Morgunblaðið - 31.01.1963, Blaðsíða 10

10
MORGVNRLAÐIÐ
‘Fimmtudagur 31. janúar 1963
iiril nn
IMulHii
trtrt m&ptt 0/}ti$Xib
ÁHUGAMENN um listdans
minnast sennilega ennþá þess
atburðar, er sovézki snilling-
urinn Nureyev hljópst á
brott frá Kirov-baliettflokkn-
um og baðst hælis í Frakk-
landi sem pólitískur flótta-
maður.
Þetta var í júhí 1961. Kirov-
ballettinn frá Leningrad hafði
verið á sýningarferð um
Frakkland í þrjár vikur og
voru dansararnir að stíga upp
í flugvél, er flytja skyldi þá
til London. Þá komu skyndi-
lega tveir menn, fílefldir, og
gengu að Nureyev, sem veif-
aði hirtn kátasti til franskra
Galina Clanova
er nú 52 ára.
vina sinna og kunningja, er
komið höfðu að kveðja hann.
Mennirnir sögðu, að ákveðið
hefði verið, að Nureyev færi
ekki til London — þess í stað
skyldi hann þegar fluttur
flugleiðis til Moskvu og ætti
flugvél hans að fara eftir tíu
mínútur. *
Nureyev fölnaði og bað um
að fá að kveðja vini sína —
tók síðan á rás eftir flugvell-
inum og hrópaði á ensku svo
undir tók í öllu: — Ég vil fá
að vera áfram í Frakklandi,
þessir menn ætla að taka mig
brott með valdi. Ég óska
verndar Frakka — ég vil vera
frjáls.
Og Nureyev varð frjáls. —
Á þessum átján mánuðum,
sem liðnir eru frá flótta hans,
hefur honum farið fram jafnt
og þétt, og nú er enginn, sem
andmælir því, að hann sé sá,
er næst gangi Nijinski. Tækni
hans, sem var mikil fyrir, hef-
ur stórum batnað — en þó
segja beztu gagnrýnendur, að
honum eigi enn eftir að fara
fram í því efni. En það sem
hefur vakið hvað mesta
hrifningu, er hve mjög hajm
hefur þroskazt í leik — hvern
ig hann beitir listdansinum í
þágu leiklistarinnar í æ ríkari
mæli.
í brezka ársritinu „The
Ballet Annual 1963“ — (ársrit
þetta er gefið út í London í
umsjá Arnolds L. Haskells og
Mary Clarke — og fjallar í
höfuðatriðum um brezkan list
dans og þá erlenda ballet-
flokka, sem sýnt hafa í Bret-
landi síðustu tvö árin) — er
Nureyev skipað fremstum 1
röð listdansara af sterkara
kyninu, ásamt danska list-
dansaranum Erik Bruhn. En
Danir eiga fleiri frábæra list-
dansara, sem eiga án efa eftir
að ryðja sér braut fram á
fremsta bekk á næstu árum.
Má þar meðal annarra nefna
Flemming Flindt, sem íslend-
ingum er minnisstæður frá
heimsókn danska balletflokks
ins, er sýndi í Þjóðleikhúsinu,
m.a. Fröken Júlíu eftir Birg-
it Gullberg með Frank Schau-
fuss, frábærum listamanni, í
aðalkarlhlutverkinu.
Erik Bruhn hefur víða
dansað sem gestur, m.a. í
Rússlandi — og hefur enginn
erlendur listdansari, þeirra
er þar hafa komið frá stríðs-
lokum, vakið aðra eins hrifn-
ingu. Einkum hefur hlutverk
Don José í „Carmen“ eftir
Roland Petit, í meðförum
Bruhns hvarvetna fengið af-
bragðs dóma.Hann hefur eins
og Nureyev þannig áhrif á
mótdansara sína, að þeim
veitast hlutverkin léttari —
dansgleði Bruhns gagntekur
þá.
