Morgunblaðið - 06.10.1963, Síða 18

18
'ÍtORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 6. október 1963
Stofnfundur Skipstjóra- og stýrimannafélagsins ALDAN árið 189 3. Efsta röð frá vinstri: Bergur Sigurðsson, skipstjóri; Þorsteinn
Þorsteinsson, skipstjófi; Markús Fr. Bjarnason, skólastjóri Stýri mannaskólans; Þorvaldur Jensson, Skipstjóri; Þorlákur Teitsson,
skipstjóri; Pétur Þórðarson, skipstjóri (frá Gróttu); Bergur Jónsson, skiptjóri; Markús Teitsson, stýrimaður. Miðröð frá vinstri:
Guðmundur Stefánsson, skipstjóri; Páll Hafliðason, skipstjóri; G uðmundur Kristbjörnsson, skipstjóri; Hannes Hafliðason, skip-
stjóri; Jens Nyborg, skipstjóri; Pétur Þórðarson, skipstjóri; Sigu rður Símonarson, skipstjori.
um Stýrimannaskðlans, væru
ýmist íalsaðir eða lýgi. Var sam
þykkt að gera skólastjórann ræk-
an úr félaginu fyrir þetta. Þetta
mál lagaðist þó með þvi að
skólastjórinn tók aftur ummæli
þau er henn hafði viðhaft á
fundi útgerðamanna. Ekki virð-
ist þó mál þetta hafa haft í för
með sér eilífðar kala í garð
skólastjórans, því við lót hans
bankastjórar og forystumenn
bæjarmála í Reykjavík gengu á
fundi félagsins, og leituðu álits
þess í ýmsum efnum. Og félagið
var iátið tilnefna menn til að
semja frumvörp til laga um mál
er útveg og sjósókn snertu. Auk
áhrifa á vita- og hafnarmál
stóðu forráðamenn öldunnar
fyrir stofnun Slysavarnafélags-
ins og að sjálfsögðu höfðu félags
— Aldan
Framh. af bls. 6
um félagsmönnum að það hafi
verið óheppileg ráðstöfun þar
sem ekki er hægt að ráðstafa
höfuðstól sjóðsins um alla fram-
tíð. Styrktarsjóðurinn er í árs-
lok 1895 orðinn 1078,75 krónur.
En félagið gerir fleira en að
annast hagsmunamál félags-
manna sinna. Það gengst einnig
fyrir skemmtifundum og fræðslu
fundum. Bjarni Sæmundsson er
alltíður gestur á fundum félags-
ins og heldur þar fyrirlestra
sem hafa orðið félagsmönnum til
mikils fróðleiks og nytsemdar
í starfi þeirra.
Hinn 4. febrúar 1896 er sam-
þykkt á félagsfundi að reyna að
koma því á að allur aflahlutur
yrði greiddur í peningum en ekki
úttekt efns og þá var siður. Sjá
má á fundargerðum að nokkurn
tíma og baráttu hefur tekið að
koma þessum hætti á.
Bygging vita víðsvegar við
landið og hafnarmál í Reykjavík
verða fljótt umfangsmikil áhuga-
mál félagsmanna. Eru fulltrúar
félagsins tilnefndir af ráðamönn-
um bæði bæjar og ríkis til leið-
beiningar og hjálpar við að
hrinda þessum framfara- og ör-
yggismálum sjómannastéttarinn-
ar í framkvæmd.
í desember 1896 er vakið máls
á því hversu nauðsynlegt væri
að gjöra eitthvað til þess að
menn gætu fengið tilsögn í ýmsu
verklegu er fyrir kemur á þil-
skipum eða með öðrum orðum
að stofnað yrði til verklegrar
stýrimannakennslu. Þá er og rætt
um að biðja Alþingi um skip sem
þannig væri útbúið, að menn
gætu fengið þessa verklegu
kennslu og æfingu.
Á þessum árum er tekið að
brydda á óskum um það að Aldan
verði gerð að sameiginlegu fé-
lagi háseta og yfirmanna, en tal-
ið var að Öldufélagsmenn væru
sumpart útgerðarmenn eða milli-
gönguménn milli háseta og út-
gerðarmanna og væri því ekki
grundvöllur fyrir sameiningu fé-
laganna. Þá var og rætt um að
félagið keypti þilskip eða gerð-
ist hluthafi í útgerð þilskips sem
aðallega var gert í þeim tilgangi
að koma á peningagreiðslu til á-
hafnarinnar. 1897 samþykkir
fundur í íélaginu að stuðla að
því að guðsorð yrði lesið um
borð í þilskipum. Voru bókaðir
fjórir töluliðir í fundargerðarbók
þar að lútandi:
1. Loforð um að sunnudagar
og aðrir hátíðisdagar skulu fram
vegis vera frídagar á skípum vor
um.
2. Að hafa guðsorðabækur
með á skipunum.
