Morgunblaðið - 21.07.1962, Qupperneq 11

Laugardagur 21. júlí 1962
MORGVTSBLAÐlh
11
Eru síðustu kröfur Rússa um Berlín
blekking? — Er krafa um flutninga-
bann kjarnavopna sett fram til að
styrkja hernaðaraðstöðu Rússa? —
Kjarnorkutilraunir — F B E
Berlín
SÍÐUSTU kirötfur Riússa varðanidi
Berlín eru þess eÆnis, að Vestiur-
iveldin dragi til baka hierlið sitt
Æriá vestuiihlu'ta borgarinnar í stað
(þess vilja Rússar, eftir þvá, sem
fram hefur komið í ummælum
Krújsjeiffs, að við talki (herlið frá
Noregi, Danmöriku, Hollandi,
Beligíu, Póllanidi og Tékikósló-
vakíu. Skuli það lið vera undir
£ána SÞ.
Jafnfraimt var þvi lýst yfir, af
hálfiu Rússa, að ef ekki yrði fall-
iat á þessar tillögur, myndi Rúss-
land undirriita friðarsamning við
A-Þýzkaland. Það myndi senni-
lega þýða, að tekið yrði fyrir
flutninga milli V-Rerlinar, sem
liggur rúmlega 170 km innan
e-þýzku landamaeranna. Þetta er
aðalhaettan, sem fióigizt ihefur í
Ihótunum Rússa um að undirrita
sérstaikan friðarsamning við
A-Þjóðverja.
Utanrikisráðherra Bandarákj- ,
anna, Dean Rusk, lýsti því yfir ,
í fyrri viku, að Krúsjeff virtist '■
aðeins vilja ræða um iherlið Vest- j
urveldanna í V-BerJin, en ekiki I
um dvöl rússneskra bermanna í
austurhliuta borgarimnar.
Á miðvi'kudag hélt Kennedy,
forseiti, fund með Anatoly Dobr-
ynin, sendiiherra Rússa í Was-
hington. Þar kom aftuir fram
krafa Rússa um brottflutning her
liðsins. Þykir nú sennilegt, að
Krúsjeff haldi fast fram þessari
kiröfu í þeirri von, að hann geti
eíðar notað hana í því skymi að
neyða Vesturveldin til undanlátis
semi á öðrum sviðuon — þannig
að hann falli þá frá henni.
Krúsjetff sé, með öðrum orðum,
aðeins að styrkja samniingsað
stöðu sína, enda mun honum full
Ijóst, að Vesturveldiin muni aldr-
ei fallast á, að kalla beim berlið
það, sem nú situr í V-Berlin.
Kennediy er sagður haifia lagt
é það mikla áherzliu í viðræðum
sinum við Dobrynim, að krafa
Krúsjetffs sé fráleit.
Skoðanir veotrænna stjórn-
tnálamanna eru yfirleitt á þann
vag, að síðustu kröfur Rússa séu
tfyrst og fremst settar fram í
þeim tilgangi að styrkja sarnn-
iingsaðstöðu þeirra, en í raun og
veru vilji Rússar forðast að slíta
umræðum við Vesturveldin um
BerJín.
Rússar vilji því láta líta út
eem þeir eigi í miklum og erfið-
um deilum um BerMn. Skýring-
arnair á því, hvers vegna þeir
óski þesis, eru aðallega tvær.
í fyrsta lagi, að betur megi
ganga að bæla .íiður óánægju-
raddir heima fyrir, vegna skorts
é ýmisum sviðum, ef hægt sé að
benda á, hve miklu verði að
fiórna í baráttunni út á við.
Hin sikoðunin er sú, að Rússar
hyggisit nota „erfiðleikana“ í
Berl'ín sem átyllu, er að því kem-
«*r að þeir hefja nýjar tilraunir
með kjarniarkuvopn síðar á þassu
faausti.
Afvopitunar-
ráðstefnan
Brlend táðindi ., Atfvopnunarráð
Btefnan er nú aftur setzt á rök-
Btóla eftir mánaðar sumarhlé.
