Morgunblaðið - 02.10.1964, Síða 16

16
MORCUNBLAÐIÐ
Föstudagur 2. okt. 1964

Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Auglýsingar:
Útbreiðslustjóri:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Áskriftargjald kr. 90.00
í lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannesseru
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Sverrir Þórðarson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Simi 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
DAGBLÖÐ OG
SAKAMÁL
Jón Helgason dómari í
spurningaþættf í sgón-
varpi ó Norðurlöndum
I NÝJUM skemmtiþætti, sem
liet'ur göngu sina í sjónvarpi
Norðurlandanna innan
skamms, verður prófessor
Jón Helgason dómari. Þettá er
spurningaþáttur og eru kepp-
endur frá fjórum Norður-
landanna, Danmörku, Finn-
landi, Noregi og Svíþjóð.
Fyrsti þátturinn verður 11.
okt. og síðan einn á hverjum
laugardegi til 5. desember.
Ónafngreindir sérfræðingar
hafa að undanförnu unnið að
því að semja rúmlega 3 þús.
spurningar á 24 sérsviðum. í
hverjum þætti verða spurning
ar úr 6 af þeim á dagskrá.
Hvert svið verður tekið til
meðferðar oftar en einu sinni.
í tilefni þess að prófessor
Jón Helgason var valinn í
dómaraembætti í þættinum,
„Teningunum er kastað“,
gekk fréttamaður danska
blaðsins „Extrabladet“ á
hans fund í Árnasafni og
ræddi við hann nokkra stund.
Fer útdráttur úr viðtalinu hér
á eftir.
Það er ekki auðvelt að
finna Árnasafn. Flestir, sem
hyggjast heimsækja safnið og
mæla sér mót við safnvörðinn
koma of seint. Þannig fór
fyrir fréttamanni „Extra-
bladet". Hann bað afsökunar
á að hafa látið safnvörðinn
bíða og benti á hve erfitt væri
að finna safnið.
Jón svaraði: „Verið ekki að
afsaka þetta, það er mér til
ánægju. Mér líður svó vel,
þegar ég sit hérna og bíð og
veit, að sá sem er að koma
hleypur um allt og leitar að
mér.
Ég hefði auðveldlega getað
sagt yður að það væri engin
númer á húsunum við Christ-
ians Brygge ag hvernig hægt
væri að finna safnið. En ég
geri það aldrei. Ég er stríð-
inn, en ég vil ekki að mér
sé strítt ......“
Jón Helgason á sér langan
vísindastarfsferil að baki, en
um það neitar hann að ræða.
Það var eins og hann yrði
örvæntimgarfullur, þegar
hann var beðinn að segja frá
Jón Helgason,
fortíð sinni, starfinu i vís-
indafélögum á Norðurlöndum
og við Kaupmannahafnar-
háskóla.
„Það eina áreiðanlega er
fæðingarárið 1899“, sagði
prófessorinn.
Þeir, sem þekkja prófessor
Jón Helgason segja að betri
mann hefði vart verið unnt
að velja í dómaraembættið,
svo víðtæk sé þekking hans.
En hver var það„ sem lét
sér detta Jón Helgason í hug?
Ef einhver er mótfallinn því
að koma fram opinberlega, er
það þessi skemmtilegi og gáf-
aði ísiendingur.
„Einn hinna sænsku vina
minna, hvíslaði því að sænsk-
um sjónvarpsmanni, að hann
hann skyldi reyna að fá mig
til starfsins", sagði prófessor
Jón. „Það átti helzt að vera
einhver frá fimmta Norður-
landinu og slíkan mann var
erfitt að finna á þessum slóð-
um“.
„Var erfitt að fá yður til
þess að taka að yður starfið?"
„Nei. Mér fannst þetta 3vo
fráleitt að ég sagði strax já.
Það var dularfullt, að nokkr-
um skyldi detta þetta í hug“.
„Hlakkið þér til?“
„Nei, ég hlakka aldrei til
neins. Það er svo dapurlegt, ef
allt fer öðruvísi en ætlað er“.
„Hvernig haldið þér að
þetta gangi?“
„Ég þori alls ekki að hugsa
um það“.
„Fylgdust þér með síðustu
norrænu spurningakeppninni
í sjónvarpinu?“
„Nei, óg á ekki sjónvarp".
„Þér hafið verið á æfingu
1 Stokkhólmi. Fenguð * þér
hugmynd um hvernig ten-
ingunum verður kastað?“
„Nei, en hins vegar fékk óg
hugmynd um hve mikið mað-
ur þarf að vita. Það eru ótal
svör, sem á að dæma um“.
