Morgunblaðið - 05.06.1963, Blaðsíða 2

MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 5. fúnf 1963
3
Viðreisnin hefur skapað betra,
frjálsara og réttlátara þfóðfélag
Á F Y R S T A kjörtíma-
bili Viðreisnarstjórnarinn-
ar hefur miklum fjölda
þýðingarmikilla umbóta-
mála verið hrint í fram-
kvæmd. — Dómur þeirra,
sem bezt þekkja til, er sá,
að Viðreisnarstjórnin sé
tvímælalaust starfsamasta
og farsælasta ríkisstjórn,
sem á íslandi hefur setið.
Umbótastarf hennar hefur
náð til flestra sviða þjóð-
lífsins, efnahagsmála, ut-
anríkismála, atvinnumála
og menningarmála. Lífs-
kjör þjóðarinnar hafa batn
að jöfnum skrefum á við-
reisnartímabilinu, og eru
lífskjör fjölmennustu laun
þegastéttanna nú a.m.k.
11% betri en í lok valda-
tímabils vinstri stjórnar-
innar.
Það, sem einna mest hef
ur einkennt störf Viðreisn-
arstjórnarinnar, er það,
hve flokkar þeir, sem að
henni standa, hafa verið
samhentir um stefnu
stjórnarinnar og hve vel
hefur verið vandað til und
irbúnings allra mála. Þing-
in á kjörtímabili hennar
hafa verið hin starfsöm-
ustu og afkastamestu, og
eru það mikil viðbrigði frá
því sem var á tímum
vinstri stjórnarinnar, þeg-
ar þingmenn sátu starfs-
lausir mikinn hluta þing-
tímans vegna úrræðaleysis
og sundurlyndis ríkis-
stjórnarinnar.
Hér fer á eftir yfirlit yfir
nokkur af helztu umbóta-
málum Viðreisnarstjórnar-
innar, en eins og að líkum
lætur er það þó engan veg-
inn tæmandi.
aprfl 1960 til júní 1961 var
67% meiri en á árinu 1959.
Þetta var sú mynd, sem við
blasti, þegar efnt var til verk-
fallanna vorið 1961. Þrátt fyr-
ir ófyrirsjáanlega örðugleika
og miklar hrakspár stjórnar-
andstæðinga hafði viðreisn-
inni miðað vel áfram.
Ríkisstjórnin gerði sitt til
að afstýra því, að til verk-
falla þyrfti að koma, en stjórn
arandstaða framsóknarmanna
og kommúnista fékk því fram
gengt, að mörg verkalýðsfélög
efndu til verkfalla. Niðurstað-
an varð svo sú, að eftir mis-
munandi löng verkföll var
samið um 13%% og þaðan af
hærri kauphækkanir, allt upp
í 19%.
Fyrirsjáanlegt var, að mikl-
ir örðugleikar myndu skapast
í efnahagsmálum þjóðarinnar
vegna svo mikilla kauphækk-
ana, ef ekkert yrði að gert.
Áhrif kauphækkananna hefðu
á skömmum tíma breiðzt um
allt hagkerfið og valdið al-
mennri hækkun framleiðslu-
kostnaðar og aukinni eftir-
spurn eftir gjaideyri. Það
hefði valdið versnandi af-
komu útflutningsatvinnuveg-
anna og alvarlegum greiðslu-
halla þjóðarbúsins út á við.
Til þess að koma í veg fyrir
þessa þróun, það atvinnuleysi
og þann gjaldeyrisskort, sem
henni hefðu orðið samfara,
var ekki nema eitt ráð til-
tækt: Að endurskoða gengis-
skráninguna. Þótti þá eðlileg-
ast að færa gengisskráning-
arvaldið um leið í hendur
Seðlabankans, enda er sú skip
an algengust í nálægum lönd-
Snuið frá vinstri stefnu
til viðreisnar
EKKI þarf að minna á, með
hverjum hætti viðskilnaður
vinstri stjómarinnar var. Al-
gjörum gjaldeyrisskorti fylgdi
sívaxandi söfnun skulda er-
lendis til skamms tíma, en
möguleikar til að fá með eðli-
legum hætti lán til langs tíma
erlendis, er gerðu áframhald-
andi uppbyggingu og fram-
þróun færa, voru brostnir.
Stöðug hætta var á vaxandi
verðbólgu, jafnvægisleysi í
peningamálum og síaukin höft
og hömlur. Engin samstaða
um nauðsynlegar ráðstafanir
var innan vinstri stjórnarinn-
ar. Hún hrökklaðist úrræða-
laus frá, þegar verðbólgualda
var að ríða yfir þjóðina.
Þegar Viðreisnarstjórnin tók
við völdum, lýsti hún því yfir,
að höfuðverkefni hennar væri
að koma atvinnulífi þjóðar-
innar á traustan og heilbrigð-
an grundvöll. Ákvörðun var
tekin um gagngera stefnu-
breytingu í efnahagsmálum
og atvinnuvegunum skapaður
varanlegri og heilbrigðari
grundvöllur, en þeir höfðu áð
ur átt við að búa.
