Morgunblaðið - 08.09.1964, Síða 15

Þriðjudagur 8. sept. 1964
MQRGVN BLAÐIÐ
15

Eum
AurtU
£íi# Eriíwtffftv $r*?\ Kvte&r*
áUVm
í^uttBrftttTat Ariw LxinilkvM
lÁrtdeif r*n
tíjortb S&nmy J&h&ttrm La&trkTfi*t
txs Mi*»
WÁeéín
tfyrirtjnm
V*rA íVif*8<»i

Eiríkur Hreinn Finnbogason skrifar:
FRÁ SVfÞJÖÐ
Gautaborg, 1. sept. 1964: —
ALLT er komið í samt lag hér
í Vestur-Svíþjóð eftir sumar-
leyfi fremur svals og sólarlítils
sumars. Hitinn í ágúst hefur ver-
ið allmikið fyrir neðan meðallag
og sömuleiðis úrkoma hér við
vesturströndina, en aftur á móti
hefur rignt meira en í meðallagi
víða inni í landinu. Næturfrost
varð vart í fjallahéruðum á
miðju sumri, og um miðjan ágúst
eyðilögðu næturfrost kartöflu-
uppskeru í Norður-Svíþjóð fyrir
um 15 milljónir sænskra króna.
Ágúst hefur verið mánuður
mikillar umferðar og umferða-
slysa. 130 manns hefur farizt í
umferðaslysum, og er einn mán-
uður hærri að þessu leyti í sögu
Svíþjóðar, desembermánuður í
fyrra, en þá fórust 140 manns.
1 Skólar hófust hinn 27. ágúst.
Um miðjan mánuðinn vantaði
Um 2900 kennara við skylduskól
®na (grundskolan), en fræðslu-
Stjórinn lofaði því, að engan
kennara skyldi vanta, þegar skol
ar hæfust, og mun nokkurn veg-
inn hafa tekizt að standa við það.
Vitaskuld var ekki um sérmennt
aða kennara að ræða í þetta
skarð. Síðast liðið skólaár störf-
uðu við skólana um- 4000 kenn-
arar án kennsluréttinda, og var
búizt við, að þeir yrðu fleiri
í ár.
Þrátt fyrir kennaraskort nú
herða Svíar á kröfum um mennt--
un kennara. Áætlað er, að árið
1970 verði allir 19 kennaraskólar
landsins horfnir, en í stað þeirra
komnir 8—10 kennaraháskólar.
Verður krafizt stúdentsmenntun
ar til upptöku 1 þá, jafnt af þeim,
sem ætla sér að kenna minnstu
börnunum sem öðrum. Undan-
teknintfar verður hægt að gera á
sama hátt og nú er, en um 10%
þeirra, sem nema við háskóla
landsins nú, hafa ekki stúdents-
próf. í landinu starfa í vetur 4
kennaraháskólar, einn í hverri
þessara borga: Stokkhólmi,
Gautaborg, Málmey og Uppsöl-
um. Er sá síðasttaldi nýr.
í gærdag (31.) sendu fræðslu-
yfirvöldin frá sér áætlun um
skólaárið 1965—66. Er þar margt
athyglisvert að finna, og skal ég
drepa á örfátt.
Samtals kostar skólahaldið ár-
18 1964-65 sænska ríkið 2.200
millj. og ef því er bætt við, sem
borgir og héruð leggja fram,
hækkar talan upp í 3.600 millj.
Ríkisframlagið 65-66 hækkar um
379 millj., þar af 270 millj. til
skyldustisins. 276 millj. af þess-
ari hækkun stafa af launahækk-
unum og nemendafjölgun. 103
jnillj. eiga að renna til endur-
bóta.
í hinum fyrirhuguðu endurbót
«m tek ég eftir, að sérstök á-
herzla er lögð á skóla fyrir van-
heil börn, bæði fjölgun þeirra
og endurbætur á þeim eldri. Þá
er mjög hátt framlag til skóla-
bókasafna (5,9 millj.), töku
nýrra kennslukvikmynda, kaup
á nýjum kennslutækjum, fram-
haldsmenntunar fyrir starfandi
kennara (sennilega mest nám-
skeið). Til hins síðast talda ætla
þeir að leggja 19,3 millj. Telja
þeir það nauðsynlegt vegna hinn
ar öru þróunar í skólamálum og
kennslutækni.
