Morgunblaðið - 07.03.1962, Blaðsíða 10

10
M o RG r/ n n r 4 ð 1Ð
Miðvikudagur 7. marz 1962
\
I Lissábon, 15. febrúar.
! TILRAUN Spánar til að
reyna að komast í Efna-
; hagsbandalagið, án þess
að ræða það áður við ná-
granna sinn, Portúgal
(sem er meðlimur í ev-
rópska fríverzlunarsvæð-
inu), hefur verið tekin
sem móðgun í Lissabon.
I
i
M
Franco. Salazar.
Spanverjar vekja
áhyggjur í Portúgal
eftir Elizabeth IVforris
gáfa þeirra er fínlegri, enda
er í þeim meira keltneskt
blóð en Spánverjunum.
— Hún hefur vakið upp
aldagamlar grunsemdir.
Óttinn um að verða gleypt
af Spáni hefur haft mikil á-
hrif á sögu Portúgals og átt
þátt í því, að hið 600 ára
gamla ensk-portúgalska sam-
band skuli enn vera við lýði.
Spánn er nærri sex sinnum
stærri en Portúgal og hefur
verið hótun við tilveru þess
síðan á dögum Mára. Portú-
galar hafa að orðtæki:
„Hvorki góður vinur né góð
hjónabönd koma frá Spáni“.
Portúgaxar hentu Spánverj-
um fyrst út 1385 með hjálp
enskra steinslöngvara og bog-
manna í úrslitaorustunni við
Aljubarrota, og bandalag
Englendinga og Portúgala
fæddist árið eftir. — Nærri
tveim öldum seinna „erfði“
Filipp II Spánarkonungur
Portúgal, nánast af tilviljun,
og árangur þess varð það
sem samtíma sagnaritarar
kölluðu „sextíu ára fanga-
vist“. Endurheimtar frexsisins
1640 er minnzt í dag með
súlu á aðaltorgi Lissabon.
Jafnvel 18. aldar einræðis-
herrann, markgreifinn af
Pombal, sem notaði sér hinn
skelfilega jarðskjálfta í Lissa
bon sem afsökun til að
brjóta á bak aftur völd ensku
verzlunargreifanna ~ í Lissa-
bon og Oporto, vildi ekki
heyra minnzt á „fjölskyldu-
samning“ við Spán og Frakk-
land gegn Englandi.
Á 19. öld komu margar
innrásir frá Spáni og Portú-
gaí missti að eilífu borgina
Olivenca. Á þessari öld
hrjáðu stöðugar herferðir
konungssinna frá Spáni hið
nýstofnaða lýðveldi eftir
valdaafsal konungs 1910. Eft-
ir 1000 ára deilur hefur
Portúgal þess vegna sálar-
flækjur hvað Spán snertir.
Verzlun milli þessara ’ríkja er
nærri engin, til dæmis er hár
tollur á sherry í Portúgal og
sama gildir um portvín á
Spáni. í dag er það ekki her-
irnir, heldur rekast á skap-
gerðirnar. Portúgalarnir eru
blíðari í sér en Spánverjar,
ekki eins hagsýnir og kímni-
1 Portúgal hefur ekki fæðst
neinn E1 Greco eða Goya,
Picasso né Salvador Dali, né
heldur tónskáld á borð við
Granados eða Manuel de Falla,
en það hefur gefið heiminum
mikla landkönnuði. Vasco da
Gama og Magellan og Hinrik
prins, sem sigldi „kringum
hálfan heiminn“. í dag eru
portúgalskir verkfræðingar
vel þekktir, einkum fyrir
stíflugerð.
Báðar þjóðirnar hafa stað-
ið gegn tilraunum til frjáls-
lyndrar stjómar, en af mis-
munandi ástæðum. Þótt
Portúgalar séu oft frjálsiynd-
ir í sér, eru þeir lélegir
stjómendur og það sést ekki
aðeins í stjómmálum, heldur
líka í viðskiptum. Spánverj-
amir eru hræddir og tilfinn-
inganæmir, of þröngsýnir og
miklir einstaklingshyggju-
menn.
Spánska borgarastyrjöldin
sleppti allri þeirri grimmd og
ástríðu, sem Spánverjinn get-
ur sýnt af sér. Þrátt fyrir
hinn forna ótta við Spán,
studdi stjóm dr. Salazars
Franco hershöfðingja og upp
reisnarmennina á virkan hátt
frá upphafi. Portúgalska sam-
fylkingin, sem nú er gagn-
rýnd harðlega af stjórnarand
stöðunni, var upphaflega
mynduð til stuðnings Franco,
af Salazar, og ekkert leynd-
armál gert úr því að sigur
spönsku lýðveldisstjómarinn-
ar væri alvarleg hætta fyrir
portúgölsku stjómina. Lýð-
veldissinnar ,sem höfðu flúið
til Portúgal voru sendir aft-
ur til Spánar í dauðann.
