Morgunblaðið - 16.05.1964, Blaðsíða 9

fr Laugadagur 16. maí 1964
MORGUNBLAÐID
9
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiim!iMiiiiiiiiiii!iiiiii<iiiuiiiiiiii!iiiiiiin
S A G A Norðmanna og ís-
lendinga hefur löngum ]
verið samantvinnuð, ís-
lendingar komust undir j
Danakonung ásamt Norð-
mönnum 1330 en 1814, þeg-
ar Danakonungur varl
neyddur til að afsala Svía-j
konungi Noregi varð ísland I
eftir. Norðmenn vildu ekkil
una því, að þeim og landil
þeirra væri afsalað eins ogj
hverjum öðrum gripumj
heldur töldu, að úr því aðj
konungur þeirra afsalaði!
sér völdum sínum, þáj
hyrfu þau til sjálfrar hinn-J
ar norsku þjóðar, sem ein
œtti rétt á að ráða örlögurrT
sínum. Þessi kenning umí^

HMWMWSWS
iv/MwK'Awíwiiiviw
Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra:
Kveöja frá íslandi
menn, sem lifðu í einhverjum
heimi út af fyrir sig. Og margir
þeirra voru daprir í bragði og
þungbúnir,. þeim leið illa. Það
hefur alltaf verið til nóg af upp-
gerðarþunglyndi á fslandi, ekki
sízt hjá ungum skáldum, en raun
verulegt þunglyndi, sem heltekm
naanninn? Hvar er það að finna
á íslandi? Kannske hjá Kristjáni
rjallaskáldi, en hvar svo víðar?
Við getum sett þunglyndi á svið,
en síðan ekki söguna meir. Þung-
lyndi hins einmana Norðmanns
er ákaflega oft blandið trúar-
vingli og sektarkennd. Trúar-
brögðin eru svo margfalt ríkari
þáttur í lífi norskrar alþýðu en
íslenzkrar, að þar er enginn
samanburður á gerandi. Og þetta
er sjaldan björt og glaðsinna trú,
heldur myrk og hörð blátt áfram
skjálfandi ótti við rauðar glóðir
vítis. í Noregi skjálfa heilar
sveitir af ótta við helvíti, en
hér á íslandi er það einhvern
veginn svo, að menn hafa ekki
tekið víti svo, alvarlega. Víða í
Noregi fylgir þessu harður heim-
ilisagi og harðstjórn föður á börn
unum, þegar hann er að ala þau
upp á hinn rétta hátt. Við ís-
lendingar höfum ekki þekkt neitt
þvílíkt og sumsstaðar hefur tíðk-
azt í norskum sveitum. Það er
engin tilviljun, hve tíðrætt
inorskum rithöfundum þessarar
aldar hefur orðið um óttann og
sektarkenndina, sem menn bera
með sér frá bernskuheimilinu.
Og þetta á sinn þátt í því, hversu
kenningum Freuds hefur verið
tekið opnum örmum í Noregi,
kannske i engu landi eins. Hér
þarf ekki annað en minna á Sig-
urd Hoel og Helge Krog. Ég tók
síðar eftir því, að flestir hinna
einmana og innhverfu norsku
stúdenta voru frá afskekkt-
um dölum og þröngum fjörð-
um Vesturlandsins, en ekki
frá hinu breiðu byggðum
austanfjalls. Auðvitað voru ýms-
ar undantekningar frá þessu. En
aðalreglan virtist sú, að Aust-
lendingurinn virtist fljótteknari,
hressilegri og opinskárri en Vest
lendingurinn. Norðmenn gera sér
almennt þennan m.un vel ljósan,
og þetta kemur stundum fram í
ríg og hnútukasti miili landshlut-
anna. Þegar Austlendingar og
Vestlendingar eru að rífast
ganga klögumálin stundum á
víxl. Þá segja Vestlendingar, að
Austlendingar séu montnir, en
Austlendingar, að Vestlendingar
séu óhreinlyndir. Hvorug þessara
ásakana er í rauninni réttmæt,
hin hressilega einlægni Austlend
ingsins er sjaldnast mont, og fáT
læti margra Vestlendinga á held-
ur ekki skylt við óhréinlyndi.