„Hvernig gekk upptakan?“
„Ég hafði til aðstoðar ágæt-
an sænskan einkaritara".
„Sáuð þér yður á sjón-
varpsvarpsskerminum?“
„Aðeins í svip. Unga stúlk-
an sá strax hvernig mér varð
við. Það var augljóst . . . „Nú
er kominn tími til að panta
bifreið og aka til flugvallar-
ins“, sagði hún, og þótt hálf
klukkustund væri til stefnu,
vissi ég að hún hafði rétt fyrir
sér. Á leiðinni til flugvallar-
Framhald á bls. 19.
T skýrslu Warren-nefndar-
* innar um gögn varðandi
morðið á John F. Kennedy
og eftirmál þess kemur í ljós,
að löggæzluyfirvöldum í Dall-
as hafa orðið á mikil mistök
og vanræksla, einkum um
gæzlu hins grunaða Oswalds
eftir handtöku hans. Yfir-
völdin í Dallas létu blaða-
mönnum strax í té ýmsar
„uþplýsingar“, sem bæði voru
óstaðfestar og ósannaðar. Þá
hafi yfirvöldin leyft blaða-
mönnum frjálsari umgengni
við fangann, en öryggi hans
leyfði og síðar kom í ljós, að
varð hans bani.
Þetta gerðu yfirvöldin í
Dallas til þess að þóknast
blöðunum og í þeirri trú, að
blöð, útvarp og sjónvarp yrði
þeim hliðholl fyrir vikið. Oft
hefur verið deilt um sam-
band blaðamanna og dóm-
stóla í Bandaríkjunum. Hafa
frásagnir blaðamanna af
dómsmálum ekki þótt réttlæt-
inu til framdráttar, en í öðr-
um tilvikum hefur meiri
leynd þótt hvíla yfir dóms-
málum, en góðu hófi gegnir.
Hér er því vandratað meðal-
hófið. Takast á hagsmunir að-
ila dómsmálsins, sem eiga
kröfu á hlutlausri meðferð
máls og leynd um einkamál,
sem skipta kunna máli við úr-
lausn. Hins vegar er krafa al-
mennings um fulla vitneskju
um gang dómsmála til trygg-
ingár því, að sekum sé refsað
að lögum.
Blaðamönnum ber skylda
til þess að skýra sem gleggst
frá dómsmálum, því að al-
menningur á kröfu á upplýs-
ingum, Dómurum og lög-
gæzlumönnum ber hins veg-
ar að fara að öllu með gát í
veitingu slíkra upplýsinga um
óútkljáð mál, þeir verða að
gæta hagsmuna hinna grun-
uðu og fara að lögum. Það
er mikilvægara að forða sak-
lausum, grunuðum manni frá
sakfellingu almenningsálits-
ins og dómsorði blaða, en
veita almenningi upplýsingar
á rannsóknarstigi máls og
gefa dagblöðum vinsælt lestr-
arefni, sem gæti aukið sölu.
í mörgum fylkjum Banda-
ríkjanna eru sérstök lög, sem
varða aðgang blaðamanna
og ljósmyndara að réttarhöld-
um. Slíkum lögum er ekki til
að dreifa hérlendis, en al-
mennar réttarfarsreglur fjalla
um aðgang almennings að
þinghaldi og gögnum lög-
reglu og dómstóla. Ekki eru
deilur um þær reglur svo vit-
að sé. Hins vegar má geta
þess, að í fámennu þjóðfélagi |
þarf augljóslega strangari
gæzlu einkamála manna, sem
varða kunna lögreglurann-
sókn og dómsmál. Grunaður
maður á kröfu skv. lögum að
vera talinn saklaus, þar til
sekt hans er sönnuð. Hann
á einnig siðferðilega kröfu til
þess að vera talinn saklaus á
sama hátt í augum almenn-
ings. Þetta ber ábyrgum
fréttablöðum ávallt að hafa í
huga. Þessu gleyma sumir
blaðamenn stundum í hita
dagsins og kapphlaupi um
fréttir.
Sum íslerizk blöð hafa
gleymt þessum sjálfsögðu
siðareglum í fréttaflutningi
sínum. Sökin er þó ekki ein-
hliða þeirra, því að sennilega
eru bæði lögregla og dómstól-
ar full fastheldin á fréttir af
sakamálum, sem eru í rann-
sókn. Slík óþarfa leynd get-
ur oft ýtt undir kviksögur,
sem eru hinum grunaða mörg
um sinnum skaðlegri, en þær
staðreyndir málsins, sem þeg-
ar hafa verið upplýstar, en
haldið er leyndum.
