Morgunblaðið - 04.11.1962, Síða 10

10
MORCVNBL AÐIÐ
Sunnudagur 4. nóvember 196?
Ma

1
„Gdöur oröstír er manninum
auði tryggari“

Skafinn mosi af gömlum legsteinum
og skyggnzt í sögu Mosfellsstaðar með
sveitaklerkinum, Bjarna Sigurðssyni
I
i
FYRSTU snjókorn vetrar-
ins féllu daginn sem við
brugðum okkur upp að
Mosfelli í Mosfellsdal, til
þess að heimsækja séra
Bjarna Sigurðsson, skoða
nýju og sérkennilegu kirkj
una þar, sem er í smíðum,
glugga í gamlar skræðjur,
er segja frá merkisatburð-
um bundnum við þennan
stað, skafa mosann af göml
um legsteinum og sauma
saman ofurlitla flík úr
gömlum og nýjum tíma.
Úti á kirkjuhólnum virðum
við fyrir okkur * þetta glæsi-
lega guðshús, sem eitt út af
fyrir sig á sér merkilega sögu.
Kirkjan er byggð fyrir erfða
fé Stefáns heitins Þorláksson
ar, hreppstjóra í Reykjadal,
sem fæddur var 18. ágúst 1895
dáinn. 11. júlí 1959.
Nú í haust munu liðin rétt
74 ár frá því að gamla kirkj
an að Mosfelli var rifin. Það
verk vakti á sínum tíma deil
ur og fyllti Mosfellsdalsbúa
slíkum harmi, að seint fyrnt
ist að fullu. Dæmi eru um,
hve mikið tilfinningamál þetta
var á sínum tíma. Þá bjó á
Hraðastöðum, skammt suð-
austur frá Mosfelli, Bjarni
Eiríksson, afi bræðranna, sem
búa þar nú. Er Bjarni heyrði
hamarshöggin frá kirkjurifr
ildinu og skynjaði hvað þar
var um að vera, kastaði hann
sér niður við vinnu sína og lá
sem lamaður af harmi. Aðrir
tóku málið af meiri hörku,
eins og t.d. bóndinn á Hrís-
brú, sem reið inn að Mosfelli,
tók kirkjuklukkuna og sagði
að hún skyldi þó alltaf verða
eftir í Mosfellsdal, hélt síðan
heim með kluikkuna, sem hef
ur verið varðveitt á Hrísbrú
allt fram á þennan dag.
Stefánskirkja.
Stefán heitinn Þorláksson
eða Stefi í Reykjadal, eins og
hann var almennt nefndur
heima í sveit sinni, ólst upp í
Hrísbrú hjá Ólafi Ma-gnús-
syni bónda þar, og konu hans.
Stefán kynntist því strax í
æsku þeim söknuði, er rfkti
meðal dalbúa og búenda á
Inn-Kjalarnesi, yfir þvi að
kirkjan á Mosfelli skyldi rif-
in og niður lögð. Ólafur á
Hrísbrú var einn harðasti and
ófsmaður þess að kirkjan væri
rifin og flutt að Lágafelli, eins
og sjá má af því að hann
skyldi taka kirkjuklukkuna í
sína vörzlu. Stefán dó bam-
latts og ókvæntur, 'en hann
hafði komizt í mikil efni og
ánafnaði Mosfellskirkju þorra
þeirra. Efalaust mun sú rækt
arsemi við kirkjuna hafa staf
að af áhrifum frá fóstra hans,
þar sem hann sjálfur hafði
aldrei lifað að sjé kirkju á
Mosfelli.
Eitthvað á þessa leið fórust
sr. Bjarna Sigurðssyni orð, þá
við stóðurn á kirkjulhólnum
og virtum fyrir okkur nýbygg
inguna.