En svona kritur milli lands-
hluta er auðvitað til með öllum
þjóðum.
☆
íslendingur, sem hafði dvalizt
lengi í Noregi, og tekið þátt í
ýmiss konar féiagsstarfsemi bæði
þar og hér haima lét einu sinni
þau orð falla við mig, að Norð-
menn væru almennt miklu meiri
hugsjónamenn en íslendingar,
þeim væri eðiilegra að vinna
fyrir einhvern málstað af algerri
óeigingirni en okkur. Hann hélt
því fram, að óeigingjarnir hug-
sjónamenn án allra bakþanka
væru harla fágætt fyrirbæri í
voru landi. Þegar íslendingur-
inn er að vinna fyrir einhvern
imálstað, sagði hann, hefur hann
næstum alltaf eitthvað annað en
málstaðinn sjálfan á bak við eyr-
að, stundum hreina eiginhags-
muni eða að minnsta kosti löng-
un til að láta á sér bera, Norð-
manninum er miklu auðveldara
að gleyma sjálfum sér fyrir mál-
staðinn. Og í þessu sambandi
var þessi kunningi minn að gera
samanburð á norsku og íslenzku
skoðanaofstæki. Báðum þjóðun-
unum er það sameiginlegt, að
þeim getur heldur betur hitnað
í hamsi bæði út af stjórnmálum
og öðrum viðkvæmum deilumál-
um. En norska stjórnmálabarátt-
an er næstum því aldrei eins ræt
in og persónuleg og hinni ís-
lenzku hættir oft til að verða.
Þessu veidur auðvitað að ein-
hverju leyti fámennið hér á
landi, þar sem heita má, að all-
ir þekki alla og viti allt um
hagi náungans. En þessi kunn-
ingi minn vildi halda því fram,
að þetta stafaði einnig af ill-
kvittni í íslenzkum þjóðarkarakt
er, sem væri flestum Norðmönn-
um algerlega framandi. Og hann
henti hér á eitt, sem ég held að
sé einhver snefill af sannleika í.
Hann sagði, að norskt ofstæki
væri „objektivt", tengt 'mál-
staðnum sjáffum, en ekki per-
sónu andstæðingsins. Það er
mjög fátítt að heyra Norðmenn
halda því fram, að skoðanaand-
stæðingar þeirra séu verr inn-
rættir en annað fólk, en hversu
oft heyrum við ekki slíkt á Is-
landi? Þetta veldur auðvitað því
að málefnalegar umræður bæði
úm stjórnmál og annað, standa
á miklu hærra stigi í Noregi en
á Íslandi og eru ekki litaðar af
þeirri gremju og geðvonzku, sem
hér veður uppi Hið íslenzka of-
stæki er „subjektivt“, sagði
kunningi minn, það er oftastnær
ekki annað en dulbúin egómanía.
íslendingurinn hugsar undir
niðri eitthvað á þessa leið, þó að
hann geri sér það víst sjaldnast
ljóst sjálfur: „Ég, hinn mikli
maður, er óskeikull, mínar skoð-
anir á öllum hlutum- eru auð-
vitað þær einu réttu. Hver sá,
sem dirfist að hafa aðrar skoð-
anir en ég, er annaðhvort hlægi-
legt fífl eða skuggalegt illmenni,
nema hvorttveggja sé.“ Og ég
varð að samsinna kunningja mín-
um í því, að það er dálítið til í
þessu. Ég hef heyrt íslendin.ga
af ýmsum flokkum hælast um
af því, að þeir vilji helzt ekki
tala við fólk, sem er á öndverð-
um meið við þá í stjórnmálum.
Aldrei hef ég heyrt neinn Norð-
mann segja neitt þessu líkt, og
han.n m.undi áreiðanlega verða að
almennu athlægi þar í landi. En
hér á landi finnst ekki svo fáum
slíkur hugsunarháttur sjálfsagð-
ur og eðlilegur Það má kannske
segja, að bæði Norðmenn og ís-
lendingar séu einstaklingshyggju
menn á sína vísu. En það er oft-
ast einhver reisn yfir einstak-
lingshyggju Norðmannsins, ein-
staklingshyggja íslendingsins vill
stundum verða hrein lágkúra.
