Morgunblaðið - 16.09.1962, Qupperneq 6

6
MORGVNRLAÐ1Ð
Sunnudagur 16. sept. 1962
Kristjana Kristjáns-
dóttir, Ijósmóðir
f. 4. Júlí 1875 — d. 8. sept. 1962. | og fróðleiksfúsri þessi ferð og
KRISTJANA Kristjánsdóttir ljós námsdvöl að ævilangri gleðiupp-
móðir verður jarðsett. á morg-
un. — Nú hefur hún lokað aug-
um sínum fyrir glaðheimi vor-
um eða grátbeimi, þessum heimi
hraðans.
Fegurð kristinnar trúar gefur
oss þá von, að nú hafi Drottinn
opnað augu hennar inn í ljósið
og gefið henni eilíft líf með sér.
Hver var hún, þessi kona, sem
er farin?
Hún var einu sinni ljósmóðir,
hún var húsmóðir fram undir það
síðasta, hún var eiginkona og
móðir, hún var amma og lang-
amma. Þetta er hægt að segja
um fjölda margar konur, að und
anteknu orðinu ljósmóðir. Hver
var hún þá?
„Eins og andlit horfir við and-
liti í vatni, svo horfir maður við
manni“. Það er um hvern mann
að nokkru leyti ráðgáta, hver
hann var, en að nokkru ljóst.
Kristjana heitin fæddist að
Oddsflöt í Grunnavíkurhreppi.
Foreldrar hennar voru Kristján
Eldjárnsson og Ingibjörg Gide-
onsdóttir. Skipasmiðir og hag-
leiksmenn voru í þeirra ættum.
Kristjana heitin ólst því upp
í Jökulfjörðum. Hún flutti 17 ára
gömul að Stað í Aðalvík, sem
þá var prestssetur.
Hún minntist oft á fegurð og
landgæði Staðar og margvíslega
prýði og á gnægtir þeirra byggða
vestur þar, sem ört eyddust af
fólki hin síðari ár, og nú munu
vera mannauð lönd.
Hún giftist Guðbjarti Péturs-
syni. Hann var fóstursonur síra
Einars Vernharðssonar á Stað í
Grunnavík. Brúðkaup þeirra,
Kristjönu og Guðbjartar, var
haldið af mikilli viðhöfn með
veizlu og mörgum gestum. Brúð-
urin var í skauti. Heldri maður,
sem flutti ræðu fyrir minni brúð
hjóna, líkti hinni ungu brúði í
skautinu við tigna drottningu.
Enda mun faldurinn hafa farið
henni vel, því að hún var tigin
kona, bæði á svip og vöxt. Hún
var grönn og há. Hún var jafn-
vel á gamals aldri sjáanlega mjög
fríð. Var hún þó siitin þá af
löngu lífserfiði og oft þungum
kjörum. Hún bjó lengst við lítil
efni. — En þróttur, lífsafl og
glaðbjart hispursleysi var henni
eiginlegt alla tíð. Hún æðraðist
ekki. Hún var úrræða maður.
Þau Guðbjartur áttu sex börn,
er upp komust. Elztur þeirra var
Kristinn. Hann dó sextugur að
aldri, átti tvö börn. Sonur þeirra,
Eðvarður, drukknaði 18 ára í Bol-
ungarvík. Annan son misstu þau
27 ára á Vífilsstöðum. Pálína,
dóttir þeirra giftist til Dan-
merkur, á þar mörg börn. Tvö
börn þeirra eru nú búsett í
Reykjavík, Aðalsteinn, verkstjóri,
lengi timburmaður á Brúarfossi,
kvæntur og á 5 börn, og frú Kat
rín, sem á einn son. Kristjana ól
einnig upp dóttuson sinn, Karl
Þorleifsson.
Kristjana hafði ekki búið nema
tvö ár, þegar Sléttuhrepp vant-
aði ljósmóður. Þá fór hún suður
að læra og varð að skilja ung-
barn eftir. Samt varð ungri konu
sprettu.