Meginefni efnahagsráðstaf-
ananna 1960 var þetta:
1. Bótakerfið, sem útflutn-
ingsframleiðslan hafði búið
við síðan 1961 var afnumið,
en skráningu krónunnar
breytt þannig, að útflutnings
framleiðslan yrði rekin halla-
laus án bóta og styrkja. Út-
flutningssjóður var lagður
niður.
2. Til þess að draga úr þeirri
kjaraskerðingu, sem þessar
ráðstafanir ella hefðu haft í
för með sér, var mikil hækk-
un gerð á bótum almanna-
trygginganna, svo að heildar-
bótagreiðslan um það bil tvö-
faldaðist. Þessar ásamt fleiri
ráðstöfunum ollu því, að
hækkun framfærslukostnaðar
nam aðeins J%, en hefði num
ið 13%, ef engar hliðarráð-
stafanir hefðu verið gerðar.
3. Tekjuskattur af almenn-
um launatekjum var felldur
niður og fækkaði tekjuskatts-
greiðendum við það úr 63
þús. í 15 þús.
4. Gagnger endurskoðun var
hafin á fjármálum ríkissjóðs.
Til að vega á móti auknu fram
lagi til almannatrygginga, af-
námi útflutningssjóðs, niður-
fellingu tekjuskatts á almenn-
ar launatekjur og afnámi 9%
söluskatts, sem um nokkurra
ára bil hafði verið innheimt-
ur af iðnaðarframleiðslu og
þjónustu var lagður á nýr sölu
skattur til að ríkissjóður yrði
hallalaus.
5. Innflutningsskrifstofan
var lögð niður og öll höft af-
numin af um það bil 60% ár-
legs innflutnings.
6. Gerðar voru ráðstafanir
til að koma á jafnvægi í pen-
ingamálum innanlands, m.a.
með hækkun innláns- og út-
lánsvaxta.
7. Vísitölukerfið var afnum-
ið til að koma í veg fyrir, að
aftur hæfist kapphlaup milli
kaupgjalds og verðlags, sem
tókst að stöðva 1959. Hafði
reynslan sýnt, að visitölukerf-
ið var launþegum ekki til
neinna hagsbóta heldur þvert
á móti.
Hagstæðari viðskipti og
kjarabætur vegna stór-
aukins verzlunarfrelsis
l\lý gengislækkun
afleiðing verkfalla

Enginn vafi getur lengur
leikið á því, að Viðreisnin var
reist á traustum grundvelli.
Sést það bezt á því m.a., að
greiðsluhallinn, sem að með-
altali hafði numið 345 millj.
kr. árin 1956—1959 miðað við
38 kr. gengi dollarans, hvarf
að mestu eða öllu leyti þegar
á árinu 1960. í árslok 1959 var
gjaldeyrisstaða íslands verri
en nokkurs annars lands, sem
upplýsingar lágu fyrir um, að
einu eða tveim e.t.v. undan-
skildum. í stað gjaldeyris-
skulda batnaði gjaldeyrisstað-
an á árinu 1960 um 239,5
millj. kr. með þeim árangri,
að í árslok nam gjaldeyris-
forðinn 112 millj. kr. Mánað-
arleg aukning sparifjár frá
í framhaldi af efnahagsráð-
stöfunum í febrúar 1960 voru
sett ný lög um skipan inn-
flutnings- og gjaldeyrismála.
Þessar aðgerðir fólu einkum
í sér fernt: 1) Innflutningur
á vörum til landsins var gerð
ur frjáls nema annað sé sér-
staklega ákveðið í lögum eða
reglugerð. 2) Innflutnings-
skrifstofan var lögð niður. 3)
Útflutningsnefnd sjávaraf-
urða, sem stofnuð hafði verið
1957, var lögð niður. 4) Af-
numdar voru fjárfestingar-
hömlur þær, sem gilt höfðu
síðan 1947.
Þetta þýddi 1 framkvæmd,
að 60% innflutningsins var
sett á frílista og gerðar voru
ráðstafanir til þess, að frílist-
inn veitti raunveruleg rétt-
indi með því að lögin skylda
viðskiptabanka til að láta
gjaldeyri af hendi til kaupa á
frílistavörum. Frá því að þess
ar ráðstafanir komu til fram-
kvæmda hefur allmörgum
vörutegundum verið bætt við
frílistann. Arið 1961 var þann-
ig bætt á frílistann fólksbif-
reiðum o.fl., en árið 1962 var
bætt við hreinlætistækjum
o.fl.
Með árinu 1962 má telja, að
svo algjöru verzlunarfrelsi
hafi verið á komið, að tæp-
lega veiði menn varir við
nokkrar hömlur á því. Miðað
við gildandi ákvæði í árslok
1962 skiptist innflutningur
þannig: 1) Út á frilista 69,4%;
2) Út á kvóta 15,9%; 3) Gegn
venjulegum leyfum 14,7%.