Að lokum lagði kunningi minn
fyrir mig þessa samvizkuspurn-
ingu: „Heldur þú, að við íslend-
ingar hefðum staðið okkur jafn-
vel og Norðmerm gerðu, ef við
hefðum staðið í þeirra sporum á
stríðsárunum 1940—1945? Hefð-
um við staðið eins og múrvegg-
ur gegn leppstjórn landráða-
manna? Hefðu ekki svikin orðið
í miklu stærra stíl á íslandf en
í Noregi?“ Það eru auðvitað eng-
in tök á að svara þessum spurn-
ingum með nemni vissu. Eflaust
hefðu margir íslendingar staðið
sig vel í þessum kringumstæð-
um. En í hreinskilni sagt- er ég
smeykur um, að svikin hefðu
orðið í stærri stíl en í Noregi.
Það er svo ríkt í íslendingnum að
hugsa aðeins um sína augnabliks
hagsmuni, að orna sér við þann
eldinn, sem bezt brennur. íslend-
ingurinn á svo erfitt með að
gleyma sjálfum sér, en svo auð-
velt að fóðra fyrir samvizku sinni
alls konar vafasöm víxlspor. Ég
er hræddur við, hvað kynni að
hafa skeð hér á landi undir slík-
um kringumstæðum. En von-
andi kemur aldrei til þess, að
við þurfum að standa í þeim
sporum, sem Norðmenn stóðu í
á þessum árum.
☆
Ég hef oft heyrt um það deilt,
hvort við ísiendingar eigum til
að bera kímnigáfu eða ekki.
Sumir halda því fram að við
eigum hana 1 ríkum mæli, aðrir
að við séurn nær því gersneydd-
ir öllu slíku. Sannleikurinn er
nú einhvers staðar þarna á
milli. En kímni íslendinga er
talsvert ólík því sem er hjá hin-
um Norðurlandaþjóðunum. Mér
er næst að halda, að Danir eigi
mesta kímnigáfu af þeim öllum.
Það er einhver smitandi sjarmi
við kímni Dana, sem aðrir geta
fullveldi þjóðarinnar gagn-
stætt valdboði og konung-
dæmi af Guðs náð var þá
nýstárleg og hafði þó
verið driffjöður frelsisbar-
áttu Bandaríkjamanna og
frönsku byltingarinnar
1789. Norðmenn urðu um
sinn að lúta í lægra. haldi
og ganga Svíakonungi á
hönd. En áður höfðu þeir
efnt til þjóðfundarins á
Eiðsvelli vorið 1814 og
settu sér þar hinn 17. maí
stjórnarskrá. Svíakonung-
ur féllst síðar á árinu á að
virða hana í meginatriðum
og hefur hún síðan haldið
ekki leikið eftir þeim. í grótesk-
um orðaleikjum kemst enginn í
hálfkvisti við Dani. En hin
danska kímni er sjaldnast neitt
verulega illkvittin. Ég tel, að
Norðmenn hafi minni kímnigáfu
til að bera en Danir, þeir eru
almennt alvörugefnari. En ann-
ars er hin norska kímni um
margt svipuð hinni dönsku,
sjaldnast eins smellin en oftast
góðlátleg. Kímni af þessu tagi á
yfirleitt ekki upp á pallborðið
hjá okkur íslendingum, þó að
hún sé að vísu til héf. Flestum
Islendingum þvkir lítið varið í
kímni nema að einhver bi'oddur
illkvittni sé í henni. Hjá okkur
eru mörkin í rauninni mjög svo
óglögg milli kímni og persónu-
legs narts og hálfgerra ærumeið-
inga. Slíkt samband getur tekizt
vel einstaka sinnum, en oft vill
iilkvitnin bera kímnina ofurliði.
Svo er það, þetta um okkur ís-
lendinga, að yfirleitt þolum við
illa fyndni, sem beint er að okk-
ur sjálfum. Þetta gildir um okk-
ur bæði sem þjóð og einstaklinga.