Þar var svalað þeirri þrá æsk
unnar að sjá fleira og vita meira.
Hún kom langt að frá byggð, sem
ekki var í alfaraleið. Hún fór
þangað aftur, eins og ráð hafði
verið fyrir gert.
Mjög hafði landlæknir lofað
kjark hennar, hög handtök og
traustleika. Hann vildi láta hana
sigla til frekara náms. Það hefði
líka verið æskilegt, þar sem hún
átti að starfa langt frá lækni. Oft
var síðar til hennar leitað í lækn-
is stað. En bæði heimili hennar og
Sléttuhreppur kölluðu fljótt eftir
henni, svo að ekki gat hún far-
ið að góðum ráðum landlæknis.
Hún var nú skipuð yfir Sléttú-
hrepps umdæmi, því til þjónustu.
Það var alla tíð talið erfitt hérað.
Um Kristjönu var það sagt, að
hún gæfi ekki eftir hinum vösk-
ustu fylgdarmönnum í löngum
og erfiðum vetrarferðum þar
norður frá um fjöll og sæ. Eru
þar þó illhamleg veður oft og
tíðum. Hún var fær um að ferð-
ast þar, því að landið sjálft með
torleiðum sínum hafði alið hana
upp við fyrirhafnarsamt líí og
fjölbreyttan verkahring.
Drottinn gæddi hana því láni
á langri starfsævi, að aldrei dó
kona í höndum hennar. Var þó
ekki auðgert norður á Horn-
ströndum að ná í læknishjálp.
Á þeim árum, sem hún starf-
aði í Bolungarvík, var mikil fá-
tækt í sjóþorpum. Enda mun
Kristjana oft hafa tekið síðasta
bitann frá sínum eigin börnum
til þess að nafa með sér þangað,
er hún vissi bjargarlítinn bæ.
Þetta heyrði ég fyrir löngu, hjá
þeim, er vel mátti vita. Ekki orð
um það hjá henni sjálfri.
Þetta segi ég ekki fyrst og
fremst til pess að hrósa henni,
heldur til eftirtektar mörgum, er
oft heyra talað um hjartaleysi
liðins tíma gagnvart fátækum.
Hitt er ekki jafn áberandi, sem
gott var gert, því að það var
oft gert í kyrrþey.
Þannig var hún, þessi kona,
innra rik og stórmannleg. Hún
hafði ríkt skaplyndi og gjöfult
og stórbrotið á allan veg.
Hún líktist því landi, sem
hún kom frá. Það var sæland og
fjalla, sólheitt í dölum og fnð-
kyrrt í logni, einnig stórviðra
land og kosta land.
Hún var kosta-maður af hörku-
gerð með heitum tilfinningum.
Ávalt man ég heimili þeirra
hjóna, hve gestrisni þeirra var
glaðvær, rík og unaðsleg.
Kristjana heitin átti þá trú,
sem innrætt var snemma og lifir
„frá því barnið biður fyrsta sinn,
blítt og rótt við sinnar móður
kinn, til þess gamall sofnar síð-
asta blund“.
Kristjana heitin notaði hvorki
fegurðarlyf né svefnlyf um sína
ævi. Það var um hennar daga
þreyta heilbrigðs starfs, sem
svæfði að kveldi. Og draumar
komu næstir kveldversinu. Trú-
irTvar þessi: Vörður þinn blund-
ar ekki. Hún vissi í öllum sínum
ferðum þann vörð. í sorg og líka
í gleði til ævikvelds. Hennar kyn-
slóð þekkti þann sannleika. Það
var ekki hundurinn einn, sem
bjargaði á hennar tíð. Það var
heldur ekki mannlegur máttur
einn, „meðan sinn ólma organ-
leik ofviðrið heyr á Dröngum".
— Drottinn var í djúpinu og við
hið yzta haf. Hann var nálægur
á ævigöngu og við síðasta and-
varp.
