Morgunblaðið - 13.03.1965, Qupperneq 6

6
MORCU N BLAÐIÐ
Laugardagur 13. marz 1965
ÚTVARP REYKJAVÍK
SUNNUDAG, 28. febrúar, voru
margir ágætir dagskrárliðir. —
Hugljúfur var minningarþáttur
um Laufeyju Valdimarsdóttur
(1890—1945), sem þær fluttu
Ólöf Nordal og Bríet Héðinsdótt-
ir. Laufey Valdimarsdóttir varð
fyrsti kvenstúdent íslenzkur. Tók
stúdentspróf frá Menntaskólan-
um í Reykjavík
árið 1910. Þekkt
ust mun hún fyr
ir kvenréttinda-
baráttu sína og
margskonar fé-
lagsmála- og
mannúðarstörf,
en auk þess gaf
hún sig við ljóða
gerð og rit-
störfum. Var lesið úr verkum
hennar í þessum þætti, og auk
þess dró Ölöf Nordal upp hug-
þekka mynd af sérstæðri, stór-
brotinni og tilfinninganæmri
konu, sem hreifst jafnt af fögr-
um hugsjónum sem fagurri nátt-
úru og listsköpun. — Þetta var
bezti þáttur, sem konur hafa
annazt í útvarpinu um langa
hríð.
Jónas Jónsson, kennari frá
Brekknakoti, talaði um daginn
og veginn á mánudagskvöld, og
væri synd að segja, að honum
væri ekki talsvert niðri fyrir.
Var þetta, að heita mátti, einn
allsherjar „heimsósómi", en af
því taginu, sem ekki er líklegur
til að hafa erindi sem erfiði. Ekki
af þeirri sök, að þar væri ekki
ýmislegt rétt og satt fram borið,
heldur vegna hins, að frekir
heimsósómar bera gjarnan í sér
sjálfseyðileggingarfrækorn. Þeg-
ar heimurinn fær of stóran
skammt af gangrýni í einu, hefur
hann tilhneigingu til að mynda
móteitur þvermóðsku og kæru-
leysis, þar sem aftur á móti hóf-
legri og hnitmiðaðri gagnrýni
kynni að orka nokkru til betri
vegar.
Um tvö atriði sérstaklega vil
ég lýsa mig sammála Jónasi. —
í fyrsta lagi, að brennivín sé
óhollara hjarta, lifur og heimil-
ishamingju en kartöflur og aðrar
íslenzkar landbúnaðarvörur, og í
öðru lagi, að árásarmenn og aðr
ir forhertir afbrotamenn eigi
ekki að fá að njóta þeirrar nafn-
leyndar, sem þeir hafa nú marg-
ir að skálkaskjóli. Það er ófært,
þegar fjöldi manns er lagður
undir grun og fordóma almenn-
ingsálitsins vegna slíkrar hlífðar
við afbrotamann, sem er auk
þess raunar of vafasamur vel-
gjörningur við hinn brotlega
mann, þegar öll kurl koma til
grafar.
í þættinum „Tveggja manna
tal“ þetta sama kvöld ræddi Sig-
urður Benediktsson við Svein
Benediktsson, framkvæmda-
stjóra. Stikla ég hér á stóru um
efni þess þáttar, enda var það
yfirgripsmikið. — Sveinn Bene-
diktsson fæddist í Reykjavík 12.
maí 1905, sonur Benedikts Sveins
sonar, skjalavarðar og alþingis-
manns, en hann var, sem kunn-
ugt er, einn af forustumönnum
í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
á fyrstu tugum aldarinnar (d.
1954). Aðeins fjögurra ára að
aldri var Sveinn sendur til sum-
ardvalar hjá ömmubróður sínum,
Ólafi Ólafssyni, hreppstjóra, í
Lindarbæ í Holtum, og var hann
þar síðan allmörg sumur og
vandist þá ýmis konar landbún-
aðarstörfum og kynntist hugsun-
arhætti og lífsviðhorfum bænda
og vinnufólks. Taldi hann sig
hafa haft mjög gott af þeim störf
um og kynnum bæði heilsufars-
lega og ekki síður andlega.
Á æskuheimili Sveins, að Skóla
vörðustíg 11, voru stjórnmál mik
ið rædd, enda báðir foreldrar
hans áhugasamir um þau mál.