Aðiid að ráðstetfniunni eiga 17
ríki, þeirra é meðal kjamorku-
veldim þrjú, Bretland, Banda-
(ákin ag Rússland.
Tvö mél eru til umræðu, atf-
vopnun og bamn við tilraunum
með kjamorkuvopn. LátU. von er
teilim tti, eð samikomulag náist
«mx fyrra atriðið, og vonir þær,
eem bumdnar eru við samkomu-
lB£ utn bið síðara eru einnig
litlar — þót sumir telji, að
nýjar niðurstöður vísinda-
manna aí neðanjarðartilraun-
um Bandaríkjcimanna kunni að
hafa aukið noklkuð lítour til sam-
komiulags um það atriði.
í afvopnunarmálunum greinir
mikið á. Styrtoleikaaðstaðan er
þannig, að Rússar standa framar
á sviði venjulegra vopna.
Bæði Rúsear og Bandariikja-
menn hafa komið fram með til-
lögur um, hvernig afvopnun á
iþví sviði skuli hagað. Banda-
ríkjamenn vilja, að atfvopnun nái
fyrst um sinn til vissra tegunda
venjulegra vopna, sem auðveit er
að hafa etftirlit með, og nemi hún
prásebtutölu, en munurinn ligg-
ur í því, áð þeir vilja fækka öll-
um vopnum atf venjulagri gerð,
þ.e. öðrum en kjarnorkuvopnum,
en ekki einstökum tegundum.
Þetta vilja Bandaríkjamenn efcki
fallast á.
Þá greinir stórveldin trvö á um,
hvaða eftirlit skuli hatft með
slíkri afvopnun. Rússar vilja að-
eins eftirlit með því, er vopn
verða eyðilögð. Bandaríkjamenn
vilja að eftirlit nái einnig til þess
hluta vopnanna, sem etoki verða
eyðilögð fyrst um sinn — þ.e. að
hægtf verði að ganga úr skugga
um, að ný vopn verði etoki fram-
leidd í stað þeirra sem eyði-
löigð verða.
Slíkt eftirlit telja Rússar ekki
sæma sjálfsvirðingu sinni, svo
höfð séu orð Krúsjeflfis.
Afstaða Bandarákjamanna til
venjuLegra afvopnunar kemur
skýrar í ljós, ef litið er á styrk-
leikaaðstoðuna á sviði kjarnorku
vopna. Samkvæmt þeim upplýs-
ingum, sem fyrir liggja um nýj-
ustu skýrslur Bandaríkjamanna
um það mál, er talið, að Banda-
ríkjamenn séu 4—5 árum á und-
an Rússum í smíði flestra teg-
unda kjamorkuvopna.
Er rætt hetfur verið um af-
vopnun á sviði kjarnorkuvopna,
hefur komið fram sú krafa
Rússa, að á fyrsta stigi slikrar
atfvopnunar verði tekið fyrir alla
möguleika til flutnings kjarn-
ortouvopna landa á milli, auk
þess, sem lagðar verði niður her-
stöðvar erlendis.
Sú krafa þýðir í raiun og veru,
að Bandaríkjamenn myndu glata
yfirburðum sínum á sviði kjarn-
Orkuvopna. Þá myndi sityrkleika-
afstaðan fyrst og fremsit komin
undir venjulegum vopinum — og
hún yrði Rússum í vil.
Umræðurnar, fyrstu dagana
eftir að ráðstefnan kom saman,
hafa að miklu leyti snúizt um
þetta. Fulltrúi Breta, Godber,
lagði fram sérstakar tillögur um
fækkun venjulegra vopna, og eft-
irlit, sem ykist, er gengið yrði til
framkvæmdar síðari stiga af-
vopnunar.
Fulltrúar Búlgara höfnuðu
brezku tillögunum, og atfstaða
annarra ríkja austan járntjalds
virðist ætla að verða á saima
streng.
Það, sem á þó e.t.v. eftir að
auðvelda bann við tilraunum
með kjarnorkuvopn, er, að banda
rískir og brezkir vísindamenn
telja sig nú vera á þrepskildi
þess að fullkomna aðferð til þess
að greina, með jarðskjálfltamæl-
um, kjarnorkusprengingar neðan
jarðar frá öðrum jarðhræringum.