3. Að bægja engum háseta frá
kirkjugöngu þegar í höfn væri
komið.'
4. Að hafa jafnan hugfast á
sjó og landi hvaða ábyrgð vér
höfum gegn hásetum vorum,
einnig hvað trú og siðgæði snert-
ir.
Ekki háfa allir félagsmenn í
Öldunni verið vel efnum búnir
eða fjársterkir á fyrstu árum fé-
lagsins. Það má sjá í fundargerð
frá 2. febrúar 1898 þar sem rætt
er um félagsskemmtun. Þar er
samþykkt tillaga frá Þorsteini
Þorsteinssyni að veittar yrðu 27
krónur sem lán úr félagssjóði til
styrktar þeim er ekki gætu tekið
þátt í skemmtuninni af eigin
rammleik. Þá kemur fram að
gjaldkeri óskar eftir að mega
auglýsa í einhverju blaðinu hve-
nær gjalddagi félagsgjalda væri,
svo að félagsmenn borguðu árs-
tillög sín í tíma. Sömuleiðis fékk
hann fundarsamþykkt fyrir að
borga drengnum sem ber listann,
sjálfsagt gjaldalistann, 1 krónu
fyrir verkið. Um þetta leyti er
samþykkt að félagið haldi einn
spila- og skemmtifund í mánuði
hverjum. Þetta er að sjálfsögðu
á þeim árstíma þegar lítið var
fyrir skipstjóra og stýrimenn að
gera, eða frá tímabilinu septem-
ber og fram í febrúarmánuð.
Vitabyggingar voru að • sjálf-
sögðu mikið áhugamál sjómanna
og fram kemur að forystumenn
Öldunnar láta sig skipta vita-
byggingu allt frá Vestfjörðum og
austur til Vestmannaeyja, og
raunar enn lengra austur. Öldu-
menn láta sig og skipta fiskrækt
og ræða meðal annars um fiski-
klak í sjó. Þá fara þeir skjótlega
að láta sig skipta aukna mennt-
un skipstjórnarmanna og styrkja
menn til náms erlendis bæði til
skipstjórnar og vélstjórnar, og
einnig til að nema nýjungar í
nýtingu aflans, m.a. niðursuðu og
meðferð á ísfiski.
Ekki fóru hjá því í jafn at-
kvæðamiklum félagsskap að
nökkur hitamál bæri þar á
góma. Meðal annars þurfti félag
ið einu sinni að beita nokkurri
hörku við skólastjóra Stýri-
mannaskólans, Markús F.
Bjarnason eftir að ^hann hefði
látið þau orð falla á útgerðar-
mannafundi að vitnisburður sá,
er skipstjórar gefðu lærisvein-
„Kátir voru karlar,
árið 1900 gefur félagið geysi-
mikinn blómsveig á leiði skóla-
stjórans og ennfremur • er rætt
um að reisa honum minnisvarða.
Öldufélagsmenn tóku virkan
þátt í bæjarmálum og höfðu
bein áhrif á val manna í bæjar-
stjórn. Á fundi 20. desember
1899 er rætt um að þessir menn
hafi einkum almennt ’ fylgi
mann í bænum: Þórhallur
Bjarnarson, Sighvatur Bjarnasin
Guðmundur Björnsson, Björn
Kristjánsson, Björn Jónsson og
Jón Magnússon landritari. Síð-
an fer fram atkvæðagreiðsla í
félaginú um hverjir þessara
manna njóti fylgis félagsmanna.
Fór sú atkvæðagreiðsla þannig
að samþykktur er stuðningur
við Þórhall Bjarnason, Guð-
mund Björnsson og Sighvat
Bjarnason. með öllum greiddum
atkvæðum. En stuðningur við
Björn Jónsson ritstjóri með 15 at
kvæðum gegn 5. Og ef hann
gæfi ekki kost á sér var sam-
þykkt að kjósa Jón Magnússon
landritari í hans stað. Af
þessu má sjá hve lifandi áhuga
félagsmenn höfðu ekki einasta
fyrir sínum eigin hagsmuna- og
menningarmálum yfirleitt. Skip
stjóra og stýrimannafélagið
Aldan var heldur ekki sniðgeng
in af hinu opinbera. Ráðherrar,
á kútter ............
menn einnig mikil áhrif í sam-
bandi við skólamál bæði stýri-
manna, vélstjóra og matsveina.
Síðan bindast félagsmenn sam-
tökum um vörukaup, t. d. er
samþykkti að félagsstjórnin árið
1914 geri sameiginleg innkaup
á kornvörum úr skipi er lands-
stjórnin fengi frá Ameríku. Og
síðar sama árið er samþykkt að
gera kaup á tveim, tonnum af
sykri. Félagsmenn brugðust
einnig vel við ef slys bar að
höndum, og lögðu l!rr sjóði sín-
um fé til hjálpar aðstandend-
um sjómanna sem fórust bæði
á Vestfjörðum, í Vestmannaeyj-
um og jafnvel er mikill sjó-
skaði varð úti í Noregi.
