af um 100 Kongó
hermönnum — og með þeim
voru nokkrir áihangendur ein
hvers hinna mörgu frum-
stæðu ættflöbka, sem eru í
Kongó. Þeir voru með örv
ar og spennta boga, villi-
menn, sem beindu vopnum
sínum að komumönnum, til-
búpir að skjóta. Þetta veru
eiturörvarnar, sem Tshombe
hafði talað um.
„Eitt ógætilegt orð — og
við hefðum allir verið dauð
ir“, sagði Smith. Menn S.Þ.
töluðu í fimm langar mínút
ur við hina innfæddu og
reyndu að gera þeim skiljan
legt, að hér væru engir ó-
vinir á ferð. Loksins var
hægt að koma þeim í skiln-
ing um að öllu væri óhætt,
þeir brostu og lögðu vopnin
niður. Hættunni var afstýrt.
Smith tók nú upp mynda-
vélina og vildi fá þá til þess
að vera illúðlega á svip með
an hann tók myndina, en
svertingjar brosa a'lltaf fram
an í myndavélar og þess
vegna sagði myndin ekki
nema hálfan sannleikann.
Smith og menn hans kom
ust í burtu án þess að þeim
væri gert mein — og þeir
þökkuðu Guði sínum. Dag-
inn eftir fréttist, að hermenn
irnir og hinir innfæddu
hefðu drepið alla, sem á vegi
þeirra urðu. Þá hvein í boga
strengjum og eiturörvarnar
þutu. Þetta er sú Kongó, sem
hersveitir S.Þ. þekkja.
Enda þótt Kongó-konur séu ekki allar hrifnar af
vestrænum siðum eru þær fljótar að tileinka sér og
læra sitt af hverju. Kongó hafði ekki notið sjálf-
stæðis í marga mánuði, þegar búið var að velja
„Miss Kongó“ í Leopoldville. Þarna er vinkona henn-
ar, í öllu þjóðlegri búningi, að hjálpa hinni 17 ára
þokkadís að setja upp eyrnalokka.
Þannig eru konunum
kenndir borðsiðir vestur-
landamanna og annað slílkt
auk þess sem reynt er að
kenna þeim frjálslega fram-
komu og losá þær við feirnn
ina. — Kennslan fer fram á
ensku, en kennararnir, sem
frúrnar hafa fengið, reyna
líka að læra mál hinna inn-
fæddu til þess að auðvelda
starfið.
„En það, sem okkur
gremst“, sagði einn banda-
rísku kennaranna, „er, að
hinurn innfæddu konum er
sjálfum ekkert umhugað um
að nema þessa nýju siði. Það
eru eiginmennirnir, sem
reka þær út í þetta. Kven-
fólkið virðist vera ánægt
með sína stöðu kunnáttu —
og ekki vilja neina breyt-
ingu þar á“.
Meðal eiginkvenna hinna
helztu ráðamanna í Kongó
eru samt margar, sem standa
ekki að baiki kynsystrum sín
um hjá öðrum þjóðum. Það
fer t.d. orð af frú Mobutu
fyrir greind hennar. Það fer
vel á með henni og eigin-
konum erlendra sendiherra,
þær tala mikið — auðvitað
um börnin, tízkuna og annað
slíkt, eins og konur í öðr-
um löndum.
Frú Kasavubu er einnig
orðlögð fyrir hlýlegt viðmót
og gestrisni. Hún er mikil
húsmóðir og stjórnsöm, eldar
góðan mat og svarar glaðlega
í símann. Þegar bandaríski
sendiherrann kemur í heim
sókn til Kasavubu stingur
bílstjóri sendiráðsins sér inn
um bakdyrnar til frúarinn-
ar, fær glas af bjór og rabb
ar á meðan sendiherrann
stendur við.
Fjölkvæni tíðkast enn í
Kongó. En sendiherrar frá
vesturlöndum voru fljótir að
venja sig af að reka upp stór
augu, er háttsettir Kongó-
menn kynntu þeim konur sín
ar í veizlum. Það er riefni-
lega algengt, að konan, sem
kemur með manni sínum til
veizlu í kvöld, sé ekki sú
sama og sat með honum í
veizlunni fyrir viku.
,,Eg er ættarhöfðingi — og
þess vegna má ég eiga sex
konur“, sagði einn af þing-
mönnum við erlendan sendi
herra Og brosti af ánægju.
En ég er góður kaþólikki —
og á því ekki nema tvær“,
bætti hann við.