Þangað komu menn eins og Ein-
ar Beneditksson, Bjarni frá Vogi,
Björn Kristjánsson, Sigurður
Eggerz o. fl. framámenn í ís-
lenzkum stjórnmálum þeirra
tíma, og ræddu hugðarefni sín
við föður hans.
Sveinn rakti nokkuð, hvernig
Reykjavík hefði þróazt úr 6000
manna bæ um aldamótin í 80—
85.000 nú. 1910 voru íbúarnir
um 11.000, og
taldi hann upp-
haf togaraút-
gerðar hérlend-
is 1907 hafa átt
drýgstan þátt í
þeirri fjölgun.
Fyrir 1914 var
mikið af dönsk-
um kaupmönn-
um hér á landi,
en í umróti og aðflutnings-
kreppu heimsstyrjaldarinnar
fyrri 1914—1918 varð þar gjör-
breyting á. Þannig seldi t. d.
Ditlev Thomsen, sem var vold-
ugasti kaupsýslumaður hér upp
úr aldamótum, allar eignir sínar
í Reykjavík (þar á meðal 10—14
^ Eftir hverju er beðið?
Það er mikið líf í tuskun-
um á íslandi. Eittt eða fleiri
félög og félagasamtök eru stofn
uð á hverjum degi og bendir
það til þess, að áhugi manna
sé sívakandi og baráttuvilji
mikill á nær öllum sviðum.
Eitt af þessum ágætu samtök
um, „Félag sjónvarpsáhuga-
manna“ hélt aðalfund í vikunni
og vonandi tekst félaginu betur
að ýta á eftir sjónvarpsmálinu
en hið gagnstæða.
Þótt margir hafi mikinn á-
huga á sjónvarpi er ég viss um
að enn fleiri hafi meiri áhuga
á ýmsum öðrum málefnum og
með tilliti til þess — og hlið-
sjón af fordæmum í félagastofn
unum — legg ég til, að næst
verði stofnuð samtök „Áhuga-
manna um varanlegt slitlag á
þjóðvegum og breiðari brýr á
ár og læki“. Kjörorð þess félags
ætti að vera: „Burt með beygj-
umar“ og á árlegum fjáröflun-
ardegi (sem kalla mætti
„Bremsuborðadaginn") mætti
selja merki með mynd af brot-
inni bílfjöður, en ágóðanum
skyldi varið til að bjóða vega-
málastjóra í bílferð út á land
til þess að kanna ástand veg-
hús i miðbænum) og flutti út ár-
ið 1916. 1914 var byrjað á hafn-
argerð í Reykjavík og fyrsta á-
fanga lokið 1917. Þótti það glæfra
fyrirtæki, kostnaðurinn varð um
2 milljónir króna, og óttuðust
margir, þeirra á meðal ofannefnd
ur stórkaupmaður, að með því
færðust Reykvíkingar of mikið í
fang.
En þótt breytingar væru stór-
stígar á þessum árum, taldi
Sveinn, og bar emnig föður sinn
fyrir því, að mestar breytingar
hefðu orðið í íslenzku þjóðlífi
eftir síðari heimsstyrjöldina. Þá
fyrst hefðu íslendingar orðið
raunverulegir þátttakendur í
vélaöld umheimsins. Þótt Sveinn
væri að sjálfsögðu ekki andvígur
hinni auknu tækni og framför-
um, sem vélamenningin hefur
haft í för með sér, sagði hann,
að ekki dygði að gera fólk að vél
mennum. Sérstaklega væri slæmt
ef tengsl fólks við átthagana
slitnuðu og þyrfti þá eitthvað að
koma í staðinn fyrir það. T. d.
þyrfti að gera meira að því en
nú er gert, að reykvísk æska
fengi hollt sumstarf.
Athyglisverð var sú uppá-
stunga Sveins — þótt vafalaust
séu ekki allir sammála henni —
að gera sauðkindina útlæga úr
öllu landnámi Ingólfs Arnarson-
ar og fá æskunni landið í hend-
ur til jarðræktar og skógræktar.
Á þessu landssvæði kvað hann
nú vera 25—30 þús. fjár (af 700
—750 þús. á öllu landinu) og ætti
að vera kleift að bæta viðkom-
andi bændum upp skaðann, með-
al annars með þeim peningum,
anna. — Eftir hverju er beð-
ið?