Alls eru því 85,3% innflutn-
ingsins flutt frá þeim lönd-
um, sem menn helzt kjósa að
eiga viðskipti við og verð og
gæði eru hagfelldust, en aðrar
leyfisvörur eru að mestu staðl
aðar vörur, svo sem olíur,
benzín og timbur.
Hin miklu áhrif, sem verzl-
unarfrelsið hefur haft á utan-
ríkisviðskipti landsins má bezt
sjá af þeirri breytingu, sem
orðið hefur á skiptingu inn-
og útflutnings á undanförnum
árum. Árið 1958 voru 58,6%
innflutnings okkar frá frjáls-
gjaldeyrislöndum og 41,4%
frá janfvirðiskaupalöndum, en
1962 voru 79,3% frá frjáls-
gjaldeyrislöndum og 20,7%
frá jafnvirðiskaupalöndum.
Útflutningurinn skiptist þann-
ig árið 1958, að 57,3% útflutn
ingsins fóru til frjálsgjaldeyris
landanna, en 42,7% til jafn-
virðiskaupalandanna, en árið
1962 fóru 80,1% til frjálsgjald-
eyrislandanna og 19,9% til
j af nvirðiskaupalandanna.
Þýðingu hins stóraukna
verzlunarfrelsis finna allir.
Viðreisnarstjórnin hefur upp-
rætt haftakerfi vinstri stefn-
unnar og þá spillingu, sem af
því leiddi. Með verzlunar-
frelsinu hafa verið tryggð hag
stæðari viðskipti, meira vöru-
val, betri vörugæði og hag-
stæðara verð.
12 mílna
landhelgin
tryggð
Með landhelgissamkomulag-
inu við Breta frá því í marz
1961 var 12 mílna fiskveiði-
lögsagan við ísland tryggð í
framkvæmd. 1 aðalatriðum
var efni samningsins þetta:
1. Bretar viðurkenndu 12
mílna fiskveiðilögsögu við ís-
land.
2. Bretar viðurkenndu þýð-
ingarmiklar grunnlínubreyt-
ingar á fjórum stöðum um-
hverfis landið, en af því leiddi
aukningu fiskveiðilögsögunn-
ar um 5065 ferkílómetra.
3. Brezkum skipum var
heimilað að stunda veiðar á
takmörkuðum svæðum á milli
6 og 12 mílna markanna nokk
urn tíma á ári næstu 3 árin.
Rennur þetta undanþágutíma
bil út í marzmánuði n.k.
Með landhelgissamkomulag
inu unnu íslendingar einn
sinn stærsta stjórnmálasigur,
enda sætti brezka ríkisstjórn-
in harðri gagnrýni fyrir samn
inginn meðal brezkra fiski-
manna, sem kölluðu hann
„uppgjöf" og „svik við brezka
fiskimenn".
í stað hemaðarástands við
Islandsstrendur, sem ríkjandi
var við uppgjöf vinstri stjórn
arinnar, hafði Viðreisnarstjórn
in þannig komið á íslanda
miðum, tryggt íslendingum
12 mílna fiskveiðilögsögu til
frambúðar og möguleika til
frekari útfærslu.
Þrátt fyrir andróður stjórn-
arandstöðuflokkanna eru nú
flestir sammála um, að land-
helgissamkomulagið 1961 hafi
reynzt íslendingum giftu-
drjúgt og með því hafi við-
kvæmt deilumál verið leyst
á einstaklega hagstæðan hátt
fyrir íslenzku þjóðina.
Kjarabætur með lækkun
aðflutningsgjalda
Eitt af fyrstu verkum Við-
reisnarstjórnarinnar var að
setja allt tollkerfið í endur-
skoðun. Innflutnings- og tolla
málin vom komin í fáheyrða
flækju, sem glöggt má sjá af
því, að átta gjöld og tollar
ásamt tvenns konar viðauk-
um á þau voru kannski lögð
á sömu vöruna. Voru þessi
gjöld reiknuð af mismunandi
grunni, a.m.k. sjö talsins, þeg
ar verst lét. Margar vörur
voru með milli 200 og 300%
toll og allt upp í 344%.
Af þessari oftollun leiddi
þrennt: Óhóflegt verð á þess-
um vörum, stórfellt smygl og
loks tekjutap fyrir ríkissjóð.
í nóvember 1961 var í fyrsta
skipti ráðizt tU atlögu gegn
þessu ófremdarastandi með
lækkim aðflutningsgjalda á
ýmsum vörutegundum, sem
grunur eða vissa lék a, að
smyglað væri inn í stórum
stíl. Afleiðing þessara tolia-
lækkana varð sú, að auk þesa
sem vöruverð lækkaði til
gagns fyrir almenning dró svo
stórkostlega úr smyglinu, að
ríkissjóður fékk auknar toll-
tekjur sem nam 15 millj. kr.
af þessum vörum þrátt fyrir
tollalækkunina, sem hefði
svipt ríkissjóð milli 40 og 50
millj. kr., ef innflutningur
eftir lögleyfðum leiðum hefði
haldizt óbreyttar.