En félagið lét ekki þar við
sitja. Það hafði einu sinni af-
skipti af listum sem eftirminni-
legt er. Það styrkti ungan sjó-
mann til náms í málaralist eftir
að landssjóður hafði synjað
honum um styrk. En þetta var
Jóhannes Sveinsson Kjarval.
Það stuðlaði einnig að því að
efnilegir menn færu utan og
lærðu nýjar aðferðir og nýjar
greinir, svo sem það að búa til
botnvörpu, að veiða síld með
snpurinót, að læra niðursuðu á
fiski, að læra fiskverkun eftir
hollenzkri aðferð, að læra þorska
netabrúkun í Noregi og kynna
sér markaði á Spáni og ítalíu,
og læra notkun alþjóðamerkja á
skipum.
Vilhjálmur Þ. Gíslason ræðir
um skipstjóra og stýrimannafé-
lagið Ölduna í bók sinni Sjó-
mannasaga. Þar segir hann svo
í niðurlagsorðum: Félagsmál
stéttar sinnar utan öldunnar
hafa öldumenn einnig stundað.
1917 og 18 er rætt um að stofna
„Siglingarráð íslands" og skipuð
nefnd í það mál. Ýmsir Öldu-
menn áttu í hlut að stofnun
Fiskifélags og Fiskiþings og
sátu þar í stjórn, lengst af Geir
Sigurðsson. Þeir stóðu einnig
meðal annarra Fiskímanna og
Farmannasambandi og eiga full-
trúa á þingi þess. Öldumenn
voru með í stofnun Eimskipa-
félagsins. Félagið hefur oft haft
afskipti að undirbúningi kosn-
inga í þá átt að fá til framfooðs
fulltrúa stéttar sinnac. Það lét
sig á sínum tíma allmiklu varða
kröfurnar um sérstakan ís-
lenzkan siglingafána. Félagið
hefur flutt eða stutt ýmsar nauð
synlegar ráðagerðir og ráðstaf-
anir til þess að varðveita og
efla stofna nytjafiska í kringura
landið. 1898 er rætt þar um fisk
klak í sjó. 1939 eru samþykktar
ályktanif um friðun Faxaflóa.
Af öðrum opinberum málum en
þeim sem nú hafa verið nefnd
hefur Aldan einkum rætt og
haft afskipti af tollamálum.
Fundir öldunnar hafa verið
haldnir á ýmsum stöðum, á
Hótel Reykjavík, á Hótel ís-
landi, í Iðnaðarmannahúsinu, I
Báruhúsinu, og í Kaupþingsaln-
um. Fundarsókn hefur verið mis
jöfn, stundum 10—20 en stund-
um 75—150. Oft hefur verið
mikill áihugi og almennur á mál
um félagsins. Það hefur þá verið
eitt af helztu og umskrifamestu
félögum bæjarins. Innan um
hafa verið dauðari tímar eins og
gengur“.
. Hér hefur verið stiklað á
stóru í 70 ára ævi skipstjóra og
stýrimannafélagsins Öldunnar.
Einkum hefur verið tíðrætt um
fyrstu æviár félagsins. En þau
munu jafnframt einhver hin
athafnamestu. Félagið hefur á
stundum fallið niður í sinn öldu
dal, jafnvel klofnað í fleiri fé-
lög, en ávallt risið upp aftur og
sameinast á ný. Félagið hefur
hin síðustu ár ekki haft eins rík
og afgerandi áhrif á bæjar- og
landsmál eins og- það hafði fram
an af æfi, enda ekki von þar
sem öll félagsmálastarfsemi hef
ir svo gífurlega vaxið, og fólki
fjölgað í höfuðborginni. Þegar
félagið var stofnað munu ekki
hafa verið nema um 4000 manns
í Reykjavík og því ekki að
undra þótt mjög bæri á því, er
kraftmestu og ötulustu athafnar
menn borgarinnar sameinuðust
í eina félagsheild. Enn er skip-
stjóra og stýrimannafélagið Ald
an þróttmikill félagsskapur og
er vonandi að svo megi verða
um langa framtíð.
vig.
...með kvöldkaffinu
ÞEGAR ÞÉR gistið í Kaup-
mannahöfn, getið hér lcsið
Morgunblaðið samdægurs, —
meff kvöldk^ffvui í.stórborg-
inni. '
F^t\I\R .l iugféiags íslámi
hlaðið daglega ig þaff
' er komiff samdægurs í blaða-
(■ ..söluturninn i aðaljárnbrautar-
* stöðinni við Ráðhústorgið
Ilovedbanegardens. Aviskiosk.
FÁTT er ánægjulegra en að
lesa ný.tt Morgunblað, þegar
verið er á ferðalagi vtra effa
dvalizf bar.