Hin nýja Mósfellskirkja er
einstæð hér á landi, hvað bygg
ingarstíl snertir. Hún myndar
öll þrí'hyrninga, hvar sem á
hana er litið. Sæjum við hana
úr lofti, myndar hún þrihyrn
ing, þar sem gunnlínan er
vesturstafn kirkjunnar, síðan
mjókkar hún inn og mynd
ar topphorn þríhyrningsins
aftan við kórinn. Sé litið á
kirkjuna á hlið, myndar hún
tvo þríhyrninga, sem leggja
grunnlínur sínar að glugga-
röð sem nær frá gólfi við stafn
inn 3g upp undir þak við turn
inn. Turninn er á sama hátt
þrífhyrningur, sem myndar
topphorn sitt rétt ofan við
klukknaportið. Þessa sérkenni
legu kirkju hefur Ragnar
Emilsson, arkitekt, teiknað.
Stíllinn er nýr hér á landi, en
fyrirfinnst erlendis. Þessi nýja
kirkja er rúmir 100 fermetr-
ar að grunnfleti og á að taka
110—115 manns í sæti og í
henni er forkirkja og söng-
loft.
- Gamla kirkjan, sem rifin
var 1888, var byggð 1852 0g
var um 45 ferm. að stærð.
Þegar við reikum þama um
kirkjuhólinn og kirkjugarð-
inn, rekumst, við á ýmislegt,
sem minnir á gamla tíma og
gamla sögu.
Við legstein
þjóðsagnasafnarans
— Hérna er legsteinn Magn
úsar Grímssonar, prests og
þjóðsagnasafnara, segir sr.
Bjarni og bendir okkur á of-
urlítið mosavaxinn stein, sem
grassvörðurinn umlykur og
færir í kaf með tímanum, ef
ekki er að gert. Við krjúpum
niður við steininn og reynum
að lesa það sem á hann er
letrað. Við komumst fram úr
nafni og föðurnafni, en þá
erum við strand. Bjaini bregð
ur sér þá inn, sækir beitt vatn
þvottaduft og bursta og með
an hann er í þeirri ferð, rifj-
ast það upp fyrir okkur að
þeir, sr. Bjarni og sr. Magnús
hafa ýmislegt átt sameigin-
legt. Báðir bafa beir fyrir
prestskap stundað blaða-
mennsku, báðir haft g'.eði af
Séra Bjarni Sigurðsson stendur fyrir framan horn kirkju-
byggingarinnar á Mosfelli.
gömlum fræðum og báðir ver
ið vígðir prestar að Mosfelli.
— Eg hef alltaf haft miklar
msetur á sr. Magnúsi Gríms-
syni, segir si Bjarni, þegar
hann kemur með heita vatnið
og við tökum að bursta og
skafa upp legstein þessa fyrir
rennara hans og kollega í
tvennum skilningi. Eftir langt
þóf og nokkurt erfiði tekst
okkur að ráða letur þessa
gamla legsteins. Á honum
stendur: „Magnús Grímsson,
prestur að Mosfelli í fimm
ár, dáinn 1860. Har var guð
rsekinn, hógvær, hugvitsmað
ur, góðmenni, rart, í gáfum
mjög lipur. Til minningar
settu mætum bróðir elskuð sys
kin og einkadóttir R“. (fyrir
Ragnheiður.) Undir kemur
skammstöfunin St. Gr. þar
undir þessi latneska setning:
„Bona fama homine tutior est
pecunia".
Þessa latnesku setningu
þýddi séra Bjarni fyrir okkur
jafnóðum og hún kom í ljós
upp úr mosanum: „Góður orðs
tír er manninum auði trygg-
ari.“
Og nú skulur’. við fletta
upp í Úrvalsritum Magnúsar
Grímssonar, sem gefin eru út
í aldarminningu hans árið

Mosfellskirkja í byggingu.
