Morgunblaðið - 22.03.1964, Page 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 22. marz 1964
Milljónerar í ljóðum
SIGFUS Blönda'hl hefur lifað
viðburðaríka ævi. Hann hefur
stundað umfangsmikla verzl-
un og útgerð hér á landi og
erlendis, einkum í Þýzkalandi,
og á árunum 1923—1928 var
hann aðalræðismaður Þýzka-
lands í Reykjavík;. Þegar ég
heimsótti hann sl. fimmtudag
dró hann fram nokkrar mynd-
ir frá heimsókn þýzka her-
skipsins Berlín til Reykjavík-
ur 1923. Skipstjórinn á Ber-
lín átti m.a. það erindi til ís-
lands að færa Sigfúsi ein-
kennisbúning hans. Þegar
Sigfús kom í heimsókn um
borð í herskipið, sem lá úti
á ytri höfninni, var skotið úr
fallbyssum skipsins honum til
heiðurs. Slík viðhöfn var á
við marga stórkrossa og vakti
þó nokkra athygli hér í bæ.
En ég fór ekki heim til
Sigfúsar til að ræða við hann
um þýzka sjóherinn. Ég hafði
heyrt að hann hefði ungur
að árum kynnzt Eiinari Bene-
ditkssyni, skáldi, og starfað í
skrifstofu hans í London, og
þótti girnilegt til fróðleiks að
spyrja hann um þennan jöt-
unn í hópi íslenzkra skálda.
Þegar ég gekk á fund hans
varð mér minnisstæð dálítil
saga, sem Þórarinn Björnsson,
skólameistari, sagði mér af
Einari Benediktssyni, þegar
við hittumst á Akureyri fyrir
skemmstu. Hann sagði að
Einar hefði borið ótakmark-
aða virðingu fyrir Benedikt
föður sínum, en þó gat hann
ekki í eitt skipti orðið honum
sammála. Einar sagði Þórarni,
að faðir hans hefði sagt við
sig: „Mikil ræðumennska er í
því fólgin að tala til hjartn-
anna, þannig að það komi frá
hjarta.“ En Einar svaraði föð-
ur sínum og sagði: „Það er
meiri ræðumennska, faðir
minn, að geta talað til hjartn-
anna án þess að það komi frá
hjarta.“ Einar Benediktsson
þurfti áreiðanlega oft og tíð-
um á sinni viðubrðarríku ævi
að kunna skil á hvoru
tveggja.
Þegar ég var seztur inn í
stofu hjá Sigfúsi Blöndahl að
Víðimýri við Kaplaskjólsveg,
spurði ég hvenær hann hefði
fyrst kynnzt Einari. Hann
svaraði:
„Faðir minn, Magnús Blönd-
ahl,hafði lært trésmiði í Kaup
mannahöfn. Hann var góður
vinur Einars og þegar skáldið
byggði Dagsbrúnar-prent-
smiðjuna, sem stóð sunnan
við Glasgow við Vesturgötu,
bað hann föður minn að sjá
um smíðina. Smíði hússins
hófst 1895 eða 1896 og var þá
faðir minn orðinn útgerðar-
maður í Hafnarfirði, þar sem
við bjuggum, en samt tók
hann verkið að sér fyrir vin-
áttu sakir við skáldið. Þá var
ég 11 ára og fór með föður
mínum til Reykjavíkur á
mánudagsmorgnum og sótti
hann aftur á laugardagskvöld-
um, og hafði þann starfa allan
tímann sem smiði hússins stóð
yfir. Við fórum ríðandi og tók
ég hest föður míns til baka.
í þessum ferðum mínum til
Reykjavíkur kynntist ég Ein-
ari vel. Hann var mér alltaf
mjög góður og stakk oft að
mér 5 eða 10 krónum. Maður
var óvanur slíkum trakter-
ingum í þá daga. Einar var
með afbrigðum örlátur á fé,
hann var það sem kallað er
flott. Ég gæti bezt trúað því,
að það hafi verið hægt að
kaupa jörð í þá daga fyrir 10
krónur.
