Morgunblaðið - 16.05.1964, Síða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Laugadagur 18. maí 1964
milliIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUilHHIiiiiMSllllUllllllllllllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllllllllliIllllllllllllllllllllltllllllllllIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllHIIIHIIIIIIIIllimKI/illlilllKmillllllllllllllllllllllllltllllllllllllllllillllltlllllllllllllllllUllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllKlillllllllllillllllilllllllllllllllll
s ^
Kveöja til ísland
Einar Gerhardsesi, forsætisráðherra:
MORGUNBLAÐIÐ hef-
ur beðið Einar Gerhard-
sen, forsætisráðherra
Noregs, að rita grein í
blaðið í tilefni af 150 ára
afmæli stjórnarskrár
Noregs. Grein forsætis-
ráðherrans fer hér á
H eftir:
p Þegar stjórnarskrá Nor-
f§ egs varð til fyrir 150 árum,
3 var það á 6 vikna erilsöm-
H um fundum í ríkisþinginu
1 að Eiðsvöllum frá 10. apríl
1 til 17. maí 1814. Engu að
H síður ber stjórnarskráin
jj§ þess ekki merki að hún hafi
H verið unnin í flýti. Margir
1 Eiðsvallamanna mættu á
j§ fundinum vel undir verk
= sín búnir. Þeir höfðu lesið
1 og kynnt sér stjórnarskrár
1 sem sámdar höfðu verið til
handa öðrum löndum og
einkum sóttu þeir hug-
myndir og hvatningu til
stjórnarskrár Bandaríkj-
anna og stjórnarskrár
Frakklands, þeirrar er í
gildi var í stjórnarbylting-
unni miklu. Margir full-
trúa á ríkisþinginu höfðu
einnig meðferðis fullunnar
st j órnarskrártillögur.
Eiðsvallafundinn sóttu
ungir menn. Aðeins 5 full-
trúar af 112 voru komnir
yfir sextugt, en 12 voru
undir þrítugu. Á samninga-
umræðurnar að Eiðsvöll-
um stafar ljóma frelsishug-
sjóna æskumannanna og
sjálfstæðisfagnaðar og
þetta hefur sett svip sinn á
ytra búnað og inntak
stjórnarskrárinnar.
Komið var á fulltrúa-
þingstjórn í Noregi með
stórþinginu, sem kjósa átti
almennpm kosningum og
var veitt vald til fjárveit-
inga og lagasetningar. Meg
inreglur um réttarfarsör-
yggi og prentfrelsi voru
settar fram í stjórnar-
skránni.
Það var þjóðin sjálf, sem
fyrir tilstilli fulltrúa sinna
gaf Noregi stjórnarskrána.
Enginn konungur hefur
nokkru sinni staðfest hana.
Með tilkomu stjórnarskrár-
innar skipa Norðmenn sér
í hóp þeirra landa ér
byggja stjórnskipulag sitt
á frelsishugmyndum þeim
er fram komu með upplýs-
ingarstefnunni í bókmennt
um Evrópu á 18 öld. Marg-
ar greinar stjórnarskrár-
innar hafa verið endur-
skoðaðar á þeim 150 árum
sem liðin eru síðan 1814 og
lýðræðislegt inntak hennar
hefur verið aukið og eflt.
Á þessum 150 árum hafa
samskiptin við grannþjóð- s
ir okkar á Norðurlöndum f§
verið mjög mikilvæg. Hvað M
tengslum Noregs og ís- f|
lands viðvíkur þá á sagn- 3
fræðin þar drjúgan hlut að =
máli. Norðmenn standa í =
, =3
mikilli þakkarskuld við Is- =
lendinga, ekki sízt fyrir 3
sagnaritun sína. Að vísu M
hafa Norðmenn einkum =
haft mikinn áhuga á ís- §j
landi sögualdarinnar en á M
síðari árum hefur stórum s
aukizt almennur skilning- 1
ur á íslandi nýja tímans, M
þróun þess og efnahagá- E
horfum. \ Menningarsam- 3
skipti íslands og Noregs =
sem verða æ fastmótaðri |j
munu stuðla að því að fólki 3
í báðum löndunum verði §j
greiðari aðgangur að upp- 1
lýsingum um grannþjó𠧧
sína og þannig styrkja 3
þann samhug sem á sér svo 3
djúpar rætur með þjóðum 3
vorum. 3
Að svo mæltu sendi ég =
fyrir tilstilli Morgunblaðs- 1
ins, mínar beztu kveðjur til §§
íslands og íslenzku þjóðar- M
innar. §
................................................................11111........1..............................................................1..............................................11111111111...................111111..............................................................1111.....1111......11111...........................................................I...........
