Morgunblaðið - 08.04.1965, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 7. apríl 1965
Guðmundur Daníelsson skrifar ferðabréf
Bdkin heldur
og vinnur á
Rætt við Folmer Christensen
forstjóra forlagsins Fremad
BNGAN þarf að undra þótt
manni af minni gerð verði á
stundum reikað inn í hinar
stóru bókaverzlanir þessarar
borgar. Hverjir skrifa allar
þessar bsekur? Hverjir gefa
þær út? Síðari spurningunni
og nokkrum í viðbót íékk ég
skilmerkilega svarað, þegar
ég heimsótti Folmer Christen-
sen forstjóra í bókaforlaginu
Fremad, sem er einn stærsti
útgefandi Danmerkur. Erind-
ið var að fá hjá honum við-
tal fyrir Morgunblaðið um
danska bókaútgáfu, ástand og
horfur í þeirri grein menn-
ingarinnar. Ekki höfðum við
lengi mælzt við áður en ég
sannfærðist um, að þessi við-
mótsihlýi, skemmtilegi maður
vissi ekki aðeins allt um út-
giáfu og dreifingu bóka í Dana
veldi, heldur var hann og jafn
fróður um sömu efni í Finn-
landi, Svíþjóð og Noregi. Vi'ð-
tal okkar einskorðast því alls
ekki við hans eigið land, en
kemur víðar við.
Áður en Folmer Ohristen-
sen réðist til Fremad fyrir um
það bil tíu árum, hafði hann
um átta ára skeið verfð rit-
stjóri stærsta fagtímarits á
Norðurlöndum um bókaútgáfu
og bókasölu: „Det danske bog
marked“. Hann hefur starfað
á vegum danskrar bókaútgáfu
frá því hann var unglingur, í
33 ár samfleytt
*
Áður en við komumst fyrir
alvöru að efninu, segir Folm-
er Christensen meðal annars:
„Hin síðasta mikla mann-
kynsstyrjöld, sem olli stór-
breytingum á flestum sviðum,
umturnaði ekki síður gömlum
sfðum og reglum í heimi bók-
anna. f hernumdu löndunum
hófst sú þróun jafnvel áður
en stríðinu lauk. Almenning-
ur var þvingaður til að halda
kyrru fyrir inni á heimilum
sínum hin löngu kvöld í al-
myrkvuðum borgum landsins,
þar sem þýzka hernámsstjórn-
in refsaði fólkinu með út-
göngubanni. Þetta leiddi af
sér stóraukinn bókalestur, sem
hefur ha'ldizt alla tíð síðan.
Svartsýnismenn, sem töldu að
útvarp og sjónvarp yrðu skað
valdar bókmenntanna, hafa
ekki reynzt sannir spámenn.
öllu heldur hafa þessi tvö
nýju fjölmiðlunar- og
skemmtitæki á margan hátt
hlaðið undir og örvað áhug-
ann fyrir bókunum.
„Hver eru aðaleinkenni bók
sölunnar á síðustu árum?“
er fyrsta beina spurningin,
sem ég legg fyrir Folmer
Ohristensen.
,;í sem stytztu máli er það
einkum tvennt, sem setur svip
sinn á bóksöluna upp á síð-
kastið: Stórkostleg vasabóka-
útgáfa, sem í upphafi lagði
aðaláherzilu á skálðverk, en
hefur síðar fært út kvíarnar
og lagt undir sig fræðibækur
af öllu mögulegu tagi: svo
sem heimspeki, list, sagn-
fræði, stjórnmál, tækni og hag
nýt fræði margs konar. Þessi
mikli fjöldi ódýrra bóka, hafa
aflað bóksölunum margra
nýrra viðskiptavina, ekki sízt
úr hópi unga fólksins, sem
ekki hefur efni á að kaupa
bækur í venjulegri útgáfu. í
raun og veru getur nú hver
sem er eignazt gott og gilt
bókasafn, saman sétt af sígild
um skáldverkum, menningar
sögulegum bókmenntum og
ritum nútímahöfunda — fyrir
aðeins nokkur hundruð krón-
ur.
Hitt aðaleinkennið á bók-
sölunni er stærra í sni'ðum,
því að hér er átt við stórar
dýrar útgáfur skreyttar úr-
vals myndum og litprentun,
verk sem spanna yfir öll svið
menningarinnar, í alþýðlegri
framsetningu, sem er sniðin
við hæfi flestra. Hin efnahags
lega velmegun, sem hér hefur
ríkt um skeið, er auðvitað
grundvöllurinn undir markaðs
möguleikunum fyrir útgáfur
af þessu tagi, en annars má
bæta því við, a'ð þrátt fyrir
fburðinn og tæknilega full-
komnun þessara bóka, er verð-
ið á þeim furðulega lágt. Þetta
er að þakka byltingarkenndri
þróun í aiþjóðlegri samvinnu
útgáfufyrirtækja í mörgum
löndum, einnig norrænna út-
gefenda inmbyrðis. Þeir prenta
einfaldlega í félagi hinar dýru
litprentuðu arkir og síðan er
textinn settur inn á því tungu-
máli, sem við á, í þann hluta
upplagsins, sem selja á í við-
komandi landi.“
„Er forlagið Fremad með í
þessari alþjóðlegu samvinnu?"