En auk þess að vera fá-
gætúr listdansari hefur Bruhn
getið sér orð sem óvenjuhæf-
ur kennari, hugmyndaríkur og
skýr, opinn fyrir öllum nýj-
ungum og möguleikum á
tengslum dansins við aðrar
listgreinar. Mary Clarke læt-
ur í Ijósi þá ósk, að konung-
lega brezka ballettinum tak-
ist einhvern tíma að lokka
þenrian danska meistara í
sína þjónustu.
o—•—o
Nureyev sker sig að því
leiti úr hópi listbræðra sinna,
að hann er óvenju erfiður við
ureignar, skapmikill, dutl-
ungafullur og óútreiknanleg-
ur. Einn af yfirmönnum Co-
vent Garden hefur látið svo
um mælt, að heldur vilji hann
eiga við tíu kenjóttar prima-
donnur á borð við Maríu
Callas, heldur en einn Nurey-
ev. Hann á það til að aflýsa
sýningum á síðustu stundu og
taka upp á alls kyns óhæfu.
Eitt sinn í haust kvaðst hann
hafa meitt sig í öklanum —
en þegar gera átti að meiðsl-
unum harðneitaði hann að
segja til um það, hvor ökl-
inn það væri. Kvaðst hann
hræddur um að áhorfendur
myndu einblína á blessaðan
öklann hans, ef það kvisaðist
út. Eftir meiðslin aflýsti Nur-
eyev öllum sýningum um
langan tíma til þess að geta
hvílt fótinn, þar á meðal sýn-
ingu á nýjum ballet, „Margue
rite og Armand" eftir Frede-
rick Ashton, sem beðið hef-
ur verið með mikilli óþreyju
í London. Er ballett þessi sam
inn sérstaklega fyrir þau Nur-
eyev og Margot Fonteyn hina
brezku, sem nú er oþðin 43
ára og kveðst aldrei fyrr hafa
. dansað með öðrum eins lista-
manni og Nureyev. „Þegar ég
dansa á móti Nureyev," segir
hún, „og lít yfir sviðið, er það
ekki Nureyev, sem ég sé, ekki
maður, sem ég þekki, hef unn
ið með og talað við, eins og
venjulega — heldur listdans-
inn holdi klæddur. Hann er
eins og ég vildi sjálf vera og
hann gerir mér auðveldara að
dansa líkar því, sem mig lang-
ar til.“ í ballettinum „Giselle“
hefur þeim Nureyev og Font-
eyn tekizt bezt í samleik, enda
hefur Nureyev skapað alveg
nýja persónu í hlutverki Al-
brechts — hann beitir til
muna meiri leik, en áður hef-
ur verið venja, svo að persón-
an verður lifandi, holdi
klædd, en ekki daufgerð
glansmynd, sem oft brennur
við. Verður þannig meira úr
hlutverki Albrechts í saman-
burði við hlutverk Giselle,
sem krefst mikilla leikhæfi-
leika.
. í fyrsta sinn, sem Nureyev
kom fram í London (það var
í nóvember 1961, aðeins tæpu
hálfu ári eftir atvikið á flug-
vellinum í París), dansaði
hann „Poem Tragique" eftir
Ashton við tónlist eftir Schria
bin og segir Mary Clarke að
þar hafi hann í dansi sínum
lofsungið frelsið og jafnframt
sýnt á áhrifaríkan og drama-
tískan hátt þá ábyrgð og erf-
iðleika sem frelsinu geta
fylgt. Efnið hefur sennilega
verið honum hugleikið um
þær mundir.
Árum saman hefur rúss-
neska listdanskonan Galina
Ulanova verið í hópi helztu
átrúnaðargoða ballettunn-
enda, enda ógleymanleg þeim
er séð hafa.
Ulanova fæddist árið 1910.
Hún nam listdans í Leningrad
og átján ára hóf hún starf
með hinum kunna Leningrad-
Ballet. Árið 1944 réðist hún
til Bolshoi-leikhússins í
Moskvu og varð fljótlega
kunnasta listakona leikhúss-
ins. 'Síðustu tíu árin hefur
hún dansað víða á Vesturlönd
um, en stundar nú kennslu í
Moskvu.