★ Flugáhugi
Þeir á Akranesi hafa stofn
að nýtt flugfélag, en þar var
ekkert flugfélag fyrir. Nefnist
nýja félagið Akraflug og hef-
ur það þegar farið vel af stað.
Er ekki ólíklegt að í framtíð-
inni verði flugleiðin mest not-
aða farartækið á Akranesleið-
inni.
En flugáhuginn er smitandi.
í gær frétti ég, að einhver
hreyfing væri í Mosfellssveit í
átt til stofnunar flugfélags. —
Mun það eiga að heita „Mosa-
flug“ (á ensku „MOSA Inter-
national Airways“).
Vantar verzlun
Og hér kemur eitt bréf úr
póstkassanum:
„Háttvirti Velvakandi:
Ég leyfi mér að skrifa fáein
orð um málefni, sem hefur vald
ið mér nokkurri furðu. Ég hef
búið við Háaleitisbraut hátt á
annað ár og er að mörgu leyti
ánægð með það. Hér er komin
hitaveita og helztu götu hverf-
isins hafa verið malbikaðar og
er ekkert nema gott um það
sem spöruðust vegna minnkaðra
útflutningsuppbóta á kindakjöt.
— Sagðist hann ekkert vita holl-
ara fyrir ungt fólk en vinna að
j arðræktarstörf um.
Að endingu minnti Sveinn á
það, að í Ulfljótslögum hefði ver-
ið bannað að sigla með gínandi
trjónu að landi, til að styggja
ekki landvætti. Á svipaðan hátt
yrðum við nú að gæta þess að
styggja ekki landvætti með því
að slíta tengsl við fortíð og ís-
lenzka gróðurmold. — Fróðlegt
viðtal.
Á þriðjudagskvöld flutti
Sveinn Ásgeirsson, hagfræðing-
ur, formaður Neytendasamtak-
anna, erindi, sem hann nefndi
„Þarft og óþarft". Hvatti hann
fólk til að reyna að gera sér sem
gleggsta grein fyrir því, hvað er
þarft og hvað er óþarft af vöru
þeirri, sem það kaupir í verzlun-
um og kaupa síðan helzt ekki
annað en það, sem það telur
þarft. Þar fór Sveinn illa að ráði
sínu gagnvart Sigurði, fulltrúa,
Magnússyni, því að spurningin:
„Hvað er þarft og hvað er ó-
þarft?“ hefði verið upplagt efni
í þáttinn „Spurt og spjallað“. Þá
hefðu hlustendur a.m.k. varla
þurft að barma sér yfir ágrein-
ingsleysi meðal samspjallenda.
Á miðvikudagskvöldvökunni
flutti Baldur Pálmason tvö fjalla
ævintýri frá frostavetrinum
mikla 1918, eftir Þorbjörn Björns
son á Geitaskarði í Húnaþingi.
Voru það prýðilegir frásöguþætt
ir. Gísli Kristjánsson, ritstjóri,
hóf erindaflokk um heiðabænd-
urna dönsku, og var fyrsti þátt-
urinn bráðfróðlegur og vel flutt-
ur, eins og Gísla er lagið. Vök-
unni lauk með því, að Egill Jóns-
son las ljóð og stökur eftir Eirík
Einarsson frá Hæli.
Þættina um daglegt mál ætti
að lengja. Þeir er úthlutað 5 mín-
útum í dagskránni. Vera má, að
útvarpið hafi ekki efni á lengri
að segja. En það er eitt sem
vantar og það eru verzlanir.