„Ég vil leyfa mér að segja,
að við hérna í Danmörku vor-
um meðal landnemanna á
þessu sviði og að við höfum
sént inn á danskan bókamark
að mikið magn af fræðandi
bókum um margar mismun-
andi greinar. Ein hinna síð-
ustu er stór dýrafræði upp á
600 síður, með meira en þús-
und myndum: „Fremads store
Dyrebog", sem til þessa hef-
ur verið prentuð 40 þúsund
eintökum, og kostar aðeins
28,75 krónur. Reyndar var það
einnig forlagið Fremad, sem
hleypti af stokkunum fyrstu
nútíma vasabókaseríunni með
skáldsögur: „Fremads Fblke-
byrjáði að koma út árið 1932,
og til þessa dags eru komnar
út í honum 130 bækur, með
samanlögðum eintakafjölda
allt að 5 milljónum."
„Hversu margar bækur gef-
ur Fremad út á ári?“
„Árið sem leið gáfum við
út 10 bækur, skáldverk,
ferðabækur, sérfræðibækur
og barnabækur, og mikill
meiri hluti þeirra var ritað-
ur af útlendum höfundum. í
„Fremads folkebibliotek“
(vasabókaútgáfunni) höfum
við meðal annars gefi'ð út bæk
ur eftir íslendingana Gunnar
Gunnarsson og Kristmánn
Guðmundsson. Þriðji höfund-
urinn, hálf-íslenzkur (móðir
hans er íslenzk) er hinn ungi
Knud Barnholdt, sem fékk
sína fyrstu bók „Kontrakten"
gefna út á dönsku á forlagi
Odds Björnssonar á Akur-
eyri."

„Hvaða stór bókaforlög önn
ur eru hérna í Danmörku?"
„Hið stærsta þeirra er Gyld
endal, sem var stofnað árið
1770. Þetta foriag gefur út 400
til 500 bækur á ári, og hefur
meðal annars forustuna í út-
gáfu danskra skáldrita, og í
útgáfu skólabóka keppi-r Gyld
endal um fyrsta sæti vi'ð Jul.
Gellerups Forlag, sem næst-
um eingöngu gefur sig að
kennslu- og skólabókum. Bkk-
ert danskt forlag hefur tekið
jafn skjótum vexti sem „Poli-
tikens forlag", sem eftir stríð-
ið hefur komizt í fremstu röð
með útgáfu á sérhæfðum fag-
bókum og handbókum, sem að
ytra útliti líkjast hver ann-.
arri og eru ódýrar. Sama for-
lag hefur einnig náð metsölu
í margra binda sagnfræðiverk
um, bókmenntasögu og lista-
sögu.“
„Hversu mörg bókaforlög
fyrir finnast í Danmörku?"
„f sambandi danskra bóka-
útgefenda eru 57 félagar. Sam
bandið var stofnað 1837. Að-
eins örfá bókaforlög standa
utan sambandsins."
„Getið þér sagt mér, Folm-
er Ohristensen, hvað m.argar
bækur eru gefnar út á ári í
Danmörku?"
„Jiá, um það eru færðar
mjög nákvæmar skýrslur, og
þaer sýna að til dæmis árið
1964 hafa komið út 3709 bæk-
ur. Þar af voru 977 þýddar
úr erlendum málum, flestar
enskar eða amerís'kar."
„Hvað er að segja um bóka
útgáfuna í Svíþjó'ð, Finnlandi
og Noregi?"
„í þessum löndum hefur
þróunin lagst í sömu farvegi
og hjá okkur, í aðalatriðum. í
Finnlandi hefur bókasala í
seinni tíð aukizt risaskrefum,
enda höfðu' Finnar ekki áður
jafn ræktaðan akur á því sviði
eins og til dærnis í Danmörku.
En þar sem bókaforiög eru
fremur fá í Finnlandi, líklega
tæplega tuttugu, sem nokkuð
kveður að, þá eru rnörg þeirra
Folmer Christensen opnar með ræðu dönsku bókasýninguna
í Listamannaskálanum í Reykjavík 1955.
mjög stór. Werner Söder-
ström OY í Helsingfors, sem
rekur prentsmi'ðjur sínar og
bókband í smábænum Borgá,
er stærsta bókaforlag á Norð-
urlöndum, gefur árlega út
650 bækur. Fast starfslið for-
lagsins er 1100—1200 manns.