Mörg orð hafa verið við-
höfð um Ulanovu sem lista-
konu, en til þessa hefur lítið
verið um hana ritað utan
listalífsins, einkalíf hennar
hefur aldrei gripið opinber-
lega inn í líf hennar sem lista
konu og í viðtölum við frétta-
menn á Vesturlöndum hefur
hún sjaldnast fengizt til þess
að ræða annað en listdansinn
og þróun hans í Sovétríkjun-
um.
Fyrir nokkru var úr þessu
bætt með bók, er bandarísk-
ur fréttamaður og ljósmynd-
ari, Albert E. ÍCahn, gerði um
Ulanovu. Bókin ber þess öll
merki, að fréttamaður á þar
í hlut og myndirnar, sem eru
um 300 talsins, eru myndir
fréttaljósmyndarans, lifandi
og sannar.
Þegar Ulanova var á sýn-
ingarferð I Bandaríkjunum,
vorið 1959, kynntist hún
Albert Kahn og konu hans,
Riettu, sem er myndhöggv-
ari. Þau hittust bæði í New
York og San Fransisco og tal-
aðist svo til með þeim, að
Rietta kæmi til Moskvu og
gerði þar brjóstmyrid af Ul-
anovu. Maður hennar, Vadim
Rindin, sem er einn helzti
leiktjalda- og leikbúninga-
teiknari Bolshoi-leikhússins,
varð mjög hrifinn af þessari
hugmynd, svo úr varð, að
Kahn-hjónin fóru til Moskvu
— fyrst haustið 1959, en síð-
an þrisvar sinnum á næstu
tveim árum. Albert Kahn tók
meira en fjögur þúsund
myndir af Ulanovu og valdi
úr þeim þessar rúmlega 300,
sem prýða bók hans, „Days
with Ulanova". Þær sýna lista
konuna, eiginkonuna, hús-
móðurina — í einu orði mann-
eskjuna Ulanovu.
Það tók Kahn töluverðan
tíma að sannfæra Ulanovu
um, að það hefði nokkurt
gildi að sýna, hvað hún hefð-
ist að utan starfsins. En þeg-
ar hann hafði fylgzt með
vinnu hennar við æfingar á
Rómeo og Júlíu við tónlist
Prokofieffs, sem Ulanova er
hvað frægust fyrir, tókst
honum að- sannfæra hana um,
að túlkun hennar á hlutverki
Júlíu yrði enn skiljanlegri, ef
einhver hugmynd fengist um
hUgsunarhátt og líf hennar
sjálfrar, sem persónu.
í bókinni er skýrt í máli og
myndum frá ýmsum viðburð-
um, sérstakur kafli er þar frá
náminu og starfsárunum í
Leningrad, annar frá kennsl-
unni í Bolshoi, sagt er frá
heimili hennar, þar sem þau
hjónin una við tónlist og góð-
ar bækur o. fl., o. fl. Það mun
óhætt að segja, að Ulanova
hafi alltaf lifað fyrst og
fremst fyrir list sína. í henn-
ar augum er listdansinn ná-
tengdur tónlistinni — hún
segir á einum stað, að hlut-
verk listdansarans sé að gera
tónlistina sýnilega, líkamlega.
Hún hefur leitazt við og tek-
izt flestum betur að gæða
listdansinn fegurð hinnar lif-
andi hreyfingar og jafnframt
þeirri fegurð, sem manneskj-
an er gædd hið innra. Því
leggur hún mikla áherzlu á,
að listdansarar þroski anda
sinn og hagnýti sér sálræna
reynslu dansinum í hag.
Erik Bruhn ásamt dönsku ballerinunni Kirsten Simone í aðal-
hlutverkunum í „Fröken Júlia“ eftir Birgit Cullberg.