Morgunblaðið - 19.12.1964, Síða 9

Laugardagur 19. des. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
9
— Hvenær komst staðurinn í
sæmileigt vegasamband?
— í>að var árið 1933, að veg-
ur var lagður upp að Minni-
Borig, en hann teppist fljótot á
vetrum. Símia fengum við tveim
árum síðar, 1935, og átti Bjarni
skólastjóri á Laugarvatni hvað
mestan þátt í því. Rafmagn
fenguim við hinsvegar ekki fyrr
en 1954.
— Er jörðin Sólheimar í eigu
heimilisins?
— Já, upphaflega fékk ég
jörðina leigða, en árið 1933, þeg
ar beimilið var gert að sjálfs-
eignarstofnun fékk það jörðina
til eignar og afnota, m.a. fyrir
forgöngu séra Guðmundar Ein-
arssonar á Mbsfefili og konu
hans.
□ ★ □
Áður en lengra er haldið sam
talinu bregðum við okkur út til
að lita betur á staðinn og starf-
semina. Út úr eimu húsanna
berst hinn líflegasti söngur og
hljóðifæraleikur og rennúim við
óðar á hljóðið. í ljós kemur, að
stór hópur vistmanna er saman
kominn í samkomiustofu heim-
ilisins, sem er ail rúmgóð og
með dáiiitlu leiksviði. Er verið
að æfa dálitla tónsmíð fyrir kór
og hljómsveit, eftir brezkan
mann, Alan Stenning, sem er
einn aif kennurum heimilisins.
Hann stjórnar sjálfur flutningn
ium og á píanóið leikur kona
hans Ingibjörig Blöndal Stenn-
ing, sem einnig er meðal kenn-
©ranná. Þau hjónin hafa dvailizt
og starfað á Sóliheimum hátt á
þriðja ár.
Við tómsmíðina eru rptuð ým-
is hijóðfæri, flautur, klukku-
spil, strengjahljóðfæri og ýmiss
konar slagverk úr tré og málmi
og segir Sesselja okkur, að
Stenning hafi sjálfur smíðað
mörg hljóðfæranna.
Næst lítum við inn í smíða-
stofu drengjanna, þar sem þeir
búa til alls kyns muni, Nokkrir
Sesselja með fyrsta barnahópinn.
eru að leggja síðustu hönd á leik
fangalcerrur fyrir þá yngstu —
og aðrir sýna okkur lampafæt-
ur, sem þeir hafa skorið út eink
ar laglega. í vefstofunni á ann-
arri hæð hittum við fyrir þrjár
stúlkur, s.em þar sitja við hann
yrðir. Þar eru þrír vefstólar og
vefa þær mislita dúka og renn-
inga sýnilega með óblandinni á-
nægju. Þær geta unnið þetta að
miklu leyti sjálfstætt — imeð dá
lítilli aðstoð — en sérmenntaðir
kennarar hafa kennt vefnað í
skólanum annað veifið, að því
er Sesselja segir okkur. í skáp
um og á vegigjuim handavinnu-
cig föndurstofannia getur að líta
marga fallega muni, sem nem-
endur hafa gert.
Loks komuim við í sérstaika
stofu, þar sem kenndur er lest-
ur, reikningur, skrift, islenzka
o. s. frv., og fáum við að sjá
hvaða aðferðum er beitt við
kennsluna.
Áfast við skólahúsið er
þrigigja hæða hús, þar sem er
heimavist stúlkna. í kvosinni
fyrir neðan er nýreist heima-
vist drengja. Heimavistin, sem
gengur venjulega undir nafninu
,,Sveinalundur“, er afar skemmti
lega innréttuð og búnaður allur
hinn ágætasti. Segir Sesselja
okkur, að >|mur úr Styrktarfé-
laigi Vangefinna 'hafi gefið heima
vistinni ölil rúm og rúmfatnað
og hafi þær aflað til þess fjár
með sinni eigin vinnu.
Skammt frá heimavist drengj-
anna er tveggja hæða starfs-
mannahús, sem reist var fyrir
rúmu ári. Við spyrjuim Sessielju
hvernig hafi gengið að fá starfs
fólk að Sólheimum, svo af-
skekktum stað — og hún svarar:
— Á veturna höfum við tæp
ast haft nægilegt starfslið — en
á surnrin hefur jafnan dvalizt
hér fjöldinn allur af góðu fólki,
starfslipru og vel menntuðu.