Kristjana heitin unni landi
sínu. Hún syrgði eyðingu sinnar
byggðar. Oft heyrði ég hana
segja: Aðalvíkin er fögur. Furu-
fjörður er grösugur. Sorglegt er
til þess að vita, er slík kostalönd
fara í eyði. — Þetta sagði hún,
sem þekktu þau. Mér fannst það
líka, þegar ég horfði á hana,
þessa fríðu og svipmiklu dóttur
kostlandanna.
Þessi kona barðist á ungum
aldri „gegnum brimgný og tryllta
vinda“ til þess að líkna öðrum.
Hún bar oft þungar byrðar á
fjallvegum til bjargar börnum
sínum. ,
Hvað sem skólaganga og mennt
un er ágæt, þá er það ísland
sjálft, með útskögum sínum, erfið
leikum og hamskiptum, sem
ásamt kri.itinni trú verður að
ala upp þá traustu, hraustu þjóð,
sem á að varðveita sjálfstæði
þessa lands. Hér þarf þjóð, sem
þorir og ann og telur eigi spor
sín og hefur gjöfula hönd. Hér
þarf trú, trú, til þess að hina
sterku þrjóli eigi mátt.
Þegar þeir útskagar fslands
fara í eyði, er fóstruðu slíka
stofna, sem Kristjana Kristjáns-
dótir var, 1-á segja margir: Það
var gott, þar var erfitt að lifa. —
En hún sagði: Skelfilegt er það.
að kosta lönd fara í eyði, og eng
inn nýtur þeirra.
Hún mundi fjallrisa, sem ber
hver við annan um bláa Djúp
og Dumbshaf. Hún mundi nátt-
sól og gullöldur júnínætur.
Hún mundi kosti kostlandanna
Hún vissi það, sem vér ættum
að vita, að saga þess fólks, er
þau byggði, var merkileg saga.
Svo mikil var sú barátta, sem
þar var háð, svo margir þeir
sigrar, sem þar voru unnir.
Sterkir voru þeir stofnar, sem
þar áttu rætur.
Þegar þeir nú hverfa og engir
vaxa um skeið frá þeirri ilm-
jörð, þá mættum vér segja;
Grát, ástkæra fósturmold.
Rósa B. Blöndals.
• Sunnudagsspurningin
Margir fylgjast með fram-
haldssögunni um æfi leikkon-
unnar Marilyn Monroe, sem
byrjaði að birtast hér í blaðinu
efti- sviplegt fráfal- hennar, er
vakti mikla athygli og umtal.
Af ævisögu hennar kemur greirii
lega ltam hve upphaf taugaveikl
unar getur orðið snemma á æf-
inni eða strax í bernsku. Þetta
tilfelli er tilefni þess að ég hefi
snúlð'-mér til Sigurjóns Björns
sonar, sálfræðings, og beðið
hann um að segja okkur eitt-
hvað um þetta efni á breiðara
grundvelli, einkum hvað varð-
ar íslenzk börn.
• Stór hópur taugaveikl-
aðra barna hér
Það er von að fólk hugsi um
fráfall Marilyn Monroe, einkum
þegar lesa má í ævisögu henn-
ar, h\ ernig hægt er að rekja
hin sorglegu endalok hennar
til andstæðrar og erfiðrar
bemsku.
En það gerast margar sorgar
sögur í þessum heimi.
Og sumar þeirra verða til
mitt á meðal okkar.
Hér á íslandi er talsvert stór
hópur alvarlega taugaveiklaðra
og geðveikra barna. Sum þeirra
þekki ég persónulega og mér
rennur til rifja örlög þeirra og
ekkert verður gert . þeim til
hjálpar.
- Ég er ekki viss um að almenn
ingur geri sér grein fyrir hvern
ig ástandið er í þessum málum.
Engir sjúklingar eru eins gjör
samlega útilokaðir frá allri
hjálp og þessi börn. Hér er ekki
til aitt einasta sjúkrarúm fyrir
þau, enginn staður bar sem
þau geta fengið bót meina sinna
Og það er ekki einu sinni hægt
að rannsaka þau nægilega vel.
