Morgunblaðið - 26.02.1963, Side 13

Þriðjudagur 26. febrúar 1963
MORCUNBLAÐIÐ
13
STÚDENTAFÉLAG Reykjavíkur
efndi til almenns umræðufund-
ar i Lidó sl. Iaugardag. Fundar-
efni var „Staða og stefna í ís-
lenzkum kókrr.snntum og list-
um“. Frummælendur voru Björn
Th. Björnsson, listfræðingur, sem
fjallaði um- myndlist, og Sigurð-
ur A. Magnússon, rithöfundur,
sem ræddi um bókmenntir.
Mikið fjölmenni var á fundin-
um eða húsfyllir. Tiu menn tóku
til máls auk frunur.ælenda.
Fyrstur tók til máls Björn Th.
Björnsson. í upphafi imáls síns
rakti hann, hvernig listin hefði
„á hv-erjum tíma gegnt samfé-
iagslegu hlutverki“. Ræðumaður
áleit það sögulegt hlutverk list-
arinnar að gæða þróun nútimans
andilegu inntaki. „Um leið og list
iin breytir hinum tæknilegu á-
vinningum í andleg verðmæti,
sáir bún hugmyndum nýrrar
£ramþróunar“.
Síðan sagði ræðumaður: „Hef-
Ur listin fullnægt þessu hlut-
verki, gerir hún það í þjóðfé-
lagi okkar? Nútjmialist leggur
Séð yfir salinn í Lídó á fundi Stúdentafélags Reykjavíkur um hókmenntir og myndlist sl. laugardag. (Ljósm. Ol. K. M.).
inhliöa afstaða til bókmenn
höfuðáherz'lu á þrennt: f fyrsta
lagi afdráttarlausan hreinleika
þeirra meðala, sem hún notar:
liti, form og efni. Ekkert á að
eýnast, heldur að koma fram eðl-i
sínu samikvæmt. Hér er taeknh
hyggja aldarinnar spegluð á
mjöig Ijósan hátt. Véi er ekki
dulbúin eða skreytt á kostnað
nytseminnar. — í öðru lagi leit-
ast nútímialistiin ávallt við að
ekapa fasta heild úr sundurleit-
frá umræðum Stúdentafélags Reykjavíkur
um og stríðanidi eindum. Traust’
myndskipun er eitt höfuðeðli1
hennar. Hvað táknar okkur ljéisar
hina þjóðfélagslegu viðleitni að
tengjia hina sérhæfðu einstak-
linga, 'hina sundurleitu hagsmiuna
hópa, í samfólagslegt heildar-
keríi? — f þriðja lagi skírskot-
ar nútimalistaverk ekki út fyrir
sjálft sig, bendir ekki til ein-
hvers annars, svo sem landslags-
listin gerði á tima þjóðernis-
vakningarinnar. Og einnig í þessu
íelst náin þjóðfélagsleig hlið-
etæða. Þróunarmöguleikiarnir eru
þegar til staðar, í sjálfri hendi
okikár, en ekiki óskadraumur ó-
kannaðra möguleika".
Þanni-g taldi Björn, að nú-
tímalist væri ,,á ölLum stöðum
hið virka lifandi afl, sem er að
umbreyta okkur og veita hinni
tæknilegu þj óöfélagsþróun innra,
mannlegt gildi“.
í samibandi við þetta sagði ræðu
maður: „Hið jákvæða hlutverk
nutímailistar sýnir sig m.a. í því,
að flestir listametnn eru róttæk-
ir í þjóðfélagsskoðunum, og and-
ófið gegn nýlistinni hefur fyrst
og fremst komið frá þeim mönn-
um, sem eru stjórnmálalega and-
vigir þeirri þróun þjóðfélagsins,
eern listin hefur fylgt fram. En
jafnframt hefur hún orðið fyrir
aðkasti ýmissa þeirra, sem telja
sig Lengst til vinstri, manna, sem
aldrei hafa skilið samfélagsleigt
eöli listarinnar og heimita af
þröngisýni sinni, að henni sé beitt |
eins og dróg fyrir póUtíska
kerru“.