Reyndar hef ég verið svo lán-
söm, að mér hetfur alJtaf laigzt
til goitt fólik og ósérhlífið og það
hefur lagt geysilega mikið að
sér í starfi, ‘því otft hefur verið
ærnu að sinna. Hér eru m.a.
búsett fimm hjón, er starfa við
fóstur og kennslu, — sem er
mikilsvert, því að hér þarf að
vera fulllorðið og þrosikað fólk.
Við leggjum mikla áherzlu á að
reyna að haifa þetta sem líkast
stóru heimili.
— Á hvaða aí’dri koma viist-
menn hingað að Sólheimum og
hvað dveljast þeir að jafriaði
lengi?
— Flestir hafa komið á skóla-
aldri og yfirleitt dvalizt áfram.
Þeir læra þá oftast eitthvað hag
nýtt og geta margir gert ýmis-
legt til gagns með nokkru eftir-
liti og aðstoð.
— Og hvað eru vistmenn
margir nú?
— Þeir eru nú fjörutíu og
fimm.
□ ’ ★ □
Við höldum áfram að ganga
um staðinn, skoðum gróðurhús
in, garðinn og sundlaugina.
„Hún var byggð þegar árið 1943,
— segir S-esselja — gefin af
byg-gingar'féfaginu Goð-a 0g va-r
Oddur í Glæsi stærsti g-efand-
inn. Hún hefur komið sér ákaf-
1-ega vel við starfið hér í Sól-
heimum.
Loks snúurn við aftur hei-m
að íbúðarhúsinu og skoðum
nýja mötuneytið, sem þar er í
byggingu og kemur til með að
auðveld-a á allan hátt rekstur
heimilisin-s. Nú er einnig verið
að koma upp 30 metra löngum
skála, þar sem m.a. verða vistar-
verur starfsfólks.
— Það er svo oft, segir Sess-
elja, að einstæðingsmæður
koma til starfa að Sólh-eimum
og hafa þá með sér börn sín. Er
því fyrirhugað að reyna að
kþmia upp einskonar dagiheimiu
fyrir þessi börn.
Sem fyrr segir hafa margir
lagt starfseminni að Sólheimum
lið, bæði einstaklingar og féla.gs
samtöik. Að því er Sesselja seg
ir, var það þó einkum eftir
stofnun Styrktarfélags Vangeif-
inna og tilkomu hins svonefnda
tappagjalds, sem unnt var að
ráðast í meiri faáttar by-gginga.r.
— Meðfram rekstrinum megn
aði heimilið ekki að standa und-
ir slíkum kostnaði, sem bygig-
ingarframkvæmdir krefjast nú
orðiö En það heifur jafnfraimt
verið framkvæmduim þeiss-um
mikiU styrkur; að Skarphéðinn
Jófaannsson, arkitekt, heflur
teiknað flest húsin endurgjai ds-
laust. Og þá ekki síður að síðustu
sumur hafa komið til starfa á Sól
heimum flokkar erlendra ung-
menna, er starfað hafa að bygg-
ingarframkvæmdum í sjálfboða
vinnu. Komu þau á vegum sam-
taka, sem nefnast Civil Service
International. Á fjórum árum
hafa komið hingað á að gizka
fjörutíu rnanns, frá ýmsum þjóð
um, meðal annars Bretlandi,
Þýzka-landi, hilorðurlöndunum,
Frakklandi og Sviss. Þau hafa
dval izt á Sólfaeimum nokkum
tíma, unnið þar kauplaust, en
fengið tjö-ld til að búa í og fæði.
Síðan hefur þeim gefizt
kostur á að ferðast nokkuð um
landið og hafa jafnframt
getað haft samastað á Sólifaeim-
um, eins lengi og þau hafa ósk-
að. Langmestur hluti þessaira
ungmenna hafa verið háskóla-
stúdentar. (Sjá írásögn Björns
L. Jónssonar af stoarfi C. S. I.).
— Loks vildi ég — sa-gði
Sesselj-a að lokum — mega geta
þeirra, sem árum saman haifia
veitt starfseminni á Sólheknium
ómetanliega aðstoð, með gjöfum
og vinn-u í sambaindi við byglg-
ingarfra-mikvæmdir o.fl. en það
er Lionsklúbburinn Ægir. Félag
ar hans hafa í állan máta stutt
mig I starfi þessi ár — og gefið
vistmönnum margs- kon-ar gjatf-
ir, m.a. jól-agjafir ár hvert. Hef-
ur það verið mér mikil-1 styrk-
ur, ek'ki sízt, þegar erfiðleik-
arnir virtust óyfirstiganlegir, að
finn-a trú og skilning vina og vel
unnara á starfi fólksins hér á
Sólheimum“.
