Morgunblaðið - 05.06.1963, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 05.06.1963, Blaðsíða 14
14 morcutsblaðið Miðviku-dagur 5. júní 1963 Stóridóm ur Krúsjeffs í menninrjarmálum eftir Wolfgang Leonhard t HERFERÐ sovézku flokks- vélarinnar gegn endumýjun bókmennta og lista í Sovét- ríkjunum hefur ekki aðeins færzt talsvert í aukana síð- ustu vikumar, heldur hefur hún einnig náð til nýrra sviða og manna. Fáir geta nú efast um, að þessi herferð er vandlega skipulögð. Hugsjónafræði- nefnd miðstjórnarinnar undir forystu Leoníd Iljíkof hefur gegnt þýðingarmiklu hlut- verki í henni og Iljíkof sjálfur gaf rásmerkið til yfirstand- andi trúvillingaveiða í ræðu sinni í lok 1962. Svo var það fyrst í byrjun marz 1963, að flokksforingjar héldu fund með rithöfundum og listamönnum, þar sem Krúsjeff flutti ræðu sem „markaði stefnuna". Síðan komu aðgerðirnar hver á fæt- ur annarri: Fundur rithöfunda í Moskvu um miðjan marz, ráð stefna sovézkra graflistar- manna í miðjum apríl og nokkrum dögum síðar þing sovézkra kvikmyndagerðar- manna. „Friðsamleg sambúð“ fordæmd Jafnhliða þessu hafa fundir ýmissa listaspámanna í menn ingarmiðstöðvum Sovétríkj- anna komið í snyrtilegri röð af færibandinu. Allsherjar- þing ungra sovézkra rithöf- unda var haldið 8. maí, og há tindurinn verður, þegar hald- inn verður fundur miðstjórn arinnar um „hina hugsjóna- legu köllun flokksins". Helzta málefnið verður menningar- málastefna Sovétríkjanna. — Leoníd Iljíkof mun flytja mið stjórninni skýrslu. Á síðustu vikum hafa tugir rithöfunda, skálda, málara, myndhöggvara og kvikmynda gerðarmanna orðið fyrir gagn rýni og árásum, sumir hafa jafnvel verið níddir niður, en þrír rithöfundar hafa orðið fyrir mestu aðkasti. I»eir eru: IIja Ehrenburg, Viktor Nekra- ssof og Évgení Évtúsénkó. Krúsjeff hafði þegar I ræðu sinni hinn 8. marz áminnt Ilja Ehrenbúrg, sem nú er orðinn 72 ára, harðlega. Síðan hefur hið áhrifamikla flokksblað „Kommunist" fylgt árásinni eftir í forystugrein, er nefnist: „Hinn mikli heið ur að þjóna alþýðunni". Að áliti „Kommunist" gaf skáld- saga Ehrenbúrgs, „Þíðan“, sem gefin var út 1954, ranga mynd af erfiðleikunum á að sigrast á dýrkuninni á per- sónu Stalíns. Endurminningar Ehrenbúrgs (Fólkið, ævin, ár in.), eru líka léttvægar fundn ar, vegna þess, að þær lýsa Októberbyltingunni og Sósíal ísku viðreisninni af sjónarhóli áhorfandans, vegna þess að Ehrenbúrg lýsir hinum fjör- ugu deilum listamanna í Rúss landi milli 1920 og 1930 með augljósri samúð, og vegna þess, að enn þann dag í dag er hann bersýnilega reiðubú- inn að leyfa tilvist annarra listastefna en „sóaíalrealis- mans“. Hinsvegar afneitar og fordæmir „Kommunist" frið- samlegri sambúð mismunandi listastefna af mikilli hörku (og notar til þess rangtúlkaðar tilvitnanir í rit Leníns). Ritskoðun á endurminning- unum Þrátt fyrir alít þetta birtist áframhald endurminninganna í síðasta hefti bókmenntatíma ritsins „Novy Mir“. „Novy Mir“ kom þó tveim vikum of seint út, og endurminning ar Ehrenbúrgs voru aðeins 23 síður, í stað 40—50 áður, sem ber ótvíræðan vott um, að þær hafi orðið að ganga gegnum ritskoðun. Ehrenbúrg lýsir þar lokum síðari heimsstyrj- aldarinnar, en þá var hann I Austur-Prússlandi, þeim áhrif um, sem köld, ópersónuleg ræða Stalíns við endalok stríðs ins hafði á hann, og bitur- leika sínum, þegar tekið var á móti rússneskum stríðsföng- um eins og föðurlandssvikur um við heimkomuna, og þeir sendir í fangabúðir. Allt mun þetta hafa sömu áhrif á rúss- neska lesendur og fyrri kafl- arnir