Þá spurði ræðumaður, hvernig
þjóðfólagið byggi að myndlist-
jnni. Því miður væri því fljót-
evarað: „Þegar ráðamenn þjóð-
íélagsims sjá sér ekki pólitískan
hag að menningarlegum við-
gangi, og það er því miður sjaldn I
ast, virðist þeim standa nákvæm-
Jega á sama, nema auðvitað þeg-
er þeir halda þessar parfúmeruðu
og innantómu ræður við hátíð-
leg teekifæri". Þá taldi Björn,
»ð hið opinbera gerði ekkert til
þess að vekja almennan áhuga
á listum, engin UstfræðsLa væri
í skóLum og starfsemi „Listkynn-
ingar í skólum“ úr sögunni. Lista
safn íslands gengist ekki fyrir
íieins konar kynningu og hvetti
ekki einu sinni fólk til að skoða
eafnið sjálft. Yfirvöld Reykja-
víkur hefðu ekiki séð íibúum borg
arinnar fyrir neinni aðstöðu til
þess að kynnast þeirri list, sem
þróazt hefur í borginni.
Björn kvað ískalda og and-
l«usa veiraildiarhygigjiu vera að
iæsa sig um þjóðfélaigið og ha-fa
lamað þá, sem áttu að vera ís-
lenzkri listmenningu til varnar
og sóknar. „Það er jafnvel engu
líkara en þeir sömu hafi einna
fyrstir fallið fram og tiLbeðið
ísekápana!" Sagði hann listamenn
syo að segja hinu einu hér, sem
héldu andlegri vöku, en þó hefðu
þeir hvergi við nákulda veraldar-
hygigjunnar. — Þrátt fyrir ávirð-
ingar forsjármanna menntamála,
kvaðsit ræðumaður ekki neita
því, að alltaf væri víxlverkun
miilli þess listræna afls, sem í
málara- og höggmyndailist býr á
hverjum tíma, og þess áhuga,
sem þær eiga að mæta. Sagðist
hann ekfci sverja fyrir, að ríkj-
andi væri viss lægð eða kreppa
í myndlist núna, þótt viðmiðun
væri óraunhæf, eins og aðbúnað-
ur hennar væri. Að vísu ættu
sér stað átök milli listastefna,
og þeirra hefði orðið vart hér,
eon þó „með óguðlegri spekt. (In
parentes: Hannes á Horninu hef-
ur varla æmt, og vita allir, hvað
þaff táknar á hinum íslenzka
menningarbarómeter) “.
Að lokum lagði ræðumaður eft
irfarandi til: Tekin verði upp
listfræðsila í skólum, Listasafn
íslands verði gert að virkri stofn
un, Reykjavíkurborg komi upp
sýningarsöLum og verji fé til lista
verkaikaupa eða Hstafram
kvæmda, lögfest verði ákvæði
um að ákveðnum hundraðshluta
byggingarkostnaðar opinberra
húsa og annarra stórihýsa verði
varið til að búa. þau llstaverk-
um og sérstakur ráðher,ra fari
með menningarmál. — „Enginn
má búast við því að geta mælt
list s.'na í krónum og aurum; en
hafi nokkur þjóð reynslu fyrir
því, að Hstiin hafi verið sama
og líi hennar, þá eru íslendingar
sú þjóð. Ég neita að trúa því,
að hún fiorkasti nú þeim lær-
dómi, þegar hún loks má og get-
ur“,
Framsöiguerindi Sigurffar A.
Magnússon birtist væntanlega
í Lesbók Morgunblaðsins á næst-
unni. Verður efni þess því rak-
ið mjög lauslega hér. Hann byrj-
aði á að lýsa þei mmiklu alda-
hvörfum sem átt hafa sér stað
í íslenzku þjóðlífi á 'slðustu ára-
tugum og -sýndi um leið fram á,
að bókmenntir hafi j>af.nan
átt rætur í því mannlífi sem lif-
að er á hverjum tíma. Taldi hann
óeðlilegt, hve mikill partur ís-
Lenzkra bókmennta, einkum á
sviði skáldsugna, væri helgaður
sveitaliifslýsingum og sögu.legum
rómönum, þegar þess væri gætt
að yfirgnæfandi meirihluti ís-
lendinga lifði í þéttbýlinu. Varp-
aði framsögumaður fram ýms-
um hugsanLegum skýringum á
þessari þróun, én taldi sennileg-
ustu skýringuna þá, að rithöfund
ar og leiðbeiinendur aLmennings
um bókmenntir hefðu haldið að
þjóðinni einhliða og ófrjóu við-
horfi til bókmennta, lagt ailla á-
herzlu á hina fornu epísku hefð,
eins og skýrast kæmi fram hjá
Halldóri Laxness eftir „Vefar-
ann miikla frá Kasmir“. Fyrir
bragðið væri islenzka skáldsag-
an orðin einhæft og stagnerað
foirm, sem ætti litla lífsvon nem-a
Leitað væri á ný mið. Hann
kvaðst ekki mæla með neinni
tiltekinni stefnu eða „skóla“ í
bókmenntunum, heldur sem víð-
tækastri leit að nýj'um yrkisefn-
um og ferskri tjáningu, sem
hefði það meginmarkmið að
túlka umbrot og Hfsviðhorf sam-
t.’mans.