Þegar ég sá Einar í fyrsta
sinn, stóð hann á Glasgow-
lóðinni suður undan aðalhús-
inu, og sagði við mig: „Kauptu
þér eitthvað fyrir þetta,
frændi,“ — og rétti mér fimm
krónur. En ég sagðist mundu
skila mömmu períingunum.
„Þú ræður hvað þú gerir við
þá,“ sagði hann. Um þetta
leyti unnum við Ólafur
Proppé við fiskvinnu á stakk-
stæðinu á mölinni í Hafnar-
firði og fengum 5 aura á tím-
ann, unnum stundum 10 tíma
á dag og fengum 50 aura, en
þá kostaði lítrinn af mjólk 10
—12 aura. Þá vorum við oft
á kolaveiðum í Hafnarfjarð-
arhöfn og stungum einnig
mikið af kola í ósnum við Ós-
eyri, og fengum þá grallara
rauðsprettur sem við seldum
á 2 aura stykkið. Þó urðum
við oft að gefa rauðspretturn-
ar, því fólk hafði annað hvort
ekki efni á að kaupa þær eða
vildi ekki.“
„Hvað voruð þið lengi að
fara á milli Hafnarfjarðar og
Reykjavíkur?“
„Þetta var ekki nema
klukkutíma reið aðra leiðina.
Maður var alltaf á merar-
baki og vanur hestum, og
þótti mér þessar ferðir síður
en svo erfiðar. Þær voru í
mínum augum skemmtilegar
og tilhlökkunarsamt að hitta
Sigfús Blöndahl að heinuli sínu. Orninn er konungur fuglanna
— Einar konungur skáldanna.
Tryggvi: „Heyrðu góði, hef-
uruð talað um þetta við pabba
þinn?“ Nokkru síðar á þessum
duggarabandsárum mínum sló
ég hann um 500 kr. víxil. Það
ætlaði ekki að ganga vel.
Hann hringdi í föður minn og
spurði, hvort það mundi vera
óhætt að lána stráknum þetta.
Já, hann sagði að það mundi
vera, hann skyldi ábyrgjast
upphæðina. Þá fékk ég víxil-
inn hjá Tryggva og keypti
hesta og reiðtygi. 500 krónur
í þá daga var gífurleg upp-
hæð, eins og þú getur séð á
því, að nú kostar góður hest-
ur 15—20 þúsund krónur, en
þá var hægt að fá ágæta ferða
mannahesta fyrir 75—100
krónur. En þetta voru kannski
ekki allt gæðingar."
„Hafðirðu sæmilegt upp úr
þessu?“
„Já, langar ferðir gáfu vel
af sér.“
„Minntist Einar nokkurn
tíma á Fáka við þig?“
„Nei, ekki svo ég muni. Ég
var enn of ungur til að vita
hvað bjó innra með honum
og komst ekki fyrr en síðar í
snertingu við hans stóra geist,
eins og Þjóðverja segja.
Áður en Sigfús sagði mér
frá því, þegar hann vann í
skrifstofu Einars í London,
rifjaði hann upp nám sitt í
Danmörku. Þangað fór hann í
verzlunarskóla 1905 og dvaldist
þar næsta ár, en fór þá heim
og komst til Reykjavíkur eft-
ir miklar hrakningar. Laura
gamla var lengur á hliðinni
en réttum kili,“ sagði hann,
„og við lágum til milli Skot-
Samtal við Sigfús Blöndahl, stórkaupmann
skáldið Einar var ákaflega
barngóður. Á þessum árum sá
ég hann aðeins með augum
unglingsins og gat því ekki
dæmt hann sem fullorðinn
maður. Hann var gjafmildur
og síbrosandi þegar hann hitti
mig og yfirleitt skapgóður.
Þessum heillandi eiginleikum
hans kynntist ég betur síðar,
þegar ég vann hjá honum í
London frá hausti 1910 til
jafnlengdar næsta ár.
