Morgunblaðið - 21.10.1964, Qupperneq 15

Morgunblaðið - 21.10.1964, Qupperneq 15
Miðvikudagur 21. okt. 1964 MORGUNBLAOI& 15 Leikfálag Reykjavlkur: - „Vanja frændi,, eftir /Vnton Tsjekhov Leikstjóri: Gísli llaltdórsson ' L.EIKFÉLAG REYKJAVÍKUR frumsýndi s.l. sunnudagskvöld leikritið „Vanja í'rændi“, eftir rússneska rithöfundinn Anton Tsjekhov. Er þetta þriðja leik- ritið eftir þennan frábæra rit- höfund, sem sýnt hefur verið hér á landi. Hin eru: ,,í>rjár systur“, sem L.R. sýndi á öndverðu ári 1957 og „Kirsuberjagarðurinn" ei Þjóðleikhúsið hóf sýningar á í októbermánuði sama ár. Leik- stjóri hins fyrra var Gunnar R. Hansen, en hins síðara Walter Hudd, báðir mikilhæfir og mennt aðir leikhúsmenn, enda tókust sýningar þessar allvel eftir atvik um. Leikurinn gerist í Rússlandi á óðalssetri Sérébrjakovs uppgjafa prófessors, (Gestur Pálsson), skömmu fyrir síðustu aldamót (saminn 1897), en prófessorinn hefur fengið óðalssetrið í heima mund með fyrri konu sinni. Vanja, (Gísli Halldórsson), hef- m árum saman haft í hendi stjórn búgarðsins fyrir prófessor inn, mág sinn, í fjarveru hans, og lagt svo hart að sér að hann het'ur ekki gefið sér tíma til að sinna sínu eigin lífi, enda ann faann heitt þessu ættaróðali sínu. Sonja, (Briet Héðinsdóttir), dótt- ii prófessorsins af fyrra hjóna- bandi oig systurdóttir Vanja, sér um heimilið, ung og draumlynd stúlka. Aðrir á heimilinu eru: Maria Vasilév^ (Hildur Kal- man), ekkja og móðir Vanja og fyrri konu prófessorsins, harð- lynd kona, er dáir mjög tengda- son sinn, en því minna son sinn, Ilja Télégin, (Karl Sigurðsson), fyrrverandi óðalsbóndi, nú kom- inn á vonarvöl o,g hefur þótt og þykir enn sopinn góður, Marina, (Guðrún Stephensen), elskuleg gömul barnfóstra á heimilinu; Verkamaður (Pétur Einarsson) og svo þau hjónin, prófessorinn gamli og seinni kona hans, Elena (Helga Bachmann), ung kona og glæsileg, aðeins 27 ára, ríkmann- lega búin, fyrirmannleg í fasi og heillandi, en framtakslítil. — Þá er þarna tíður gestur Astrov læknir, miðaldra, draumóra- og faugsjónamaður. Lifið hefur gengið sinn vana gang á þessu heimili, hvers- daglegt Og tilbreytingasnautt, þar til prófessorinn og hin unga kona hans settust þar að. Þá er friðnum slitið. Allir eru í uppnámi undir niðri. Það er Elena, sem með návist sinni hef- ur ósjálfrátt rofið friðinn. Vanja verður svo heltekinn af ást til hennar að hann missir alla stjórn á sér og hættir að sinna störfum sínum. Og nú verður honum það skyndilega ljóst að hann hefur fórnað lífi sínu til einskis fyrir þennan mág sinn, sem er ekki annað en sjálfselskur og auðvirði legur skriffinnur. Astrov læknir verður líka ástfanginn af Elenu og einnig hann missir áhuga á hugðarefnum sínum. Jafnvel Sonja kemst úr öllu jafnvægi og játar nú að hún elski Astrov lækni. Þannig er andrúmsloftið, þrungið ástríðum og spennu, sem ekki slaknar á fyrr en skotin úr byssu Vanja, sem ætluð eru próf- •sssornum, kveða við, og prófess- orinn og kona hans hverfa aftur í skyndi til Pétursborgar. í leikdómi minum um „Kirsu- berjagarðinn,“ þagar hann var sýndur haustið 1957, fór ég nokkr um orðum um höfundinn. Eg benti á, að Tsjekhov leitaðist ekki við að skapa stórbrotnar persónur eða sterk dramatísk átök hið ytra, en legði því meiri áherzld á hina innri spennu leiks- ins, sálarlíf persónanna, viðbrögð þeirra og innri baráttu, sem háð er í kyrrþey bak við gráan veru leik hversdagsins, og ég sagði: „Þessi hljóðlátu vinnubrögð skáldsins valda því, að leikrit hans gera hinar ýtrustu kröfur til samstarfs allra, sem virkan þátt eiga að því, að gæða þau lífi á leiksviðinu, jafnt til leik- sviðsmannanna að tjaldabaki, leiktjaldamálarans, leikstjórans og leikenda. — Allt þarf hér að vera í fullkomnu samræmi, — hinn ytri búnaður, réttur skiln- ingur og örugg og lifandi túlkun — eins og þegar leikinn er fín- gerður strokkvartett, þar sem engu má muna, svo að ekki fari forgörðum, að meira eða minna leyti, andi listaverksins og hin hárfínu blæbrigði þess.