Það fer ekki mikið fyrir kímni-
gáfunni hjá okkur, þegar
við erum að slægjast eftir
lofinu hjá útlendingum um
land og þjóð. Við vitum svo vel
formlegu gildi, þrátt fyrir
ýmsar breytingar, sem á
hafa orðið.
Það er þess vegna eðli-
legt, að stjórnarskráin hafi
örðið Norðmönnum tákn
frelsis og sjálfstæðis þjóð-
arinnar. Fyrir okkur ís-
lendinga hefur hún einnig
haft mikla þýðingu. Hún
var að vísu ávöxtur þess,
að slitið var þeim -ríkis-
tengslum, sem milli land-
anna höfðu verið allt frá
1262. En vegna þess að hún
varð Norðmönnum umbún-
aður, eggjun og hvöt þeirra
eigin frelsisbaráttu, þá
hvað við viljum fá að heyra hjá
þeim, að við séum merkilegasta
smáþjóð í heimi, gáfaðasta þjóð-
in, bókhneigðasta þjóðin, dug-
legasta þjóðin og hver veit hvað.
Og við kunnum að haga spurn-
ingum okkar við útlendingana
þannig, að þeir verða fyrir kurt-
eisissakir að segja eitthvað á
þessa leið. Og ekki stekkur okk-
ur bros í sambandi við þetta
hól um okkur, sem við erum að
fiska eftir. Og yfirleitt bregð-
umst við reiðir við, ef einhver
útlendingur leyfir sér í fullri
hreinskilni að segja kost og löst
á þjóðinni. Slíkt heitir á okkar
máli níð og rógur. Norðmenn
eru áreiðanlega engu minni ætt-
jarðarvinir en við, en þeir þjóta
ekki svona upp eins og eitur-
nöðrur við hverja gagnrýni. Þeir
hafa að miklu leyti yfirunnið þá
djúpstæðu vanmáttarkennd sem
að þessu leyti býr í okkur. Ég
held að við íslendingar ættum
fyrst um sinn að fara okkur-held-
ur hægar í fiskiríinu eftir lofi
um okkur en við höfum gert að
undanförnu. Þetta fyrirbæri er
nefnilega talsvert broslegt í aug-
um margra útléndinga, þó að við
komum ekki sjálf auga á það.
Þessi viðkvæmni fyrir gagnrýni
og háði, sem við íslendingar er-
um haldnir sem þjóð, býr emnig
verkaði hún einnig okkur
til góðs. Því að án for-
dæmis Norðmanna hefðum
við seint fengið kjark til
að feta sömu braut.
Engin þjóð hefur þess
vegna ríkari ástæðu en við
íslendingar til að óska
Norðmönnum til hamingju
nú, er þeir minnast 150 ára
afmælis stjórnarskrár sinn-
ar. Enda gerum við það af
heilum hug jafnframt því,
sem við látum uppi þá von,
að vinátta milli þessara
tveggja nánustu frænd-
þjóða megi vara um allan
aldur.
í ríkum mæli í okkur sem ein-
staklingum. Það eru ákaflega fá-
ir íslendingar, sem kunna' að
taka rólega fýndni, sem stefnt er
gegn þeim sjalfum, Þá er öll
okkar kímnigáfa rokin út í veð-
ur og vind. Mér hefur stundum
dottið í hug, hvort við íslend-
ingar séum ekki spéhræddasta
þjóð í heimi, bæði sem þjóð og
sem einstaklingar. Þetta er ein-
hver vanmetakennd, sem við
reynum að breiða yfir með remb
ingi og merkilegheitum. Ég held,
að við gerðum vel í því að reyna
að temja okkur dálítið meiri
sjálfshúmor, þetta að þola að sjá
okkur sjálf í spaugilegu ljósi. Ég
held, að við hefðum bara gott
af því. Frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum hafa á sé£ miklu
meiri heimsborgara- og hof-
mannablæ að þessu-leyti.
íriiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiibmiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiii.iiiiiiiiiiiiiiiiiiíitiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiijiiiiiiiiiiiiji^