Alþýðublaðið - 24.12.1929, Side 2

B
ALÞÝÐUBLAÐIÐ

míns,. Festin, sem þú berö um
hálsinn, er keypt fyrir peninga
föður míns — og ég get næstum
séð blóðblettina. . .“
„Hættu, Sidney! Ég vil ekki
heyra þetta bull. Þetta er hrein-
asta vitleysa. Vertu nú góður við
™ig“
„Það eru að minsta kosti
svitadropar á henni.“ *
„Ó, hvað þú getur verið hræði-
legur!“
„Ég er ekki að hugsa um þig,
elsku vina, ég er að hugsa um
alla hina óhamingjusömu menn,
sem þræla svo að við getum leg-
;ið í leti. Lofaðu mér nú að
skýra fyrix þér, hvers vegna við
rum svona rík. Faðir rainn var
Jungln', áhugasamur og ágjarn
rManchesterbúi, scm skoðaði öll
viðskifti eins og tafl, þar sem
annar hlyti að vinna, en hinn að
tapa. Hann setti sér það mark
og mið að koína á fót sem flest-
um viðskiftafyrirtækjum og
verða alt af sigurvegarinn í tafl-
inu. Ég veit varla sjálfur hver
hann var, eða hverra manna, því
að sjálfur skammaðist hann sín
fyrir fortíð sína og ættingja, sem
flestir voru heiðursmenn og
komust því ekki áfram eins og
hann. Hann aflaði sér nokkurr-
ar þekkingar í baðmullariðnaði,
sparaði nokkra aura saman, en
fékk miklu fleiri að láni út á
æru sína og samvizku til þess
að geta svo sjálfur gengið alt
af sigri hrósandi af hólmi með
ágóðann í vasanum — alt á
kostnað annara, og síðan byrj-
aði hann, eins og hann komst
svo skringilega að orði: „fyrir
sjálfan sig“. Hann keypti verk-
smiðju og dálítið af óunninni
baðmull. Nú verður þú að skilja
það, að ef maður vinnur nokkra
stund að því að gera óunna.
baðmull að lérefti eða öðrum
dúk, þá er hægt að búa til lök
<og þess háttar. Baðmullardúkur
er meira virði heldur en óunn-
in baðmull, vegna þess, að til
þess að gera dúka úr baðmull-
inni, þarf mikla vinnu, það kost-
ar slit á vélunum, leigu fyrir
lóð 'þá, sem verksmiðján stend-
ur á, og laun fyrir vinnuþrek
verkamannanna, ’þ. e. a. s. þau
iaun ganga til Iifandi manna,
sem slitna við þrældóminn og
þurfa þess vegna að fá bæði
fæði og hvíld. Skilurðu þetta?“
„Við höfum lesið um alt þetta
í skólanum. En ég skil ekki hvað
þetta getur snert okkur. Ekki
vinnur þú að baðmullarfram-
leiðslu.“
„Þú hefir að eins lært svo
mikið, sem talið var heppilegt
að þú lærðiT, en þú hefir ekki
lært alt, er ég viss um. Þegar
faðir minn byrjaði „fyrir sjálf-
an sig“, voru margir menn í
Manchester, sem gjaman vildu
vinna, en þeir áttu ekki verk-
smiðjur eða vélar eða óunna
baðmull, að eins af þeirri ein-
földu ástæðu, að þessi þýðingar-
miklu tæki voru komin í hendur
þeirra, sem fyrstir urðu til að
gripa þau, og svo vóru þessir
mörgu menn skjálfandi og matar-
' lausirogáttu hungraðar konurog
börn, og þó voru þeir í landi,
sem sagt vár að væri föðurland
þeirra, þrátt fyrir það þótt hver
jarðarskekill væri einkaeign fárra
einstaklmga og framleiðslutækin
gróðavegur örfárra burgeisa, sem
létu vopnað herlið og lögreglu
gæta eigna sinna. Vegna þessa
vonlausa ástands voru þessir
vesalings menn tilbúnir til að
biðja um að fá að vinna án
nokkurra skilyrða. Aðalatriðið
fyrir þá var að eins það, að geta
treint fram lífið í sér og sínum
á einhvern hátt. Faðir minn bauð
þeim afnot af verksmiðju sinni,
véium og óunnu baðmullinni með
eftirtölduin skilyrðum: Þeir
skyldu vinna vel og mikið, bæði
seint og snemma, til þess að
auka ágóðann af óunnu baðm-
ullinni með því, að gera úr henni
dúka. 1
Af auðæfum þeim, sem þeir
myndu skapa, skyldu þeir svo
greiða honum fyrir húsnæði, gas,
vatn, vélar og óunna baðmull —
alt. Enn fremur skyldu þeir
borga honum laun fyrir að vera
eftirlitsmaður, framkvæmdar-
stjóri og seljari. Annars heimtaði
hann að eins „réttmæta þóknun“.
En þegar sú greiðsla hafðí farið
,fram, var stór ágóðahluti eftir.
„Af þessu,“ sagði faðir minn,
„getið þið fengið svo mikið að
þið ekki sveltið, en það, sem eftir
er, eigið þið að láta mig fá sem1
laun fyrir það, að ég hefi sparað
saman peninga. Þetta eru kjörin,
sem ég vil bjóða ykkur. Þau
eru eftir minni skoðun réttlát,
og geta orðið til þess að skapa
sparnað og nægjusemi. En ef þið
eruð ekki á sömu skoðun og ég,
þá getið þið sjálfir útvegað ykk-
ur aðra verksmiðju og óunna
baðmull. Mín tæki fáið þið ekki
að nota.“ Þeir gátu með öðrum
orðum farið norður og niður og
soltið, þvi að allar hinar verk-
smiðjurnar voru í höndum
manna, sem ekki buðu betri kjör.
En verkamennimir gátu ekki solt-
ið lengur eða horft á böm sín
svelta, svo að þeír voru neyddir
til að ganga að skilyrðum hans
til þess að fá leyfi til að vinná
í verksmlðjunni. Þú getur auð-
vitað skilið það, að eftir þessu
gátu þeir alls ekki sparað neitt,
eins og faðir minn hafði gert. —
Jæja, þeir sköpuðu mikil auðæfi
með vinnu sinni og fengu að eins
örlítið af þeim til lífsnauð-
synja sinna, svo að ágóðinn,
sem faðir minn fékk, varð mjög
mikil). Hann keypti meira af
baðmull, fleiri vélar og fleiri
verksmiðjur, tók fleiri menn í
þjónustu sína upp á sömu skil-
yrði, og þeir uku auðæfi hans
og auöur hans óx gífurlega.
Hann græddi geysilega, en verka-
mennirnir voru ekkert betur
stæðir en þegar þeir byrjuðu, og
þeir voguðu ekki að gera upp-
reisn og krefjast stærri hluta af
verðmætum þeim, sem þeir höfðu
búið til, þvi að alt af var nóg af
soltnum vesalingum utandyra,
sem gjarna vildu komast að upp
á sömu skilyrði. — Stundum
rakst faðir minn á erfiðleika, til
dæmis þegar hann, í kappinu yfir
þvi að auka framleiðsluna, lgt
verkamennina vinna úr meiri
baðmull en kaupendurnir höfðu
not fyrir, eða, eins og þegar hann
gat ekki fengið nóg af óunninni
baðmull, en það átti sér stað
þegaf borgarastyrjöldin í Amer-
íku stóð yfir. Þá tók hann það
ráð, sem hendi var næst, en það
var í því fólgið að reka fjölda
verkamannanna út á klakann, og
auðvitað sultu þeir, ef ekki ein-
hver góðhjartaður náungi rétti
þeim skorpu. Meðan á striðinu
stóð voru mikil samskot hafin
handa þessum atvinnulausu vesa-
lingum, og faðir minn skrifaði
nafn sitt og gaf 100 sterlings-
pund, þrátt fyrir sitt iriikla tap,
eins og hann komst að orði. —
Svo keypti hann nýjar vélar, og
þar sem konur og börn gátu
gætt þeirra eins vel og fullorðnir
karlmenn, og voru þar að auki
ódýrari og betur viðráðanleg, þá
rak hann h. u. b. 70 menn af
hverjum 100, er unnu hjá honum,
en tók konur þeirra og börn í
staðinn, og konurnar og börnin
unnu honum inn meiri peninga
en hann hafði nokkurntiiria áður
fengið. Þegar þetta gerðist var
hann fyrir nokkru hættur að
stjórna verksmiðjum sínum sjálf-
ur, og nú keypti hann nokkra
duglega menn, sem sjálfir áttu
ekkert, til að gera það fyrir sig.