Að einu leyti er talsverður
munur á ásigkomulagi bóka-
útgáfunnar hjá okkur og hin-
um norðurlandaþjóðunum.
Eintakafjöldi skáldsagna, eink
um heima-höfunda, er tals-
vert hærri hjá þeim en okk-
ur. Það er ekki sjaldgæft að
skáldsögur í venjulegri útgáfu
í þeim löndum séu prentaðar
í 20.000 eintökum, og oft enn
fleiri.
Annars er athyglisver'ðast
umræðuefni okkar bókaút-
gefenda um alla Skandinavíu
um þessar mundir það, að yfir
völdin í Svíþjóð hafa nú bann
að fast útsöluverð á bókum,
en sú nýskipan hefur hvergi
þekkst áður, nem.a í Kanada.
Þetta mun óhjákvæmilega
leiða til svo róttækra skipu-
lagsbreytinga í sænskri bóka
útgáfu, að engin leið er í svip-
inn áð gera sér ljósa grein
fyrir afleiðingunum."
„Seljið þér mikið af dönsk-
um bókum á íslandi?"
„Við höfum skínandi góða
samvinnu við „Innkaupasam-
band bóksala h.f.“ og er for
stjóri þess, Grímur Gís'lason,
góður vinur minn. Við vitum
allir að íslendingar eru mestu
bókalesendur heimsins, og við
Danir erum mjög ánæg'ðir með
að þeir skuli enn í dag sýna
lifandi áhuga fyrir bókum á
dönsku máli.“
„Hafið þér nokkum tíma
verið á ísilandi, Folmer Christ
ensen?"
„Já, þrisvar sinnum. Fyrir
mörgum árum tók ég þátt í
rannsóknarleiðangri Lauge
Kochs til Grænlands og heim
sótti það sumar bæði Reykja-
vík og Akureyri. Ást mín á
íslandi og ekki sízt íslenzkum
sbáldskap á annars rætur sín
ar að rekja alla leið til barn-
æsku minnar. Ég er fæddur
á Suður-Jótlandi, og á næsta
bæ bjó þá um tíma, þegar ég
var smádrengur, ungur Islend
ingur, sem gekk á lýðháskól-
ann í nágrenninu, — nafn
hans er Gunnar Gunnarsson.
Á tímum fyrri heimsstyrjald-
arinar bjó fa’ðir minn eitt ár
í Reyikjavík, þar sem hann
var með í að stofna fyrstu
smjörlíkisverksmiðju á ís-
landi. Hann gaf mér eftir
heimkomuna íslenzka svipu
fagurlega silfurbúna. Sjálfur
hafði hann fyrst notað hana
á fjórtán daga ferð sinni inn
í öræfin, áður en hann hélt
til Danmerkur á ný. Og nú
hangir svipan uppi á vegg
heima hjá mér, uppáhalds
minjagripurinn minn, fágæt-
ur og fagur.“
„Hvenær heimsóttuð þér ís
land síðast?"
„Það var árið 1955, þegar
danska bókaútgefanda sam-
bandfð sendi mig til Reykja-
víkur til þess að skipuleggja
danska bókasýningu í Lista-
mannaskálanum. Það var
stærsta bókasýning danskra
bóka, sem sýnd hefur verið
utan landamæra Danmerkur.
Mér hlotnaðist sá mikli heið-
ur að fylgja forsetanum, Herra
Ásgeiri Ásgeirssyni, um sýn-
ingarsalinn, og varð furðu-
lostinn yfir hinni fjölbreyttu
og djúpstæðu þekkingu hans
á dönskum bókmenntum. Ég
minnist ennþá með gleði og
þakklæti hins ósvikna áhuga,
sem fslendingar almennt
sýndu dönsku bókunum, og
jafnoft ver'ður mér hugsað til
hinnar glöðu og óþvinguðu
samvinnu við mína íslenzku
starfsbræður, þá Grím Gísla-
son og Oliver Stein. Ég kynnt
ist einnig Pétri Ólafssyni för
stjóra ísafoldar, Helga Sæ-
mundssyni ritstjóra og mörg-
um fleirum.
Tími minn leyfði mér ekki
að skoða mikið af stórbrotinni
náttúru landsins, en það sem
ég sá hafði varanleg og ómet-
anleg áhrif á mig. Já, ég væri
fús til að heimsækja enn einu
sinni ýðar fagra eyland, þó
það væri strax á morgun."
Kaupmannah. 1. apríl 1965
Guðmuntdur Dgníelsson.

J

I
I
1
I
I
I
'
1
(
'
1