Þá skal lögð miklu meiri rækt
við tómstundaheimili en áður,
®g krefst það nýrrar tegundar
Starfsfólks, „tómstundaleiðtoga“.
t*eir sem það ætla að verða eiga
•ð afla sér sérmenntunar á tveim
árum við sérstakar stofnanir.
Alls sitja nú 1,2 millj. Svía á
akólabekk, og er það um það
bil sjötti hluti þjóðarinnar.
' Kosningar til sænska þingsins
(Andra kammaren) nálgast óð-
um. Menn virðast mjög á báðum
áttum um úrslitin. Dagens Ny-
heter kallar kosningarnar tví-
sýnni en nokkru sinni og nefn-
til myndanir nýrra flokka (Kristi
legir Demókratar) og marghátt-
aðrar kröfur um samvinnu stjórn
arandstöðunnar. Kosningabarátt
an magnast með degi hverjum,
blöðin gefast þungorð í garð and
stæðinganna, daglegir fundir um
land allt, og sjónvarp og útvarp
leggja sitt til. Skemmtilegar um-
ræður í sjónvarpinu fyrir nokkr
um dögum. Tóku þær heilt kvöld
og fóru þannig fram, að fulltrú-
ar allra hinna 6 flokka sátu við
langt borð ásamt sérfræðingum,
sem sjónvarpið lagði til, en kjós
endur frá þremur stöðum í
landinu komu fram á sjónvarps
skermi í salnum og lögðu spurn
ingar fyrir fulltrúana. Var þetta
að sjálfsögðu allt óundirbúið
bæði af spyrjenda og svarenda
hálfu. Spurningunni var oftast
beint til fulltrúa sérstaks flokks,
og varð hann að svara á stund
inni frammi fyrir sjónvarpsáhorf
endum landsins, en spyrjandi
beið á skerminum á meðan. Hin-
ir pólitísku fulltrúarnir máttu
svo leggja orð í belg, ef þeir ósk
uðu. Óneitanlega voru sumar
spurninganna óþægilegar, aðrar
broslegar. En svarendur voru
engir viðvaningar í pólitíkinni,
og sérlega kurteisir við háttvirta
kjósendur, hvert svo sem eðli
spurningarinnar var. En út af því
brá gjarna ef þeir lentu í karpi
sín á milli.
Stjórnarandstaðan leggur í
kosningabaráttu sinni mikla á-
herzlu á húsnæðismálin, en þau
eru gífurlegt vandamál hér í flest
um stærri borgunum.
Síðast liðið vor samþykkti
sænska þingið lög um ný „lista
mannalaun“ í Svíþjóð, — eða
öllu heldur launatryggingu lista-
manna. Þeim listamönnum, sem
nytu þessara „launa“ skyldu
tryggðar ævilangt ákveðnar árs-
tekjur, samkvæmt núverandi
peningaverði kr. 24.000,00 á ári.
Eru það sennilega meðallaun
opinbérra starfsmanna. Ef
listamaður á þessum laun-
um hefði t. d. 14.000.00 í árs-
tekjur, skyldi ríkið greiða honum
það sem skorti í 24 þúsund, þ.e.
8.000,00 kr.
í löngunum segir, að „lista-
mannalaunanna" skuli njóta þeir
listamenn, sem með „listsköpun
sinni hafa lagt mikilsverðan
skerf til menningarlífsins í land
inu“. Þingið samþykkti heimild
til að veita í ár 25 rithöfundum
og listamönnum þessa tryggingu,
en gert er ráð fyrir, að þeim
fjölgi síðar.
Launatryggingunni var úthlut-
að 13. ágúst sk og hlutu hana 25
af fremstu Vithöfundum, skáld-
um og listamönnum landsins,
hinn yngsti, rithöfundurinn
Werner Aspenström, 45 ára, en
tveir hinir elztu, listamennirnir
Gösta Adrian-Nilsson og Edward
Hald, 80 ára. En meðalaldur
hinna tryggðu er 65 ár.
Þessi skáld og rithöfundar, sem
flestir eru Islendingum að góðu
kunnir, hlutu trygginguna:
Lars Ahlin, Werner Aspen
ström, Tage Aurell, Gunnar Eke
löf, Per Lagerkvist, Erik Linde-
gren, Walter Ljungquist, Arthur
Lundkvist, Harry Martinsson og
Evert Taube.