Séu þeir á réttri leið, getur
svo farið, að hægit verði fyrir
Vesturveldin að draga til baka,
að nokkru eða öllu leyti, kröfu
sína um 19 jarðskjálftamælinga-
stöðvar innan landamæra Rúss-
landis. Taikizt þeim að fylgjast
með iþví — með mælingum utan
Rúsislands, — hvort gerðar eru
þar tilraiunir, kann að vera rutt
í burtu einni hindrun í vegi efitir
lits, en Rússar hatfa sem kunnugt
er ekki viljað leyfa slíkar etftir-
liitsstöðvar innan sinna landa-
mæra.
Nú sem stendur, eiga 8 hlut-
lausar þjóðir sæti á afvopnunar-
ráðstefnunni í Genf. Þær hafa
lagt sitt ti-1 málanna, og hvatt
stórveldin mjög til samkomulags
um bann við tilraunuim. Það er
skoðun margra, að nærvera full-
trúa hinna hlutlausu ríkja tounni
að verða til þess, að áróður verði
etoki eins hafður í frammi, þar
eð slóikt rnuni varpa skugga á þá,
sem það geri, í augum þessara
8 rítoja. Bandaríkjamenin tenigja
vonir við það, að því muni nú
kannske draga úr stóryrðum
rússnesku fulltrúanna.
Tilgangur
tilraunanna
Senn er liðið ár síðan Rússar
hófu tilraunir sínar með kjam-
orkuvopn, en þær voru þær um-
fangsmestu, sem um getur. Talið
er, að það muni tatoa þá ár að
vinna úr gögnum og undirbúa
nýjar tilraunir. Það er því kann-
stoe ekki hrein tilviljum, að þeir
hatfa boðað nýjar tilraunir etftir
nokkra mánuði.
Tilgangur þeirra mun fyrst og
fremst hafa verið sá, að full-
kiomna léttari en aflmeiri sprengj
ur, er myndu betur til þess failn-
ar að vera skotið með lanigdræg-
um eldflaugum. Einnig er talið
víst, að þeir hafi — á sama hátt
Og Bandiaríkjamenn nú — ætlað
sér að raninsaka að hive miklu
leyti væri hægt að nota kjam-
orkusprengj ur í andrúmsloftinu
sem vörn gegn eldflaugum, er
flytja atomvopn, og hvort hægt
sé með slikum sprengingum að
trufla útvarpssendingar þær, sem
nauðsynlegar eru til þess að
stjóma varnarflaugum, er notað-
ar kynnu að verða gegn eldtflaug
um óvinar.
Reynsla Bandaríkjamanna, eft-
ir tilraun þá, sem rnú var gerð
hátt í lofti yfir Johnston ey,
sýna, að truflanir á útvarpssend-
ingum vara mun skemur en gert
'hafði verið ráð fyrir, þ.e. í rúma
kluktoustund í stað 36 tíma, sem
gert hafði verið ráð fyrir.
Aðalásfcæðan fyrir því, að
Bandaríkjamenn ákváðu að hefja
tilraunir í andrúmsloftinu á nýj-
an leik, ar talin sú, að þeir vildu
reyna, hvort siíkar spremgingar
gætu grandað árásarflaugum.
Það ríki sem hetfði yfir að ráða
fulltoominni tækni á því sviði, er
igreinilega skrefinu á undan í víg
búnaðarkapphlaupinu.
Niðurstöður liggja engar fyrir
■um þá hlið málsins, eftir tilraun-
ina við Joihnston ey.
Er Krúsjeff tilikynmti, að gerð-
ar yrðu að nýju tilraunir á hausti
komanda, sagði hann, að „friður-
inn í heiminum væri að miklu
leyti urndir því kominn, að Rúss-
ar gerðu síðustu tilraunirnar“.
i Er Rússar hatfa lokið næstu til-
raunum, er hringurinn frá í fýrra
fulldreginn. Þá standa Banda-
ríkjamenn aftur andspænis því
vandamáli, hvort þeir verði enn
á ný að hefja tilraiunir, vegna
iþess, að Rússar kunni að hatfa
komizt fram úr þeim.