Bretar rnótmæítu, þegar
portúgalska stjómin leyfði að
hergögnum handa Franco
væri skipað í land í Lissa-
bon frá skipum Hitlers. En
þá þegar höfðu skotfærin til
hersveita Francos, á leið frá
Sevilla til Burgos, verið send
gegnum Portúgal. Jafnvel áð-
ur en borgarastríðið brauzt
út, hafði Franco hershöfð-
ingi stofnað „skuggaráðu-
neyti“ í hóteli í Lissabon.
Þegar borgarastríðið endaði
1939 fóru Portúgalar að hafa
nánara samband við Spán en
nokkru sinni áður. Vegna
skyldra hugsjóna höfðu dr.
Salazar og Franco hershöfð-
ingi nána samvinnu, byrjuðu
með að semja um vinsam’iega
sambúð.; Þrem árum seinna
gerðu hinir tveir einræðis-
herrar Íberíu-samninginn. —
Hann var gefin út sem múr
gegn marxisma. Hann var
ekki gerður opinber nákvæm
lega, en samt sem áður lét
stjóm Salazar það uppi, að
ekki væri hægt að nota banda
lag Englendinga og Portú-
gala gegn Spáni.
Dr. Salazar getur treyst á
stuðning Spánar hjá Samein-
uðu þjóðunum við stefnu
sína í nýlendunum, jafnvel
þó að öll önnur lönd heims-
ins greiði atlcvæði gegn henni.
Báðir einræðisherrarnir eru
kænir og varkárir menn. —
Franco er að reyna að sýnast
frjálslyndur fyrir heiminum
með því að ýta öfgamönnum
smátt og smátt út úr ráðu-
neyti sínu og gera áætlun um
að konungur verði eftirmað-
ur hans. Hann hefur einnig
leyft amerískar herstöðvar á
Spáni í staðinn fyrir efna-
hagsaðstoð.
Þar sem Salazar þurftiekki
að berjast til valda, þarf
hann ekki að gera sig til
fyrir almenningsálitinu í
heiminum, því hann var sett-

ur til valda af herráðsnefnd
vegna fjármálasnilli sinnar.
Þegar við enda seinni heims-
styrjaldarinnar var hann bú-
inn að fá gott orð á sig sem
réttlátur og góður stjórnandi.
Enginn efaðist um vizku
hans. En nú hefur hallað
undan fæti fyrir honum, bæði
vegna hinnar djörfu portú-
gölsku stjómarandstöðu í út-
legð og frá afrísku lands-
svæðunum Ndola og Mozam-
bique.
Og með hinni nýju aukn-
ingu árása á stjóm hans, er
farið að tala mikið um Íberíu
samninginn, meðal stjóm-
málalega hugsandi Portúgala,
og margir þeirra, þar á með-
al sumir stuðningsmenn Sal-
azars sjálfs, gera sér fulla
grein fyrir því að væri samn
ingnum stranglega framfylgt,
gætu Portúgalar orðið í
reyndinni sem eitt af héruð-
um Spánar. Það er enginn
vafi á þvi, að lýðveldi í
Portúgal yrði óvinsamlegt í
garð Spánar Francos. —
Spænska falangístablaðið Ar-
riba sagði um daginn:
„Íberíu-samningurinn hefur
séð fyrir öllum möguleikum."
Stephan Hughes símar frá
Rabat:
Efnahagslíf Marokkos er I
hættu, ef Spánn verður með-
limur evrópska efnahags-
klúbbsins. Spánn og Marokkó
keppa á viðskiptasviðinu. —
Bæði löndin selja ávexti, vín,
kom og aðrar vörur í Ev-
rópu. Ef Spánn gengur íEfna
hagsbandalagið, hljóta vörur
hans að fá betri samkeppnis-
aðstöðu, og Marokkó á von á
að missa meira en 30 milljón
pund í utanlandsviðskiptum.
Efnahagslíf Marokkó hefur
komizt yfir sveiflumar eftir
sjálfstæðið, aðallega vegna
hjálpar frá Bandaríkjunum og
af þeirri staðreynd, að Frakk
land hélt áfram að veita tals-
verðar tollalækkanir á fram-
leiðsluvörum Marokkós. Þótt
efnahagsaðstoð Bandaríkj-
anna haldi áfram að minnsta
kosti fram í lok 1963, þegar
flugstöðvar Bandaríkjanna
eiga að hætta störfum, er
ekki víst að Frakkar haldi
áfram að flytja inn appelsin-
ur frá Marokkó, til dæmis
vegna þess að Spánverjar
mundu áreiðanlega heimta að
hin mikla uppskera þeirra
yrði vemduð fyrir „órétt-
látri samkeppni".