Framsögumaður benti á þá at-
hyglisverðu staðreynd, að ís-
lenzka smásagan hefði náð meiri
þroska en skáldsagan, þó smá-
sagan væri bæði tiltölulega fá-
skrúðugt bókmenntaform hér á
landi og heldur óvinsælt. Taldi
hann það standa í einhverju sam-
bandi við skort á fornum fyrir^
myndum, en sá skortur hefði
jafnframt gert samásagnahöfunda
djairfari til tilrauna.
Hann taldi að Ijóðlistin stæði
með langmestum blóma í nútíma
bákmenntum - Íslendinga og rakti
i þróun hennar á þessari öld.
Benti hann á, að ljóðlistin nyti
góðs af því, að hér hefði aldrei
verið ein löghelguð hefð í
ljóðagerð sbr. eddukvæði, drótt-
kvæði, trúarljóð, þulur, dans-
kvæði, rímur og ættjarðarljóð.
Ennfremur ætti nútímaljóðlist
sér lengri sögu úti í heimi eða
allt frá miðri s'ðustu öld, og
kynni það 'að hafa flýtt fyrir
þróuninni hér.
Framsögumaður rakti í stuttu
rriáli aðdraganda byltingaxinnar
í íslenzkri ljóðlist, sem hófst fyr-
ir alvöru með Steiní Steinarr.
Benti hann á, að hér væri ekki
fyrst og fremst um formbyltingu
að ræða, því Steinn Steinarr
hefði verið fastheldiinn á ljóð-
stafi og rím, heldur alný við-
horf skáldsins við yrkisefninu.
! Hefðbundin íslenzk ljóðlist hefði
] ævinlega verið úthverf, en nýju
Ljóðskáldin hefðu tekið að horfa
| inn á viff, túlka leyndustu hrær-
ingar sálarinnar, og lagt megin-
] áherzlu á samþjöppun, djörf hug-
myndatengsl, auðugt táknmái,
• myndhvörf og myndbreytingar.
Ræddi hann allýtarlega um mun
inn á eldri og yngri ljóðdiist ís-
Lendinga og nefndi fjögur ljóð-
sikáld af yngri kynslóð sem gert
hefðu merkilegar atrennur til
allsherjaruppgjörs við sjálfa sig,
samtíðiina og fortíðina í ljóðum
siínum.
Um íslenzka leiikritun komst
framsögumaður svo að orði, að
hún gæli ekki blómgazt fyrr en
henni hefði verið skapaður við-
unanlegur vettvangur á leiksvið-
inu, þar sem leilkritahöfundar
gætu gert tilraunir með verk
sín, en meginvandamálið væri
sfcortur á Leikstjórum sem hefðu
getu og tíma til að vinna með
leikritahöfundum og leiðbeina
þeim.
Um bókmemntagagnrýnina
sagði hann, að hún hefði ævin-
lega verið í miklum ólestri á
íslandi, bæði sökum ábyrgðar-
lausra skrifa ýmissa rithöfunda
og menntamanna, og ekki síður
vegina hins að pólitísikt ofstæki og
einsýni hefði sett sterbastan svip
á hana.
Að lakum hvatti framsögumað-
ur íslendinga til að eflla sam-
skiptin við umheiminn og draga
íslenzkri menningu næiringu úr
erlendum menningarstraumum,
því engin menning gæti lifað á
sjálfri sér, og hefði það komið
skýrast í ljós, þegar íslendingar
misstu skipastól sinn á miðöld-
um, því um leið lauik guLlöld ís-
lenzkra bókmennta.