Ólafur Hansson, m enntaskólakennari:
Norsk og íslenzk skapgeri
sundurlausir þankar
f>Atí er víst ósköp heimskulegt
að vera með einhverjar almenh-
ar vangaveltur um skapgerð
heitla þjóða. í bókarkorni úm
Noreg, sem ég skrifaði fyrir
nokkrum árum, var ég að gamni
mínu að veita dálítið vöngum
yfir því, hvað væri líkt og ólíkt
með Norðmönnum og íslending-
uim að þessu leyti. Og ég fékk
heidur betur orð í eyra fyrir
þetta hjá sumum gagnrýnendum.
I>eir • töldu það hámark allrar
heimsku að ætla sér að finna
samnefnara fyrir heilar þjóðir á
þessu sviði. Og auðvitað höfðu
þeir mikið til síns. máls. Einstak-
lingarnir með hverri þjóð eru
svo hver öðrum ólíkir, að það
verður alltaf meira en lítið vafa
samt að tala um allsiherjarein-
kenni heilla þjóða. Og þó hafa
menn gert þetta í þúsundir ára.
Sjálfur Páll postuli segir í einu
af bréfum sínum, að Kríteying-
ar séu lygnir og latir. Nú á dög-
um hefur kínverski rithöfundur-
inn Lin Jutang búið til eins
konar stærðfræðiformúlur um
skapgerðareinkenni ýmissa þjóða.
Þetta eru auðvitað allt saman
ákaflega hæpin yísindi. Menn
bíta sig í aliskonar slggorð á
þessu sviði, t.d hvað-Skotar séu
nízkir, Frakkar ástleitnir, Suður-
Evrópumenn æstir í skapi o. s.
frv. Þessi slagorð eru áreiðan-
lega . ekki í samræmi við veru-
leikann nema að mjög takmörk-
uðu leyti. Mér hefur ekki virzt,
að Skotar séu neitt nízkari en
gengur og gerist, að minnsta
kosti eru margir þeirra hinir
mestu höfðingjar heim að sækja,
Og þetta með æsinginn í Suður-
Evrópumönnum er áreiðanlega
heldur engin algiid regla. Ég
minnist þess ekki að hafa séð
öllu rólegra fólk en allan þorra
manna á Spáni. Ég get ekki bét-
ur séð en að íslendingum sé öilu
tamara að tala með handapati
og alls konar fettum og brett-
um en Spánverjum. Um Sikiley-
inga og aðra Suður-ítali er reynd
ar allt aðra sögu að segja, þeir
koma nokkurn veginn heim við
hinar almennu skoðanir um suð-
rænt fólk og þess æsilega hátt-
erni.
En þrátt fyrir mörg slagorð og
miklar ýkjur á þessu sviði get
ég ekki með öllu fallizt á það,
að enginn fótur sé fyrir þeirri
skoðun, að munur sé á þjóðum
að því er skapgerðareinkenni
snertir. Ég á bágt með að trúa
því, að neinn íslendingur, sem
dvalizt hefur langdvölum með
'framandi þjóðum geti fallizt á
þetta. Þetta er hlutur, sem menn
finna á sér, þó að oft sé ekki
auðvelt að gera ljósa grein fyrir
því í orðum. Og ég held að
við íslendingar gerum okkur ljós-
ari grein fyrir okkar séríslenzku
einkennum, þegar við virðum
fyrir okkur hóp íslendinga með
erlendu baksviði heldur en við
gerum hér heima. Jæja, þó að
það sé líklega ósköp fáfengilegt
að vera að tala um þjóðaein-
kenni ætla ég að rabba svolítið
um það, hvernig Norðmenn komu
mér fyrir sjónir í langri við-
kynningu.