Þeim borgaði hann nokkur hund-
ruð pund árlega i laun. Hann
keypti líka hlutabréf i ýmsum
öðrum fyrirtækjum, sem stjórnað
var eftir sömu reglum og baðm-
ullarverksmiðjunum. Þessi hluta-
bréf gáfu honum ríkan ávöxt og
vasar hans fyltust. Þeir pening-
ar komu frá löndum, þar sem
hann aldrei hafði stigið sínum
fæti. Menn, sem hann hafði aldr-
ei augum litið, höfðu unnið fyrir
þeim. Nú keypti hann sér
sæti í þinginu, og var kosinn í
litlu og auvirðilegu kjördæmi og
nú hjálpaði hann til að vernda
lög þau, er skapað höfðu hin
góðu kjör hans. Síðar, þegar sög-
ur fóru að berast út um ríki-
dæmi hans, þurfti hann ekki að
nota mútur, því á vorum tíma
eru hinir ríku tignaðir eins og
guðir, og ýmsir eru valdir til for-
ingja að eins vegna milljóna
þeirra. Hann apaði eftir þeim,
sem bárust mikið bjó í höll
mikilli í Kensington og keypti
hluta af Skotlandi, en þar koro
hann upp dýragarði. Það er hæg-
ur vandi að kömá á fót dýra-
garði þar sem tré eru óþörf. Það
er gert á þann hátt að reka
bændur af búum sinum, rífa býli
þeirra að grunni og gera rækí-
aða jörðina að eyðimörku. Fað-
ir mann fór auðvitað ekki oft á
veiðar, en hann leigði öðruiw
dýragarðinn sinn á veiðitimabil-*
ínu. Hann keypti sér líka kom*
úr heldri manna hópi, og hinn
sorglega endi á þvi öllu saman'
sérðu hérna fyrir framan þig,
Þannig atvikaðist það að Jesse
Trefusis, fátækur umferðasali frS
Manchester, varð peningafursti
og stór landeigandi og að ég,
sem aldrei á æfi minni hefi gert
ærlegt handtak, syndi í pening-
um, en börn þeirra manna og|
kvenna, sem sköpuðu þessi auð-
æfi, þræla eiris og foreldrar.
þeirra þræluðu, eða eru nú á fá-
tækrahúsunum, á götunni, eða
tfjandinn veit hvar. Hvað segir þú
rim þessa sálma, hjartað mitt?"5
„Hvað þýðir að vera að ergjaj
•sig á þessu, Sidney? Það er ekki
hægt að bæta fyrir afbrotin. Og
þar að auki, ef pabbi þinn hefir
getað sparað saman nokkrar
krónur, og hinir hafa verið óhag-
sýnir, þá átti hann skilið að
verða ríkur.“
„Rétt, en hann skapadi engin
auðæfi. Hann tók auðæfi, sem
aðrir höfðu búið til. í Cambrid-<
ge var mér kent að auðæfi föð-
ur míns væru réttmæt afleiðingj
af nægjusemi og afneitun. . . Eo
hverju afneitaði hann sér? Verka-
mennirnir neituðu sér um mat og
drykk, hreint loft, klæði, góðar
íbúðir, leyfi, peninga.............
I fáum orðum sagt, ef Jesse Tre-
fusis þingmaður, sem dó eins ogi
milljónamæringi sæmdi í hðlf
sinni í Kensington, hefði verið
ræningi, gæti ég ekki skammast
mín meir en ég geri nú fyrir það
þjóðskipulag, sem ekki einungis
gefur tækifæri til slíkra lifnaðar-i
hátta eíns og hann gat búið við.
heldur gerir þá mjög eftirsóknar-
verða og sveipar þá i dýrðaí-
ljóma. FlestÍT setja sér það marfe
og mið að verða eins og hann,
verða ríkir letingjar. Þess vegna
sný ég við þeim baki. Ég get
ekki tekið þátt í veizlum Þeirrar
vegna þess, að ég veit hversu
mikil mánnleg eymd leiðir af
þeim og ég sé hversu litla ham-
ingju þær skapa. Hvaða skoðup
hefir þú, yndið mitt?“
Henrietta leit út fyrir að ver@
hálf hrædd. Hún brosti ofurlítið
og sagði innilega: „Þetta er ekkl
þér að kenna, Sidney. Ég ásaka
þig alls efeki."
„Herra himinsins!" hrópaðí
hann og settist upp teinréttur og
með augun fest á himingeimnum.
„Hér er kona, sem heldur að þaö
eina, sem hafi nokkra þýðingu
fyrir mig í þessu hroðalega máli
sé það, hvort hún líti niður á
mig eða ásaki mig fyrir.“
„Nei, nei, Sidney. Það er ekkj
að eins ég. Það er enginn, serii
álítur þig vera minni mann fyr-
ir.“
„Það er emmitt það versta við
Frh. á II. síðu.