Við fluttumst til Reykjavík-
ur aldamótaárið og faðir minn
sneri sér þá óskiptur að tré-
smíðinni og byggði fjölda
húsa hér í bæ, bæði fyrir
Sturlubræður, Ásgeir Sigurðs-
son, landshöfðingjann, Gunn-
ar Gunnarsson kaupmann og
fjölda annarra, sá m.a. um
smíði Næpunnar sem enn
stendur. Þó meistarar fengju
ekki nema 25 eða 30 atira á
tímann, efnaðist hann allvel.
Ég var settur til náms í
Menntaskólann og var þar
næstu fjögur ár. Ég man vel
eftir Einari á þessum árum.
Vinátta okkar hélzt og efldist,
þó við ættum auðvitað ekki
nein sameiginleg áhugamál,
enda aldursmunurinn mikill.
Ég var oft boðinn til Katrín-
ar, móður hans, og var hann
þá þar staddur. Ég held mér
sé óhætt að segja að faðir
minn og Sturlúbræður hafi
verið honum einna hand-
gengnastir um þetta leyti. Ein-
ar átti fyrirtaks reiðhesta,
sem voru miklir gæðingar, og
hann talaði mikið við mig um
ferðalög, þegar við hittumst
heima hjá móður hans. Hann
sagði að ekkert jafnaðist á
við að ferðast á hestum um
öræfi fslands. Hann lýsti þess-
um ferðum fyrir mér með
fögrum orðum, talaði um foss-
ana og jöklana, en þó sér-
staklega „þessa heilögu kyrrð
og ró á öræfunum," eins og
hann komst að orði. Einu
sinni sagði hann við mig:
„Heyrðu greyið mitt, kanntu
nokkurt kvæði eftir mig?“
„Já, ég kann eitt kvæði eftir
þig,“ svaraði ég. „Hvaða
kvæði er það?“ spurði hann.
„Það er Svanurinn." „Kanntu
það?“ sagði hann og ljómaði.
„Það er eitt af mínum uppá-
haldskvæðum." Ég var af-
skaplega upp með mér af
hrifningu hans. En þá sagði
móðir hans. „Það eru mörg
kvæði fallegri eftir Einar, Sig-
fús minn.“ Hún sá ekki sólina
fyrir syni sínum og hann var
henni ákaflega góður og nær-
gætinn, jafnvel svo að til fyr-
irmyndar var. Hún var dálítið
blendin kona. Hún var ákaf-
lega vinavönd en ég naut góðs
af vináttunni við Einar. Hún
var gestrisin kona og mér
ávallt eins og bezti vinur.“
„Minntist Einar nokkurn
tíma á föður sinn?“
„Já, það gerði hann oft
þegar við vorum seinna sam-
an í London. Hann var ákaf-
lega hrifinn af honum, mér
er nær að halda að hann hafi
litið á hann eins og guðlega
veru. Hann fylgdi fast póli-
tískri stefnu hans og fannst
honum oft gert rangt til.
Benedikt er mælskasti maður
sem ég hef hlustað á. Ungur
að árum heyrði ég hann flytja
ræðu í þinginu og þótti hann
bera af öllum öðrum í ræðu-
mennsku."
„En Einar, var hann ekki
líka mælskur?“
„Mér þótti hann ekki eins
mælskur og faðir hans, en
samt gneistaði af honum, þeg-
ar honum hitnaði í hamsi. Ég
heyrði hann halda ræðu í
Iðnó þegar hann bauð sig
fram til Alþingis. Salurinn
var troðfullur og illt að fá
aðgang, en þó tókst mér að
smeygja mér inn, og ég gat
hlustað á alla frambjóðend-
urna, Einar, Jón Jensson og
Tryggva Gunnarsson. Einar
var lang mælskastur og 'hafði
auðvitað mest áhrif á mig,
Tryggvi naut líklega mestrar
virðingar, enda feteraður af
Reykvíkingum. Hann var
merkur maður og bankastjóri
ofan á allt annað. Það gat nú
komið að gagni, þegar kosn-
ingarnar voru opinberar og
fólk kaus upphátt, eins og þá
tíðkaðist. Ýmsir sem höfðu
lofað að kjósa aðra en
Tryggva fyrir kosningar
misstu kjarkinn á kjörstað.
Ég kynntist Tryggva síðar,
hann var indæll maður. Hann
tók mér vel, þegar ég kom
til hans í bankann og fór fram
á aðstoð. Þegar ég var í
Menntaskólanum og fram til
ársins 1906 fylgdi ég ferða-
mönnum, keypti hesta og reið-
tygi og sótti Englendinga og
Þjóðverja niður í skipin og
fór með þá um landið, til
dæmis eina fræga ferð aust-
ur á firði fyrir Vilhjálm Stef-
ánsson. Það var 1902, ef ég
man rétt. Ég hafði dagkaup
og fékk auk þess eina krónu
á dag fyrir hestinn, en stund-
um ekki nema 75 aura, og 50
aura á reiðverin, auk drykkju
peninga, en útlendingarnir
voru misjafnleg örlátir á þá.
Ég seldi flesta hestana aftur
á haustin að loknum ferðalög-
unum, en sumum hélt ég þó
og lét fóðra þá fyrir mig. Ég
átti mest'12 hesta. Fyrsti víx-
illinn sem ég fékk hjá
Tryggva hljóðaði upp á 50
krónur og þótti sæmilegt í þá
daga. Faðir minn hafði ekki
skrifaði á víxilinn. Þá sagði
lands og Færeyja í 70 klukku-
stundir. Mér datt ekki í hug
að við kæmumst heilir í höfn
úr þeirri tvísýnu ferð. Káet-
urnar fylltust af sjó, svo við
urðum að flytja okkur úr
neðri kojunum upp í þær efri.
Öldurnar voru fjallháar.
Kapteinn Ásberg sagði, að
þetta væri eitt versta veður
sem hannhefði lent í. En Laura
gamla gaf sig ekki og hún
skilaði okkur heim, þó við
þyrftum að liggja til í þrjá
sólarhringa. Við fórum fram
hjá Vestmannaeyjum og Ás-
berg vissi ekki hvar við vor-
um staddir. Um borð í skipinu
var lóðs frá Stokkseyri og
góður sjómaður, mig minnir
hann hafi heitið_ Sturlaugur.
Hann sagði við Ásberg. „Við
erum komnir fram hjá Vest-
mannaeyjum, og erum nú við
Eldey.“ „Það er ómögulegt,"
sagði Ásberg, en sneri samt
skipinu við og sigldi til Vest-
mannaeyja. Ferðinni lauk svo
með því, að hann setti niður
blindþoku út af Garðskaga,
en húri var hátíð hjá því sem
áður var. Jón Ólafsson skrif-
aði eitthvað um þessa ferð og
sagði að hún sannaði, hvað
dönsku skipin væru léleg. En
ég er samt viss um, að Laura
gamla stóð sig eins vel og nú
gerist. Ásberg var góður karl.
Hann sigldi árum saman til
íslands.
Ég fór svo aftur um haustið
til Kaupmannahafnar og fékk
fulltrúastöðu hjá fyrirtækinu
Chr. Fr. Nielsen & Co. í Kaup-
mannahöfn og starfaði tvö ár
hjá því, bæði hér heima og í
Kaupmannahöfn. Síðan var ég
þrjú ár hér heima, en var þá
sendur til Einars. Faðir minn
sagði Einari að mig langaði til
að læra ensku og spurði,
hvort hann vildi ekki taka við
mér. „Jú, ég er nú hræddur
um það,“ sagði Einar. „Mig
vantar mann sem kann þýzku
og dönsku." Faðir minn sagði
að kaupið skipti ekki miklu
máli, en ég yrði þó að lifa
sómasamelgu lífi. Fyrst fékk
Framhald á bls. 23