hafa haft hingað til. Hins vegar mun mörgum þykja miður, að fá endur- minningar Ehrenbúrgs í styttri útgáfu. Ekki er heldur líklegt, að allsherjar endur- skoðun Ehrenbúrgs á stalín- ismanum, sem brátt á að koma út, komi fyrir almenningssjón ir í þeirri mynd, sem höfund urinn hafði gert ráð fyrir í upphafi. Sá næsti, sem er í sviðsljós- inu er Viktor Nekrassof. — Nekrassof er rússneskur rit- höfundur, sem býr I Úkra- ínu. Hann fékk Stalín-verð- launin fyrir fyrstu skáldsögu sína, „í skotgröfunum við Stalíngrad“ sem kom út 1947. En hann hefur fengið harðar ávítur hvað eftir annað fyrir síðustu bækur sínar, „Kyra Gorgievna" (1961), og hina at- hyglisverðu ferðapistla, „Heima og erlendis", sem komu út síðla hausts 1962. Nekrassof hefur hingað til fylgt fordæmi Ehrenbúrgs, og neitað að birta þá sjálfsgagn- rýni, sem flokkurinn krefst af honum. Á síðasta fundi úkra- ínskra listamanna tók ekki minni maður en Nikolaí Pod- gorní, meðlimur úkraínska kommúnistaflokksins, hann í gegn: „Þú hefur lýst yfir því, að í framtíðinni ætlir þú aðeins að rita um sannleikann, hinn mikla og eina sannleika . . . Hvaða sannleika predikar þú x dag, félagi Nekrassof? Af- staða þín og þær skoðanir, sem þú boðar, lykta af smáborgara legri stjórnleysisstefnu. Flokk i inn okkar og þjóð okkar Keta ekki þolað slíkt. Þú verð ur að hugsa þig alvarlega um, félagi Nekrassof". Herferð gegn Évtúsénkó Herferð flokksins gegn Évtúsénkó sýnir einnig, að hin íhaldssamari öfl í flokkn um hafa mætt meiri andstöðu en gert hafði verið ráð fyrir. Þegar Évtúsénkó hafði neit að að flytja sjálfsgagnrýni á rithöfundaþinginu í Moskvu, eins og flokkurinn hafði fyrir skipað, heldur látið sér nægja óljósar yfirlýsingar, sem flokksvélin lét sér ekki nægja, var hert á herferðinni gegn honum. „Komsomolskaja Pravda“, aðalmálgagn æsku- lýðsdeiidar flokksins, var sér lega dugmikið við að hlaða nxði á þetta vinsæla skáld. f því eintaki, sem kom út 7. apríl eyddi Komsomolblaðið heilli síðu undir þetta efni. Það birti mýgrút af bréfum (flest sennilega pöntuð) til að sýna fram á að hinir ungu les endur þess hefðu fordæmt Évtúsénkó einum rómi. Mótmælarödd Aðeins eftirfarandi bréf frá Leo nokkrum Bajef, lesanda í Leningrad var í öðrum dúr: „í grein yðar reynið þér að koma inn viðbjóði á skáldinu og lýsið honum nærri eins og svikara. Þér hafið ekki sann- fært mig. Eg komst aðeins að þeirri niðurstöðu, að Évtú- sénkó sé ekki þröngsýnn mað- ur, heldur leitandi. Aðeins kreddufastir eða skoðanalaus- ir menn efast aldrei um neitt. Það er hvort sem er ekki unnt að neyða skáld til að rita sam kvæmt opinberlega ákveðinni stefnu. Enginn maður er til, sem ekki verður mistök á öðru hverju. Évtúsénkó er kannski enginn dýrlingur, en hversu mjög sem hann fer villur veg ar, á ekki að neyða hann með valdi til að breyta um skoðan ir. Ég veit, að þér birtið ekki bréf mitt“. En .Komsomolskaja Pravda1 birti bréfið — ekki aðeins til að þykjast réttsýnt, heldur til að láta líta svo út, sem yfir- gnæfandi meirihluti ungs fólks fordæmdi Évtúsénkó, meðan einn maður hefur upp raust sína honum til varnar. Sannleikurinn er að sjálf- sögðu allt annar. Évtúsénkó og aðrir ungir hæfileikamenn í skáldahópi, eins og Vassilí Aksíonof, Robert Rosdestven- skí, Andrei Vosnesenkí, Bella Akmadulina og Búlat Ókúk- hava, njóta mikilla vinsælda meðal hugsandi ungra manna í Sovétríkjunum, eins og sala bóka þeirra og aðsókn að upp lestrum þeirra ber með sér. Hinsvegar styður fátt ungt fólk með áhuga á bókmennt- um fordæmingu þeirra. Þetta