Ég dvaldist í Noregi í rúm
fjögur ár, oftast á stúdentagarði,
þar sem saman voru komnir
stúdentar úr öllum héruðum
Noregs. Flestir þeirra voru úr al-
þýðustétt, synir bænda, verka-
manna, sjómanna eða lægri em-
bættismanna. Úr eiginlegri yfir-
stétt voru þarna engir, yfirstétt-
arstúdentarnir bjuggu mest á
hinum fína stúdentagarði á
Blindern.
Ég var ekki búinn að vera
marga daga þarna á stúdentagarð
inura, þegar ég tók eftir því, að
allstór hópur Norðmannanna var
miklu framari og fljótteknari en
við eigum að venjast af íslend-
ingum, að minnsta kosti af ís-
lendingum eins og þeir voru
fyrir rúmum þrjátíu árum. í
þessum hópi voru menn, sem
voru eins og þær ættu í manni
hvert bein eftir eins eða tveggja
daga viðkynningu. Og þeir voru
miklu margmáili um sína hagi
en við íslendingar eigum að
venjast af lítt kunnugu fólki.
Fyrr en varði voru þeir búnir að
segja alla sína ævisögu, jafnvel
ástasorgir. Að vísu eru svona
Islendingar líka til, en þeir eru
áreiðanlega hlutfallslega miklu
færri, að minnsta kosti voru þeir
það í þann tíð. Þetta einlæga og
opinskáa fas fór dálítið í taug-
arnar á sumum af okkur íslend-
ingum fyrst í stað. Okkur fannst
svona hreinskilni barnaleg og allt
að því smekklaus. Það, sem við
segjum ekki nema örfáum út-
völdum vinum, sögðu Norð-
mennirnir öllum heiminum, eins
og það væri sjálfsagður hlutur.
Og stundum þótti okkur hrein-
skilni Norðmannanna koma fram
sem hlálegt mont og grobb. Þeir
voru ekkert að draga fjöður yfir
það, sem þeim fannst þeir hafa
gert vel í lífinu. Hjá mörgum
þeirra var þetta ekkert venju-
legt mont, heldur aðeins hrein-
skiinir á þessu sviði eins og öðr-
um. Og þegar maður fór að
venjast þessu var það satt að
segja miklu viðkunnanlegra en
laundrýldni og uppgerðarlítillæti
margra íslendinga. Ég veitti því
síðar athygli, að mikill hluti
hinna opinskáu og fljótteknu
Norðmanna voru úr Austur-Nor-
egi. En það vaí stór hópur, sem
var öðruvísi. Þar voru ekki á
ferðinni fljótteknir menn, sem
voru orðnir góðkunningjar eftir
eins dags viðkynningu. Þetta
voru hægir og hljóðlátir menn,
sem gáfu sig lítið að náungan-
um. Stundum lifðu þeir og
hrærðust í hópi tveggja eða
þriggja vina, það var þeirra
heimur. Og þetta var falleg vin-
átta, raunveruleg vinátta. í Nor-
egi vita menn, hvað vinátta þýð-
ir, ævilöng og einlæg vi'nátta,
sem er snar þáttur í lífi manns-
ins. Vitum við íslendingar, hvað
slíkt er? Við eigum nóg af kunn-
ingjum, en vini, það heyrir und-
antekningunum til. Reyndar
þarf ekki annað erí bera saman
norskar og íslenzkar bókmennt-
ir til að sjá það, hversu miklu
mikilvægari þáttur vináttan er í
lífi Norðmannsins en íslendings-
ins. — En fyrir utan menn hinna
fáu og góðu vina var þarna einn
hópur enn, 'mennirnir, sem fóru
emförum. Þeir voru furðu marg-
ir, Auðvitað þekkjum við slíka
menn hér hjá okkur, en það var
fleira af þeim þarna. Þetta voru