Úthlutunin vakti nokkurn
úlfaþyt í sænskum blöðum.
Dagens Nyheter kallaði hana í
leiðara „Kulturellt pappers
drama“ og „eitthvert hið óraun-
sæjasta og ónýtasta menningar-
framlag í sögu Svíþjóðar". Stöf-
uðu ádeilurnar einkum af því, að
í Ijós kom, að fæstir eða enginn
hinna 25 rithöfunda og lista-
manna hafði árstekjur undir 24
þúsundum, og margir svo háar
tekjur, að alveg var óhugsandi,
að þeir hefðu nokkurn tíma not
fyrir þessa tryggingu. Birtu blöð
in árstekjur nokkurra. Lager-
kvist hefu 218.640,00 kr. í árs-
tekjur, Evert Taube 169.610,00
og Harry Martinsson 96.940,00,
svo að eitthvað sé nefnt. Tekjur
sumra eru vissulega miklu minni
þó að þeir hafi e.t.v. ekki not
fyrir trygginguna að sinni, enda
er auðséð af ummælum ýmissa
listamanna, að þeir taka launa-
tryggingunni þakksamlega.
Einn listamannanna, skáldið
Gunnar Ekelöf, hefur neitað að
taka við „laununum“,|kallar þau
hnefahögg í andlitið eftir mörg
hörð óg erfið ár, þegar „eg hefði
oft ekki getað lifað, ef vinir
mínir hefðu ekki hlaupið undir
bagga eða styrkir hrokkið ein-
stöku sinnum“.
Ekelöf telur, að einhver yngri
starfsbróðir hans hefði átt að
fá „launin“, einhver, sem ennþá
stæði í strangri lífsbaráttu við
þær aðstæður, að hann næði pen
ingunum út.
Honum var svarað því til, að
hér gætu erigin slík sjónarmið
ráðið. Vegna hinna ungu og þurf
andi væri styrkjum úthlutað.
„Listamannalaunin" væru viður-
kenning og þakklæti fyrir menn
ingarlegt framlag hlutaðeigandi
— ekki viðleitni til slíks fram-
lag.
Einhverjir andstæðingar „Iista
mannalaunanna“ virtust brosa af
því, að nafn Vilhelms Mobérgs
væri ekki að finna í hópi hinna
25 útvöldu, og má vera, að sum-
ir íslendingar sakni hans þar
einnig. Töldu þeir, að hann
mundi afskaplega reiður yfir að
hafa ekki fengið að vera með.
Ekki mundi það þó stafa af því
að hann þyrfti kauptryggingar-
innar, því að hann er nú metsöiu
höfundur í Svíþjóð.
Bókaútgáfa haustsins hófst
hér í Svíþjóð um miðjan ágúst-
mánuð, og koma út margar bæk-
ur á hverjum degi. Vilja útgef-
endur hér hafa komið út öllum
bókum sínum í október. Get ég
ef til vill siðar um eitthvað af
bókum þessum.
Ekki hef ég veitt athygli nema
þremur íslenzkum bókum vænt-
anlegum á haustmarkað hér: Grá
mann eftir Gunnar Gunnarsson.
kemur út hjá LTs Förlag,
Skáldatími eftir Halldór Kiljan
Laxness hjá Rabén & Sjögren
og Prjónastofan Sólin hjá litlu
bókaforlagi hér í Gautaborg.
luiMiiiHitmiiwiiitiimiiiiwiiiMMiHMHMiiiiiiuiiiwwMMiiiiiitimuwiwiiiwtiiiimiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiimi'HtitiitHiiiiiwMiuiuwtttwi luiiiiuiuiiiiiiiiimiiHiiiiMmmmmiiimmuiHmiimwiiiimimmmiHiiwmmmmi
| Það er geysimikii aö gera
| Uætt við Æenedikt Jóhannesson, oddvita að Saurum í Laxardal
AÐ SAURUM í Laxárdal býr
Benedikt Jóhainnessom, ásamt
konu sinni, Steinunni Gunn-
arsdóttur frá Grænumýrar-
tungu, og börnum þeirra
Jóhannesi og Jófríði. Þar er
reisulegt ilbúðarhús í srmíðum
byggt af húsbóndanum sjálf-
um. Trésmíðaverkstæði í
varpa. Benedikt hefur látið
mikið til sín taka við húsa-
smiðar undanfarin ár m.a. er
hann yfirsmiður og formaður
byggingarnefndar heimavist-
arbarnaskólans að Laugum í
Hvammssveit. Það eru aðeins
fá skref af Vesturlandsivegi
heim í hlað á Saurum. Þar
taka húsbændur alúðlega á
móti gestum, sem að garði
ber. Það er sunnudagsmorg-
unn síðla ágústmánaðar. Gott
tækifæri til að .-jpjal la við
3enedikt nokkur orð um dag
inn og veginn. Aðspurður
um mat sitt á árferði segir
hann: Vorið var mjög gott,
en nokkuð þurrt. Grasspretta
vel í meðallagi. Júlí-mánuð-
ur var mjög óhagstæður til
heyskapar, en skipti um mán
aðamótin og hefur verið hag
stætt síðan. í síðusfcu viku
gekk upp með kuldagarð,
kólnaði aðfararnótt mið-
vikudags. Þá fennti til fjalla.