— mbj.
Um sjálfboðastarf SCI
— Service Civil Inte rnational
Sjálfboðavinna að Sólheimum.
NOKKUR undanfarin sumur hafa
starfað að byggingaframkvæmd-
um á Sólheimum í Grímsnesi
flokkar sjálfboðaliða frá alþjóða
gamtökunum Service Civil Inter-
national. Samtök þessi hófu starf-
semi sína eftir heimsstyrjöldina
íyrri og var forvígismaður
þeirra Svisslendingurinn Pierre
Ceresole. Þau starfa hvorki á
Irúarlegum né stjórnmálalegum
grundvelli — en meigintilgangur
þeirra er að vinna að einingu og
friði og veita aðstoð þar sem
hennar er þörf, t.d. þar sem orðið
hafa miklar náttúruhamfarir,
eldgos, jarðskjálftar, skriðuföll
og flóð o.s.frv. — Jafnframt hafa
samtökin látið félagsmál æ meira
til sín taka á síðustu árum og
leitast við að efla kynni og sam-
starf fólks af ólíkum þjóðernum,
— ekki sízt þeirra, sem eiga í
innbyrðis deilum, t.d. Araba og
Evrópumanna í Alsír, blakkra
manna og hvíta í ýmsum Afríku-
ríkjum og Araba og ísraels-
manna, svo að i'áein dæmi séu
nefnd.
Þeir, sem á vegum samtakanna
starfa, eru algerir sjálfboðaliðar,
þeir greiða ferðakostnað sinn
tjálfir, fá en,gin laun en víðast
er þeim séð fyrir húsnæði og
mat. Er algengt, að gist sé í tjald-
búðum og skálum.
Vinnubúðir eru á vegum SCI í
öllum álfum heims og mun fjöldi
etarfsmanna að jafnaði nokkuð
yfir tíu þúsundir. Tvær aðal-
stöðvar samtakanna eru í Zúrich
í Sviss otg París en samtökin
ekiptast í þjóðardeildir, sem hver
ekipuleggur sína starfskrafta.
Vinnuflokkarnir, sem á Sólheim-
win hafa starfað, hafa komið frá
Ntoregi og London, en þátttakend
ur þó verið af ýmsum þjóðernum.
Ekki vitum við til þess, að ís-
lendingar hafi verið tíðir gestir
i vinnubúðum SCI, en einhverjir
hafa þó starfað þar. Til dæmis
tók íslendingur þátt í starfi sam-
takanna sumarið 192-8 — í smá-
líkinu Lichtenstein. Þar höfðu
árið áður orðið óskapleg flóð, er
ollu feikimi-klum spjöllum. Hið
velheppnaða starf sjálíboðalið-
anna þá markaði þáttaskil í starf
semi SCI.
íslendin-gurinn var Björn L.
Jónsson, læknir og hefur hann
I orðið við þeirri taeiðni okkar að
segja lítillega frá upphafi starf-
seminnar, frumkvöðli hennar og
kynnum sínum af henni.
„Pierre Ceresole“, hóf Björn
frásögnina, „var svissneskur
verkfræðingur, sonur eins af for-
setum Sviss. Að loknu námi var
hann fimm ár erlendis — og fór
þá umhverfis jörðina, dvaldist
síðast í Japan í tvö ár og vann
fyrir sér ýmist sem óbreyttur
verkamaður, kennari eða verk-
fræðingur. Þó var hann vel efn-
um búinn, hafði hlotið arf eftir
föður sinn, sem var vellauðugur
maður. Ceresole fór snemma að
hugsa um þjóðfélagsmál og
komst meðal annars að þeirri
niðurstöðu, að hann hefði engan
rétt til síns erfðahluta — og af-
salaði sér honu-m með öllu. Hann
kom aftur heim til Sviss í byrjun
heimstyrjaldarinnar fyrri, 1914
og vann upp frá því fyrir sér með
kennslu. Þar fyrir utan helgaði
hann allan tíma sinn og starfs-
krafta friðarhugsjón sinni og
íriðarstarfsemi. Hann hafði fljót-
lega eftir heimkomuna orðið
fyrir miklum áhrifum af svissn-
eskum friðarvini, er ritað hafði
bækling um að neita að gegna
berþjónustu. Einnig varð hann
fyrir áhrifum af afstöðu kvek-
ara til herþjónustu svo og ann-
I arra friðarvina — hinna svo-
nefndu ,,pacifista“, og sætti
sjálfur fangelsisvist fyrir að
neita að gegna herþjónustu.