Að ræðum framsögumanna
Loknum tók Gunnlaugur Þórffar-
son fyrstur til rnáls. Fannst hon-
um kenna fullmikillar svartsýni
í ræðu Björns, og ekki mætti
kenna hinu opinbera urn allt. Á-
I hugaleysi væri ríkjandi hjá al-
mienmingi um myndlist, og mætti
jafnveil kenna listamönnunum
j sjálfum um ýmislegt, sem mið-
j ur færi í þessum efnum. — Það
, væri ekkert séríslenzkt fyrir-
; brigði „að trúa á ísskápa". Þe-tta
gerðist víðar, og ekki mætti
gleyma því, að íslenzka þjóðin
hefði orðið að byggja yfir sig
seinustu áratugi og áhuginn
eðlilega beinzt að því á kostnað
annars. — Íslendingar væru
gjarnir á að hampa ákaflega
byrjendum í myndlist, en
gleymdu þeim síðar; áhuginn
baindist eins að manninum bak
við listaverkið og listaverkinu
sjálfu, enda risu vinir og ^kunn-
i ingjar listamanna upp til varn-
1 ar, ef þeir væru gagnrýndir. —
Stjórn Listasafns Islands væri
ekki nema ársgömul og til full-
mi'kils ætlazt, að mikið lægi eft-
ir hana. Safnið þyrfti fé, en á-
hiugi væri hjá yfirvöldum á að
bæta úr því. Björn hefði sagt
flesta listamenn róttæka og yf-
irvöld þeim andvíg. Vafasamit
væri að blanda saman pólitík og
listum, og kvaðst Gunnlaugur
nýkominn frá Sovétríkjunum,
en þau væru afturhaldssömust
allra ríkja í listmálum. Þar ættu
menn áð mála menn með skóflu
eða vélbyssu í hönd, sitjandi á
traktor, eða myndir af Lenin.
T.d. hefði hann séð 30 ára af-
mælissýningu listasambandsins,
og þar hefði Lenítn verið vin-
sælasta . mótívið. Minntist hann
þriggja Lenínmynda í einum og
sama bási. Hann hefði séð Bols-
hioi-ballettinin þrisvar, e,n nóg
hefði verið að sjá hann einu
sinini, því að hann væri rígbund-
inn í fastar skorður skv. stefnu-
skrá. Þannig væri afturhaldið
alls staðar. Gagnrýnismynd sá
hann um nútimalist: málverk aif
belju, sem slett hafði hala ofan
í málningardósir og útatað lé-
reft.
Stefán Jónsson frá Möðrudal
kvaðöt hafa hug á að reisa mynd
listarskála; það væri ekiki meira
verkefini en þegar bændur
byggðu hlöðu.
Gunnar Mágnússon talaði uma
hitt og þefta.
Eggert Laxdal taldi, að gildi
listaverka færi ekki eftir Hst-
stefnum, og betur þyrfti að hdú
að listmenntun æskunnar.
Valtýr Péturs-son mótmælti
því, sem fram hefði komið í
ræðu Björns, að lægð væri í
heimi miyndlistarinnair. Bæði
hún og húsagerðarlist stæðu ein-
mitt með miklum blóma nú í
V estur -Evrópu, Bandaríkj unum
og jafnvel Suður-Ameriku. Þá
andmælti hann því í ræðu Sig-
urðar, að andlega leti ætti að
skrifa á reikning velferðarríkis-
ins. T.d. stæðu Svíar mjög fram-
arlega í myndlist. Kvað hann
næsta ótrúlegt, að andlegt M£
færi til andskobans, þótt fólik
hefði í sig og á.
Gunnar M. Magnúss kvaðst
hafa lifað 5 skáldakynslóðir og
rakti þær nákvæmlega. Gat
hann margra höfunda og þess
m.a. í samibandi við Davíð Stef-
ánsson, að hann hefði átt þábt í
að ryðja sósíalismanum braut
t.d. með kvæði s'nu „Með lest-
inni.“ Gunnar taldi síðustu
skáldaikynslóðina vanta fótfestu,
vera í varnaraðsböðu en ekki í
sókn: Skáldin væru leitandi og
verjandi, ekki sækjandi. Bað
j hann þau að yrkja um varnariið
i ið.
Ragnar Jóhannesson taldi ekki
nauðsynlegt að varpa gömlu,
hefðbundnu formunum fyrir róða
| Skýrði hann mál si'tt með ýms-
um dæmum.
Þorsteinn Gylfason kvað
j Björn hafa útmálað með mörg-
um orðum, hve hörmulegt á-
stand, kreppa, rikti í myndlist-
armálum. Hann hefði kallað á
i hjálp hins opinbera; allt ætti að
j skipulegigja að ofan. Björn væri
j ekki að berjast fyrir myndlist
eða myndlistarmömnium, heldur
Framhald L bls. 17.