Ég man ekki eftir því, að
í ágúst hafi fennt ofan í
miðjar hlíðar hér í Dölum.
Heyskaparhorfur eru sæmi-
legar. Júlí-heyskapur þó
sums staðar nokkuð hrak-
inn. Háarspretta er mjög lé-
leg.
Benedikt hefur gegnt odd-
vitastörfum í Laxárdal frá
1958. Hann er því manna
kunnugastur ástandi og horf-
um í málefnum sveitarfé-
lagsins. Nokkrum spurning-
um svarar hann að efni til
í £ám orðurn á þessa leið:
íbúum Laxárdalsihrepps hef-
ur farið fjölgandi á undan-
förnum árum, einkum í Búð-
ardal. Þeir eru nú 304 alls
í hreppnum. Það er geysi-
mikið að gera, bæði við land-
búnaðarstörf og annað, enda
búin víða stór. Það rnun vera
hátt á 9. þúsund fjár í hreppn
um. Á einum bæ, sem raunar
er tvíbýli, eða félagsbú, eru
á 7. hundrað ær. Nautgrip-
um fer fjölgandi. A þrem
bæjum eru þeir nú um 30 á
hverjum bæ fyrir sig. Flest-
ir selja mólk til samlagsins í
Búðardal, sem er mikið fram-
faraspor. Víða er unnið að
byggingum og jarðabótum.
Skurðgrafa er að verki í
sveitinni. Engin jörð á lausu.
í Búðardal eru nú 7 íbúar-
hús í smíðum. Auk þess hef-
ur verið unnið við veitinga-
húsið, hafin er stækkun kaup
félagsins og haldið áfram
með félagsheimilið, en að
þeirri byggingu er hreppur-
inn aðili að hálfu. Hug-
myndin er að koma því und-
ir þak sem allra fyrst, seg-
ir Benedikt, ef fjárhagsgeta
leyfir. — Þar vinnur hann
nú að uppslætti með mön.n-
um sínum, enda sjálfur for-
maður framkvæmdanefndar
við þá byggingu.
í Búðardal hefur verið
unnið að því að mæla stað-
inn upp og skipuleggja. Það
er eitt og annað, sem kallar
að, svo sem götulýsing, og
lagnir, m.a. holræsagerð, sera
byrjað er á.
Það eru mörg mál, sera §
þyrfti að afchuga. I raun og 3
sannleika þurfum við að 3
byggja rétt. Gillastaðarétt er =
nærri 40 ára torfrétt. Halda §
þarf áfram að leggja rafmagin i
um hreppinn. Samgöngúr 3
eru ekki nógu góðar, þráfct =
fyrir mikla aðgerð í fyrra. 3
Það væri ákaflega mikil og =
æskileg samgöngubót að flá =
góðan veg yfir Laxárdala- 3
heiði. Þar myndi nást alveg 3
örugg vetrarleið til Norður- 3
lands, þó að Holtavörðuheiði 3
væri ilLfær. Að þessu og 3
fleii'u þarf að halda áfram að 3
vinna, segir Benedikt að lok- 3
um. — F.Þ.
uiiiiiiiimiiimiimmmmmmmimmiimmiiimiiimiiiiiimiiimmiiimmiimiimuitimimiuiiuuiiuiuHiiiiiiimimimitmiiiiiiiiiiiiiiiimimmiiiiiiummmmmiiiiwimiiiiiiiiimiiiiimiuiiiiiuuiiiiiimimiiimiiiiimiiuiiimiií