í hinum alvarlegustu tilfell-
um hefur það verið tekið til
bragðs að senda börn til útlanda
en það má heita ófær leið. í
fyrsta lagi eru flestar erlendar
stofnanir yfirfullar, svo að þær
taka ógjaman við útlendingum.
Við höfum þannig orðið að bíða
eftir plássi í meira en % ár. í
öðru lagi er slík ráðstöfun
mjög kostnaðarsöm, þar sem
ver.julega barf að senda hjúkr
unarbonu með baminu, sem
annast það meðan á dvölinni
stendur. í þriðja lagi er árang
ur vafasamur, því að þörnin fá
ekki að dveljast eins lengi og
þau þyrftu.
L.idanfarin ár höfum við
nokkrir áhugamenn og konur
reynt eftir megni að vekja á-
huga almennings á þessu máli,
en orðið lítið ágengt.
Barnaverndarfélag Rvíkur
stofnaði fyrir tæpum tveimur
áxum sjóð, sem nota á til bess
að byggja lækninga- og dvalar
‘heimili fyrir tauga- og geðveikl
uð börn. Ennþá eru ekki nema
um 150 þúsund krónur í sjóðn-
um og hrekkur það skammt, því
að bygging slíkrar lækninga-
stöðvar mun að líkindum kosta
2—3 milljónir króna.
• Ef aðstæður væru fyrir
hendi.
Ég er sannfærður um, að hin
ar daufu undirtektir almenn-
ings stafa af því að fólk gerir
sér alls ekki ljóst hvílíkt. alvöru
mál er hér á ferðinni.
Þó erum við alltaf að mæta
þessum sjúku samiborgurum.
Við sjáum unglingana, sem
gerzt hafa brotlegir við lög og
rétt. Við komum til þeirra í
fangahúsið. Og er við heyrum
ævisögu þeirra verður okkur
oft Ijóst, að langur aðdragandi
hefur verið að vandkvæðum
þeirra. Okkur verður einnig
Ijóst, að í mörgum tilfellum
hefði verið hægt að komast
hjá misfellunum, ef réttar ráð
stafanir hefðu verið gerðar í
tæka tíð.
Sama sagan endurtekur sig,
þegar litið er á taugaveiklun og
sumar tegundir geðveiklunar.
Þao er hægt að lækna marga
þessara sjúkdóma þegar þeir
eru á byrjunarstigi, þ.e. meðan
sjúklingurinn er barn. Og við
sjáum mörg börn og getum
sagt: Núna væri hægt að lækna
þau, ef aðstæður væru fyrir
hendi, en seinna verður það erf
itt eða ka-nnski ógjörlegt. Og
þar sem þessar aðstæður eru
ekki, verðum við að horfa á
börnin fara í súginn, án bess
að fá rönd við reist.
Er þetta ekki nokkuð þung
á'byrgð?
Getum við sagt að við höfum
ekki efni á að bæta úr?
Sigurjón Björnsson
• Komum til hjálpar.
Aðeins lítil athugasemd frá
Velvakanda. Ég er eiginlega
hissa á því að heyra hve dauf
ar undirtektir málaleitan
Barnaverndunarfélagsins hefur
fengið hjá almenningi, sem
þekktur er fyrir að bregðast
skjótt og vel við, þegar á rið-
ur, eins og vissulega er í þessu
tilfelli. Ég er sammála Sigur-
ióni um að það stafi vafalaust
af því að fólk gerir sér ekki
ljóst hvílíkt alvörumál þetta
er. Vonandi áttar fólk sig fljót-
lega á þessu og kemur til
hjálpar eins og svo oft áður
Framlögum í Heimilissjóð
taugaveiklaðra barna er veitt
móttaka í skrifstofu Mbl.
á Geðverndardeild Heilsuvernd
arstöðvarinnar og á skrifstofu
biskups.