(OBSERVER _ öll réttindi
áskilin).
Athugasemd um áburðarverð
ÁBURÐARVERKSMIÐJAN hf.
hefir gefið út fréttatilkynningu
run að henrr. hafi tekizt að gera
hagkvæm mnkaup á erlendum
áburði tii notkunar á n.k. vori.
Hefir hún fengið tilkynninguna
birta í Ríkisutvarpinu og mörg-
um blöðum. Kennir nokkurrar
sjálfsánægju í tilkynningunni og
er þar farið með fullyrðingar,
scm óhugsandi er að sanna.
Áburðarverksmiðjan h.f. segir
að vegna bætírar aðstöðu og hag-
kvæmari innkaupa, verði áburð-
arverðið a. m. k. tveimur og
hálfri milljón króna lægra en
annars hefði orðið. Og á öðrum
stað er talað um rúmlega 800
þús. króna spamað á erlendum
gjaldeyri, borið saman við fyrra
árs verð.
En hvaða rök eru þetta? Hver
getur fullyrt um að Áburðar-
verksmiðjan h.f. hafi gert hag-
kvæmari innkaup heldur en
Áburðarsala ríkisins kynni að
hafa gert, eí hún hefði annast
innkaupin? Um þetta getur eng-
inn sagt. Og fullyrðingar, sem
styðjast við þannig rök, eru fá-
nýtar.
Við athugun á áburðarverði sl.
haust, kom fram, að verð á þrífos
fati, sem er langsamlega aðalteg-
und af innfluttum áburði, myndi
eittihvað lækka, frá því sem var
sl. ár. Greindi undirritaður for-
stjóra Aburðarverksmiðjunnar
h.f. frá pessu eins og öllu öðru,
sem máli skipti í sambandi við
reynslu um áburðarkaup og rekst
ur Áburðarsölunnar. Kom þetta
álit einnig alveg saman við þær
upplýsingar, sem forstjórinn fékk
hjá formanni verksmiðjustjórnar,
hr. Vilhjálmi Þór _ bankasfajóra,
um það leyti sem Áburðarverk-
smiðjan var að taka að sér rekst-
ur Áburðarsölunnar.
Reyndin varð einnig sú, að
innkaupsverð á þrífosfati lækk-
aði. Er því undarlegt að sjá í
fréttatilkynningunni, að markaðs
verð hafi nú verið hærra en áð-
ur.
Eg leiði hjá mér, að ræða um
gróðann af bættri aðsfxöðu í Gufu
nesi. Reynslan ein sker úr, hvort
þar eru haldbetri rök um að
ræða, heldur en „hagkvæmu inn
kaupin“. En allir vinir landbún-
aðarins, munu óska að svo verði.
Fréttatilkynningin upplýsir, að
Áburðarverksmiðjan h.f. hafi
fengið lækkun um á aðra millj.
frá fyrstu tilboðum, þar til samn
ingar voru gerðir, á öllu áburðar-
magninu. Varla munu margir,
sem eru kunnugir í viðskiptalíf-
.inu, kalla þetta stóra eða merki-
lega frétt. Svo er sjálfsagt að
samþykkja ekki fyrstu tilboð,
heldur reyna samninga um lækk-
un.
Áburðarsala ríkisins hefir vit-
anlega unnið þannig og mjög oft
tekizt að íá verulega lækkun frá
fyrstu tilboðum. En það hefir
aldrei verið gefin út nein frétta-
tilkynning þar að lútandi. — Hér
skal þó gerð undantekning og
greint frá einu litlu dæmi frá
árinu 1959. Þá var oflítiill kjarnl
og þurfti því að flytja inn köfn-
unarefnisáburð og voru keyptar
6000 smál. af Ammonsúlfatsalt-
pétri frá Þýzkalandi. Munurinn
á fyrstu verðtilboðum og kaup-
samningi á þessu litla magni, var
með núverandi gengi, rúmlega
1,5 millj. króna, kaupanda í hag.
Eða m. ö. o. svipuð upphæð og
nú virðist hafa orðið á rúmlega
þrefalt meira magni.
Framhald á bls. 23.
GIRDKAREM,
sem allir hafa beðið eftir, er nú til sýnis í Sýningar-
arglugga Málarans, Bankastræti. Leitið upplýsinga:
C. S. JÚLÍUSSON
Aðalstræti 6, 7. hæð. Sími 18864.
JÁRN H.F.
Súðavog; 26. Sími 35555(