MögOlegt kann að vera, að þá
faUizt Rússar á einhvers komar
bann og eftirlit.
Efn@hagsleg
eining
Efnahagsbandalagið hefur mjög
verið til umræðu umdanfama
daga, etoki sízt vegna breytimga
þeinra, sem Macmillan, florsætis-
ráðherra Breta, hefur gent á
ráðuneyti sínu.
Efnahagsbandalagið hefur ver-
ið erfitt viðureignar fyrir Breta.
Tengsl þeirra við sanweldislönd-
in hafa mjög torveldað allar
samningaumleitanir, því að segja
mia, að Bretar hatfi þar raunveru-
lega þurft að semja á tveirour
vígstöðvum.
Ummæli Heatíh varautanríkis-
ráðherra, sem hvað mest afskipti
hefur hafit af væntanlegri aðild
Breta, allra brezkra stjórnmála-
manna, virðast þó benda til, að
atfstaðan til samveldislandamna
sé ektoi lengur eins mikið vanda-
mál, hvorki fyrir Breta né Efna-
hagsbandalagið, cxg sumir hafa
viljað vera Iáta.
Heaitíh sagði á miðvikudag, að
etoki væri um neina djúpsitæöa
misklíð að ræða í þeim efnum.
Hann lagði hins vegar áherzlu á,
að það skipti miklu rnáli fyrir
alla aðila, jafht Breta og aðrar
Evrópuþjóðir, að samningauim-
leitanir Breta yrðu til lytota leidd
ar sem fyrst.
Engum dylst, að gangi Bretar 1
bandalagið, eru allar lítour til
þess, að Danir og Norðmenn geri
slítot hið sama.
Ummæli franskra utanríkisráð
herrans, Couve de Murvilie, nú
um miðja vikuna, þess efnis, að
Frakkar muni ektoi styðja neinar
þær tillögur um stjórnmálaein-
ing'u, sem fyrirfram sé vitað, að
Bretar geti ekki fallizt á, virðast
benda til þess, að Frakk'ar, sem
fram til þessa hafa verið taldir
hlynntir sterku stjómmálasam-
starfi innan Evrópu, vilji ekki
lá'ta stjómmálaskuldbindingar
standa í vegi fyrir efnahaigssam-
stratfi við Breta nú, þegar fyrri
ágreiningur Breta og Fratoka um
þetta mál er úr sögunni.
Ummæli helztu stjórnmálaflor-
ingja V-Evrópu, bæði innan
Efnahagsbandalagsins og utan,
undanfarnar vitour, benda til
þess, að etfnahagsleg sameining
muni ganga mitolu hraðar fyrir
sig en stjómmálaleg sameining
noktoru sinni gæti.
Adenauer telur slíka samein-
ingu aðeins geta gengið fyrir sig
á mjög löngum tíma. — Mac-
millan sagði nú fyrir nokkr-
um dögum að stjórnmálalegar
stouldbindingar mættu aldrei
verða skilyrði fyrir inngöngu
Bretlands í bandalagið.
Þar virðist hann sammála
Gaibskell, sem hefur verið mitoill
andstæðingur stjómmálasamein-
ingar, þ.e. að samið verði nú ura
atriði utan Rómarsamningsins.
Gaitstoell fylgja að málum stooð-
anabræður hans í stjórnmálum á
Norðurlöndum. Jafnaðarmenn í
Hollandi og Belgíu eru hlynntir
nánara samstarfi á stjómmála-
sviðinu, a.m.k. innan bandalags-
ríkjanna. Þeir hafa þó allt fram
til þessa viljað fresta nokkrum
umræðum innan vébanda banda-
lagsins, þar til ákveðið yrði um
afstöðu Bretlands. Spaato, utan-
Frh. á bls. 12
30%.
Rússar hatfa einnig nefnt sömu
Krúsjeff vili hafa síðasta orðið um kjarnorkutilraunár.