-------En leikrit Tsjekhovs gera einnig Hclga Bachmaim og Gisli Halldórsson í hlutverkum. Helgi Skúlason og Bríet Héðinsdóttir í hlutverkum sinum. miklar kröfur til áhorfendanna, því að þeirra verður ekki notið með því að einblína eingöngu á ytra borð þeirra, sem oftast virð- ist ærið hversdagslegt og við- burðasnautt. — Áhorfandinn verð ur að geta skyggnst dý^jra, skynj að hið ósagða, sem liggur á bak við hið talaða orð, geta fundið andrúmsloftið, orðið var við hin- ai margvíslegu sveiflur í sálarlífi persónanna — og komið auga á og skilið- symbólska kjarna verks inSi.....“ Og ég vil í viðbót til- færa hér þessi snjöllu orð leikhús stjórans, Sveins Einarssonar, í grein hans um Tsjekhov í leik- skránni: „Hinar hversdagslegu orðræður verða að rísa upp til algildis og þó annað fremur og meira: Það sem undir kvikar, þeir hljóðlátu og sáru tónar, sem á bak við búa og í þögninni. Þar er galdur skáldsins. Þetta kenndi Tsjekhov heiminum.“ Ég vil ekki draga það í efa, að leikstjórinn, Gísli Halldórsson, skilji verk Tsjekhovs, stíl hans og vinnubrögð, sem hafa skap- að honum sérstöðu meðal leik- ritahöfunda. En leikstjórinn hef- ur vissulega vanmetið þann vanda, sem það er að setja leik- rit þessa ágæta höfundar á svið svo að vel fari. Annars hefði hann ekki, jafnhliða leikstjórn- irrni, tekið að sér veigamesta hlut verk leiksins. Árangurinn varð líka eftir því. Honum mistókst hvorttveggja. Honum tókst ekki að gefa leiknum þann undirtón og þá innri spennu, sem er líf leiks- ins, — það Sem hann stendur eða fellur með. Það sem „undir kvik- ar“, kom aldrei fram. og því náði leikurinn ekki til áhorfendanna. Vitanlega er þetta ekki allt sök leikstjórans, — hann hafði ekki þeim leikurum á að skipa, sem geta ráðið við jafn erfið og vanda söm hlutverk og hér er um að ræða. Því fór sem fór. Sýningin var öll slök og vakti ekki áhuga áhorfenda. Sjálfur réði Gísli ekki heldur við Vanja. Stundum brá þó fyrir hjá honum dágóðum leik en oftast var meira um leik en innlifun að ræða. Sama er um aðra leikendur að segja. Leik ur þeirra var sviplaus og lítt sannfærandi, nema helzt leikur Helga Skúlasonar á köflum. Þeg- ar honum tókst bezt upp, kann- aðist maður við Astrov lækni, þennan lífsleiða og vohsvikna mann. Einstaka sinnum brá fyr- ir sæmilegum leik hjá Bríetu Héðinsdóttur, en það verður því miður ekki sagt um Helgu Bach- mann. Hún er glæsileg ásýndum í hlutverki Elenu og ber sig vel, en leikur hennar var blæbrigða- lítill, svipbrigði svo að segja eng- in og þannig augljós skortur leik konunnar á innlifun. Var þetta ekki hvað sízt áberandi er hún varpaði sér í fang Astrovs lækn- is undir leikslok. — Gestur Páls- son náði ekki heldur tökum á hlutverki sínu. Hann sýndi sæmi legan rútínuleik, en ekkert fram yfir það. — Einna sannastur þótti mér leikur Guðrúnar Stepfa ensen í hlutverki Marinu gömlu. Um önnur hlutverk er ekki á- stæða til að ræða. Leiktjöld Steinþórs Sigurðsson ar eru með ágætum og hið sama er að segja um sviðsbúnað all-' an. Getr Kristjánsson hefur þýtt