Að vísu er bráðabirgðaverzlun
nokkuð fyrir vestan Miklubraut
og er það drjúgur spölur eink-
um fyrir fólk með smábörn, að
ég tali nú ekki um í vondum
veðrum. Einnig eru nokkrar
smáverzlanir niður í Múlahverfi
sem virðast einungis vera ætl-
aðar fyrir það hverfi og er
næstum frágangssök að fara
þangað með barnavagn sökum
forar og annarra torfærna. Nú
kemur að kjarna málsins. Hér
á horni Háaleitisbrautar og
Safamrýar er í byggingu verzl-
unarhús og hygg ég að byrjað
hafi verið á því fyrir um það
bil tveimur árum. Er það mjög
stutt á veg komið. Ég sé ekki
að annað sé búið en að steypa
upp veggina. Ég hélt að þegar
mönnum eða félögum væri
veitt leyfi til slikra bygginga
settu borgaryfirvöld einhver
skilyrði um hve langan tima
það skyldi taka að Ijúka fram-
kvæmdum. Ég hef oft gengið
framhjá þessu væntanlega
verzlunarhúsi og oft ekki séð
þar neina hreyfingu. Ég er satt
að segja mjög undrandi á þess-
um seinagangi, því að þetta er
orðið mjög fjölmennt hverfi og
tímgi í þann þátt. — Mér dettur
í hug, hvort það mætti ekki fá
laghentan mann, til að líta á
senditæki útvarpsins og lappa
eitthvað upp á þau og skera síð-
an nokkurn tíma af þættinum:
„Hlustendur eru beðnir afsök-
unar.. . Er hvort tveggja, að
sá þáttur hefur aldrei náð telj-
andi vinsældum, og svo hitt, að
með því sparaðist tími til ann-
arra þátta, sem afskiptir verða í
dagskránni, og nefni ég þar fyrst
þáttinn um daglegt mál.
Á föstudagskvöld talaði Ólafur
Björnsson, læknir, um heilbrigð-
isþjónustu í sveitum. Var það
fróðlegt erindi, enda rakti Ólaf-
ur nokkuð sögu læknavísinda og
sjúkdóma hérlendis síðustu 200
árin. Fram að 1860 var hinn
mesti ólestur á læknaþjónustu
hér á landi, enda óðu þá uppi
sjúkdómar eins og holdsveiki,
sullaveiki og skyrbjúgur. Meðal-
aldur karla var þá 32 ár, en
kvenna 38 ár, og var þar að sjálf
sögðu mest um að kenna hinum
mikla barnadauða, en þá dóu,
kornung, 240 af hverjum 1000
lifandi fæddum börnum. Nú er
sambærileg tala 18 af hverjum
1000, og meðalaldur karla er kom
inn upp í 69 ár, en kvenna 73.
Má af þessu ljóst vera, hve stór
stígum framförum heilbrigðis-
þjónusta öll hefur tekið hér á
landi, þótt í stað áminnstra sjúk-
dóma, beri nú meir á öðrum og
þeim sízt óskaðvænlegri sjúk-
dómum. En þeir sjúkdómar hafi
eflaust einnig verið athafnasam-
ir þá, þó að bráðari sjúkdómar
hafi sjálfsagt oft rekið smiðshögg
ið á starfsemi þeirra vegna slæmr
ar aðbúðar almennings.
Ólafur Björnsson benti á, að
margt stendur enn til bóta varð-
„landsins forna fjanda“ farið
ustu meðal vor. Einkum væri
skortur héraðslækna út um land
ið að verða alvarlegt vandamál,
Framh. á bls. 27.
ég er viss um að allir íbúar
þess muni taka undir þá ósk
mína að byggingu verzlunar-
hússins yrði hraðað eins og
mögulegt er.
Svo er það annað sem mig
langar til að minnast á.
Hér í bæ eru margar verzl-
anir sem senda heim vörur. —■
Vegna verzlanahallærisins hér
skipti ég um tíma við eina
slíka. Vörurnar áttu að vera
komnar fyrir hádegi ef pantað
var fyrir hálf ellefu, en yfir-
leitt komu þær ekki fyrr en
hálf eitt til eitt. Ég bar fram
kvartanir út af þessu en enga
úrlausn fékk ég, en mér skiid-
ist að einungis væru farnar
tvær ferðir á dag með vörurn-
ar. Svo var það einn dag að
ég pantaði vörur klukkan hálf
tíu, en fékk þær ekki fyrr en
klukkan átta um kvöldið. Þá
var þolinmæði mín þrotin. Ég
álít að verzlanir sem ekki hafa
efni á að senda út vörur þær,
sem pantaðar eru hjá þeim, á
réttum tímum ættu ekki að
bjóða upp á slíka þjónustu eða
að minnsta kosti segja fólki eins
og er, í byrjun. Ekki veit ég
hvort þetta er algengt með slík
ar verzlanir, en ég vona að svo
sé ekki.
Með þökk fyrir birtinguna.
Húsmóðir við Háaleitisbraut."
6 v
12 v
24 v
Bosch
bakljós, ökuljós, stefnuljós
og bremsuljós.
BRÆÐURNIR ORMSSON h.f.
Vesturgötu 3. — Sími 11467.