veit flokksvélin að sjálfsögðu. Skrifstofusjakalar flokksins gripu því til gamall ar tækni frá dögum Stalíns og drógu upp „fyrirmyndar verka mann“. Fyrir valinu varð V. Títof, prentari í Kírof-prent- smiðjunni í Leningrad, og hann fékk sex dálka í aðal- málgagni flokksins til að lýsa skoðunum sinum. „Ég er maður, sem ekkert kem nálægt bókmenntastarf- semi“, sagði hinn skyldu- rækni Títof prentari. „Ég er prentari. Við verkamennirnir elskum vinnu okkar, en okkur þykir lika vænt um bækur. Það er jafn erfitt að lifa án bókarinnar, hins góða og vitra ráðgjafa, eins og án lífslofts- ins“. Þegar hann les verk hinna hlýðnu rithöfunda flokksins, segir hann að hann „fletti síðasta blaðinu með trega, dapur yfir að kveðja hinar elskuðu hetjur bókarinn ar“. Áhrif í öðrum löndum Hin mikla stefnubreyting í menningarmálum Rússa hefur þegar haft áhrif í hinum aust antaldslöndunum. í Austur- Þýzkalandi, Tékkóslóvakíu, Búlgaríu og Rúmeníu hafa verið haldin svipuð yfirlits- þing og komin eru í tízku í Rússlandi. Allar breytingar í Ungverjalandi hafa að sjálf- sögðu verið mjög hægfara, og ennþá virðist Póllandi ekki hafa slegið niður aftur. En það sem er athyglisverð ast er, að ítalski kommúnista- flokkurinn hefur ekki ljáð menningarstefnu Sovétstjórn- arinar eyra. Til dæmis ritaði Carlo Levi í „I’Unita", aðal- málgagn ítalska kommúnista- flokksins, að erfitt væri að tala mælt mál við rússneska félaga, því orðið „menning" hefur ekki sömu merkingu hjá þeim og á Ítalíu. Ýmis mál verk, sem eru nefnd „abstrakt" í Sovétríkjunum, „sýnast okk ur, sem höfum reynslu af slík um hlutum aðeins vera sak- leysislegar stælingar á Céz- anne, en hvorki „formalistísk ar“ né abstrakt". Andstætt þeirri kenningu Sovétríkj- anna, að list verði að laga sig eftir opinberum smekk, lýsti Carlo Levi að „hin nýja list verður til fyrir anda og ímynd unarafl frelsisins". Nokkrum dögum síðar sagði Rossana Rossandra, harðsvír- aður kommúnisti, í tímariti kommúnistaflokksins, „Rinas- cita“: „Að efni til skoða hinar nýju bókmenntir svið, þar sem mannleg sorg ríkir, þar sem sovétmaðurinn hefur fundið andstæðuna milli siðferðis- vitundar hvers einstaklings og þarfa samyrkjustefnunnar". Aukin þvingun Austur-þýzku foringjarnir hafa brugðizt allt öðru vísi við en ítalskir kommúnistar. Hin- ar athyglisverðu greinar Évtú sénkós í vestur?þýzka viku- blaðinu „Die Zeit“ („Brjótum ísinn“ og „Hugleiðingar við brottför frá Þýzkalandi") voru notaðar sem tilefni handa A- Þjóðverjum til að ráðast svo- lítið á Évtúsénkó fyrir eigin reikning. Maðurinn sem hæfastur þótti til að halda stjórnmála- predikun yfir hinu rússneska skáldi, var dr. Gúnther Kertz- sher, fyrrverandi nazisti (end urmenntaður í Moskvu). Évtú sénkó hafði sagt í „Die Zeit“, að gölluð kerfi og vankantar væru bæði í austri og vestri, að beggja vegna hugsjónar- múrsins byggju menn, sem í eðii sínu væri svipaðir, og beita ætti öllum kröftum til að þeir gætu sameinast á ein- hverju sviði. Kertzsher nefndi þetta „vott um óviðjafnanlega einfeldni“ í flokksblaðinu „Neues Deutschland". Uppá- stungu Évtúsénkós um að stofnað yrði Goethe og Púskín félag tál að efna til skapandi funda og umræðna, óháð stjómmálastarfsemi og áróðri, svaraði Kertzscher á þennan hátt: „Vér verðum að játa, að aldrei höfum vér séð aðra eins kórvillukeðju og hjá Évtú- sénkó, þegar hann vill stofna til friðsamlegrar sambúðar í andlegum efnum“. (Forum Servioe). Látum engan miða dseldan - Gerið skil HAPPDRÆTTI SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.