leikritið af frummálinu á vand- að og lipurt mál. Sigurður Grímsson. Benl A. Koch: Hvaí líður handritunum? ÞAÐ er næsta eðlilegt, að á fs- landi séu menn farnir að spyrja hverjir aðra, hvað handritunum líði. Blöðin birta nær daglega frásagnir og athugasemdir af hálfu Danmerkur — en hvað skiptir máli af því sem þar kem- ur fram ©g hvað ekki? Hvern enda fær þetta óskemmtilega deilumál? Danska kímniskáldið Storm Petersen sagði einhverju sinni, að erfitt væri að spá, einkum þó um framtíðina. Þó ætla ég að hætta á það: Handritin eru á heimleið. Að minnsta kosti hefur ailt varðándi málið gengið eins og við var búizt til þessa. Þegar þingmennirnir 61 beittu fyrir sig réttindum þeim, sem rtjórnarskráin heimilar, til þess að fresta staðfestingu lagafrum- varpsins, sem gerir ráð fyrir því að flest íslenzku handritin sem í Danmörku eru, verði afhent ís- Jendingum að gjöf, lýstu stjórn- arflokkarnir tveir, sem þá voru, jafnaðarmenn og róttæki vinstri- flokkurinn, yfir því að þeir .nyndu leggja frumvarpið aftur j fvrir nýkjörið þing í óbreyttri j .nynd. I hásætisræðu sinni í þing- byrjun lýsti forsætisráðherra, Jens Otto Krag, yfir því að stjórn hans hyggðis.t standa við j loforðið frá 1961 og sagði að jrumvarpið, yrði nú aftur lagt fyrir þingið. Degi síðar var þáð svo lagt fram og var það hinn nýi kennslumálaráðherra Dana, K. B. Andersen, sem það gerði. Var frumvarpið lagt fram skrif- lega, en það er ekki óvenjulegt í Danmörku. Bent A. Koch. f mánaðarlok verður málið fyrst tekið til umræðu í þinginu og síðan fjallað um það af sér- stakri þingnefnd. Búast má við að það nái fram að ganga síðar með fulltingi jafnaðarmanna, róttækra, þjóðlegra sósíalista og h.u.b. helmingi atkvæða vinstri flokksins og nokkrum at- kvæðum íhaldsmanna. Við síð- ustu atkvæðagreiðslu voru 110 þingmenn með frumvarpinu um afhendingu handritanna en 39 á rróti. Er búizt við að atkvæði falli svipað nú. Það kann að vekja furða, að þjóðþingið fjalli nú um hand- ritamálið mánuðum saman, þegar i’m er að ræða sama frumvarpið og áður var lagt fram, en skýr- ingin er einfaldlega sú, að Stjórn- in viil ekki gefa andstæðingum sínum tækifæri til þess að segja að reynt sé að hespa málið af í hvelli, eins og Jörgen Jörg- ensen þáverandi kennslumála- ráðherra var ásakður fyrir 1961, er hann lét leggja frumvarpið fyrir þingið skömmu áður en því átti að ljúka. Það er því ekki við neinu óvæntu að búast úr herbúðum iljórnmálamanna. Andstæðingar írumvarpsins hafa að sjálfsögðu rtynt að fá þingmenn stjórnar- fíokkánna í lið með sér. Einkum er þeim það mikill þyrnir í auga, að leiðtogi stjórnarandstöðunnar, Erik Eriksen, fyrrum forsætis- ráðherra, kveðst munu greiða frumvarpinu atkvæði nú sem áður og eins hitt, að sumir íhaldsmenn munu einnig Ijá málinu lið. Gefið hefur verið í skyn innan stjórnarandstöðunn- ar, að ef til vill myndi takast að safna þingheimi öllum um afhendingu handritanna, ef ein- nverjar breytingar yrðu gerðar á frumvarpinu. Einkum verður niönnum í þessu sambandi hugs- að til Flateyjarbókar og Codex Kegius Eddukvæðanna, sem eins og kunnugt er, heyra ekki undir skilmála, sem farið er eftir um niðurjöfnun handritanna. Þá hefur einnig borið á góma sú tillaga að handritin verði gerð að samnorrænni eign en staðsett í Reykjavík og sömuleiðis hafa verið uppi raddir um að leita á náðir Haag-dómstólsins varðandi eignarrétt á handritunum. Ábyrgir menn bæði innan stjórnar og stjórnarandstöðu Framhald á bls. 19

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.