Fyrstu tilraun sína með sjálf-
boðaliðsstarfsemi í þessum anda
gerði Ceresole í Verdun haustið
1920. Bróðir hans ErnesC Cere-
sole, ofursti í svissneská hernum,
íerðaðist um vígvellina þar í
grennd þá nokkru áður og falöskr-
aði Pierre lýsingar hans á ástandi
ibúanna og landsvæðisins, sem
\ar eins og flakandi sár. Fór
hann ásamt bróður sínum með
15 mgnna flokk til Verdun í því
skyni að endurreisa hús og vegi
í þorpi einu þar rétt hjá. Unnu
þeir þar í fimm mánuði kaup-
laust og urðu sjálfir að sjá sér
fyrir fæði og húsnæði. Hollenzk
prestsdóttir annaðist húsverk öll
fyrir þá, þrátt fyrir vanheilsu —
en hún lézt úr krabbameini
nokkru síðar.
En sjálfboðaliðarnir voru ekki
alltaf velkomnir. íbúarnir tor-
tryggðu þá frá byrjun og komust
loks að þeirri niðurstöðu, að með-
al þeirra væru njósnarar fyrir
tjóðverja — og urðu þeir þá að
hverfa á brott.
Öllu meiri þa-kkir hlutu þeir
sumarið 1924, er þeir gerðu við
skemmdir, er orðið höfðu af
skriðuhlaupi í Sviss. Unnu þar
30 sjálfboðaliðar í 3 vikur og
voru kvaddir með veglegu sam-
sæti. Síðar sama ár störfuðu 310
sjálfiboðaliðar í tvo mánuði í
Suður-Sviss, — sunnan Alpa-
fjalla, með mjög góðum árangri.
Var því þá til leiðar komið, að
svissneski herinn lánaði föt,
ábreiður og alls konar áhöld til
vinnunnar. Árin 1926—27 var
starfinu haldið áfram í Sviss en
i smáum stíl — og næsta meiri-
háttar verkefnið var í Lichten-
stein, þar sem hin gífurlegu flóð
urðu haustið 1927. Eyddu þau
bókstaflega þriðjungi alls rækt-
aðs \lands. Skurðir og vegir
liurfu og landið var víða ein
cslitin auðn, sumsstaðar marga
metra þykkt leir- og stórgrýtis-
lag. Var þá ekki annað sýnna en
fjöldi fólks yrði að flytja burt
úr ríkinu“.
„Um þessar mundir var ég við
nám í París“, hélt Björn áfram,
„oig hafði í huga að komast til
Englands eða Þýzkalands í sum-
arleyfi. En þá heyrði ég sagt
frá fyrirhuguðu starfi í Lichten-
stein. Sérhver sjálfboðaliði varð
að ráða sig í minnst hálfan mán-
uð og læknisumsókn varð að
íylgja umsókninni — því að vinn-
an var erfið. Fæði var ókeypis
og nokkur hluti ferðakostnaðar
— svissn-esku járnbrautarfélögin
gáfu 75% afslátt af fargjöldum
— en kgup ekkert.
Starf samtakanna stóð yfir í
sex mánuði, hófst í byrjun apríl
— en ég hóf ek-ki starf fyrr en
um miðjan júlí; réði mig fyrst í
l'.-rjár vikur en framlen-gdi dvöl-
inni til loka. Á þessum sex mán-
uðum störfuðu alls 710 sjálf-
boðaliðar frá 20 þjóðum, þar af
78 stúlkur — eða systur eins og
stúlkurnar etou jafnan nefndar,
sem vinna fyrir SCI. Var talið, að
sjálfboðaliðarnir sem flestir
voru ungir og óvanir erfiðis-
vinnu, hefðu unnið rúmlega til
helmings við vana verkamenn.
Ibúarnir þurftu litlu til að kosta
— þeir sáu fyrir fæði að mestu,
en það var ódýrt og við höfðum
ágætan garðyrkjumann, sem
ræktaði í a-l-ls kyns ma-tjurtir.
Ennfremur bárust matargjafir
frá vinum og velunnurum sjálf-
boðavinnunnar, svo að kostnaður
iandsmanna varð u.þ.b. 36% af
sannvirði vinnunnar. Ekki var
lokið að fullu við allt, sem gera
þurfti, en landsmenn tóku við,
þar sem við hurfum frá. Sumarið
eftir vildi syo til, að ég gat
brugðið mér þangað aftur — og
voru þá nær engin vegsummerki
eftir þetta ægilega flóð. Flóð-
garðurinn var rammbyggilegri en
áður og landið -grösugra og feg-
urra en nokkru sinni fyrr“.