1925. Ágrip af ævisögu Magn
úsar ritar Hallgrímur Hall-
grimsson, sem einnig bjó Úr
valsritin undir prentun Hall-
grímur segir svo i um
Magnús: „Meðal íslenz...ia
fræðimanna um miðja 19 öld
eru fóir einkennilegri en Magn
ús Grímsson' prestur á Mos-
felli. Auik prestskaparins, sem
ekki má telja aðalstarf hans,
fékkst hann við margar og
sundurleitar greinar vísinda
og bókmennta, svo varla mun
fjölhæfari maður verið hafa
á landi hér á hans dögum,
Hann orti fjölda kvæða, samdi
leikrit og skáldsögur, skrifaði
og þýddi ritgerðir um nátt-
úrufræði, fornfræði og landa
fræði, fékkst við stjórnmál og
blaðamennsku, og svo síðast
en ekki sízt safnaði ísl^nzk-
um þjóðsögum."
Mesta skáld samtíðar sinnar
Séra Magnús var einnig
skáld gott, ef miðað er við
samtíð hans, eitt hið bezta er
íslendingar þá áttu. Ekki
munu mörg Ijóð hans fleyg
í dag, þó munu menn þekkja
kvæðin „Bára blá“ og „Lóan
í flokkum flýgur", sem allir
íslendingnr hafa raulað og
sungið, geti þeir á annað borð
sönglað lagstúf.
Þá má ekiki gleyma hinum
mikla þætti sr. Magnúsar í
söfnun íslenzkra sagna. Öll
þekkjum við „íslenzkar þjóð
sögur og ævintýri“, sem kennd
eru við Jón Árnason. Færri
munu þess minnugir, að sr.
Magnús Grímsson á mjög stór
an þátt í þessu merkilega þjóð
sagnasafni. 1 formála er Jón
skrifar að þjóðsögunum, en
sem aldrei hefur verið prent
aður, kemst hann svo að orði
um sr. Magnús:
„Tveir atburðir eru það, sem
hafa haft mikil áhrif á safn
þetta. Það er fráfall sr. Magn-
úsar aáluga Grímssonar og
útgáfa Dr. Maurers
af „íslenzkú alþýðusögunum“
sem nýlega var getið. Svo
var sem sé til ætlazt, að við
sr. Magnús yrðum báðir út-
gefendur safns þessa, en þeg
ar hann var búinn að skrifa
upp rúmlega það, sem hann
hafði safnað sjálfur, kvaddist
hann héðan 18. janúar 1860
og má nærri geta, hvað það
hefur bæði tafið og bagað
safnið, að missa þess manns,
sem svo margt var vel gefið,
ástfólginn skólabróður og
auk þess sem ég missti þar
kæran vin.“
Harmleikurinn á
Mosfellsheiði.
Margt fleira mætti drepa
á til minningar um sr. fj^gn,
ús Grimsson, en til þess er
ekki rúm né tími að þessu
sinni. Ekki má þó gleyma af
skiptum hans af einni rauna
legustu hrakningasögu. hér á
landi á síðustu öld, þegar 14
vermenn lágu úti á Mosfells
heiði 1857 í ofsalegum hríð-
arbyl, þar sem sex kól til bana
á heiðinni, en átta björguðust
við illan leik að efsta bæ í
Mosfellsdal.
í suðaustur horni kirkju-
garðsins á Mosfelli, rétt inn-
an við sáluhliðið, sjóum við
móta fyrir sex leiðum, en þar
undir hvíla mennirnir, sem
kól til bana á Mosfellslheiði,
nóttina milli 7. og 8. marz
1857. Bréf sr Magnúsar Gríms
sonar til kollega síns, sr. Guð
mundar Torfasonar í Miðdal
í Laugardal, svo og minningar
ræða sr. Magnúsar, sem einn
ig hefur varðveitzt, eru ein-
hverjar skýrustu og beztu
heimildir um þennan hörmu
lega atburð, sem við eigum
aðgang að nú í dag. Þar kem
ur glöggt fram einstæður
skýrleiki sr. Magnúsar, ná-
kvæmni í allri frásögn, og
W'i