Hér þarf að koma til betri
samvinna blaðanna við lög-
reglu og dómstóla. Rannsókn-
arlögreglan og dómstólar
þurfa að geta trúað blaða-
mönnum fyrir upplýsingum,
hvað birt sé að hvað ekki.
Einnig að blöðin geri skýran
greinarmun á upplýsingum
valdsmanna og eigin hugleið-
ingum og skoðunum.
Blaðamenn þurfa að geta
treyst því, að upplýsingum sé
ekki leynt að ástæðulausu.
Almenningur á kröfu á öllum
gögnum mála, sem sanngjarnt
og eðlilegt er, að skýrt sé frá.
SAMTALIÐ VIÐ
BRÖNDUM -
NIELSEN
fálaðið átti samtal í gær við
prófessor Johannes Brönd-
um-Nielsen, fyrrverandi for-
mann stjórnar Árnasafns, en
hann hefur verið framarlega
í flokki andmælenda afhend-
ingar handritanna. Sagði
hann það vera skyldu stjórn-
ar safnsins að vernda það með
öllum tiltækum ráðum, jafn-
vel málaferlum og áfrýjunum
til hæsta dómstsóls. Taldi
próf. Bröndum-Nielsen, að
danska ríkisstjórnin yrði
neydd til þess að bíða úrslita
dómsmála, áður en afhending
gæti farið fram.
Helzta röksemd prófessors-
ins gegn afhendingu handrit-
anna er sú, að undirstaða vís-
indalegra rannsókna hrynji
við flutning þeirra til íslands.
Handritin eiga heima í menn-
ingarbæ — ekki í Reykjavík,
sagði prófessorinn í samtal-
inu.
íslendingar vísa þessum
fullyrðingum hins aldna
danska fræðimanns á bug.
Það eru íslenzkir vísinda-
menn, sem mest og bezt hafa
unnið að rannsóknum forn-
bókmenntanna og handrit-
anna og skyldum viðfangsefn
um, þrátt fyrir það, að hand-
ritin hafi verið í Kaupmanna-
höfn. Það er síður en svo
ástæða til þess að ætla, að
rannsóknir innlendra og er-
lendra manna dragist saman
við flutning handritanna til
Reykjavíkur eða verði óvand-
aðri, en nú er, öðru nær.
Hér á íslandi er tungutak
handritanna enn lifandi á
vörum fólksins. Þau eru skráð
hérlendis, við íslenzka stað-
hætti. Þótt andi þeirra og
menning sé norræn, þá er
hún fyrst og fremst íslenzk.
Nauðsynleg forsenda hand-
ritarannsóknanna er þekking
á íslenzku máli og íslenzkum
staðháttum. Hvar er þess
fremur að leita en einmitt á
íslandi?
í orðum prófessorsins var
hins vegar sannur broddur,
þegar hann f jallar um aðstöð-
una til vísindalegra iðkana í
höfuðborg íslands. Þar er það
fyrst og fremst fastheldni á
fé, sem stendur fræðiiðkunum
fyrir þrifum. Því er auðvelt
að breyta og' verður að breyta
þegar í stað.
VITURLEG
VARNAÐARORÐ
lt/|bl. átti stutt samtal við
Halvard Lange, utan-
ríkisráðherra Noregs, um um-
ræður norrænu flugmála-
stjóranna á dögunum, þegar
þeir fjölluðu um deilumál
SAS á hendur Loftleiðum.
Ráðherrann kvaðst beina
þeim eindregnu tilmælum til
blaðanna á íslandi og í Nor-
egi að fara varlega í sakirnac
í skrifum um málið, á með-
an viðræðurnar standa yfir.
Ef það væri ekki gert, þá
gæti það spillt fyrir sam-
komulagi.
Þetta eru viturleg varnað-
arorð, sem jafnframt gefa til
kynna nokkurn ugg um, að
þetta deilumál geti gruggað
hina vinsamlegu, sjálfsögðu
og nauðsynlegu norrænu
samvinnu.
Það er sjálfsögð skylda
blaðanna að taka þessi varn-
aðarorð ráðherrans til yfir-
vegunar. Það er einnig var-
hugavert, að blanda viðskipta
málum um of inn í hina nor-
rænu samvinnu, sem fyrst
og fremst stendur á menn-
ingarlegum grunni.
Lange segir í samtalinu, að
samkomulag hafi þegar tekizt
um ýmis mikilvæg atriði og
að hann voni, að málið verði
til lykta leitt á þann hátt að
öllum líki, sem hlut eiga að
málú Vonandi rætast þær
óskir ráðherrans.