Morgunblaðið - 19.10.1965, Blaðsíða 17

f| Þriðjudagur 19. október 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
ÁÐUR en éj gerf grein fyrir
fjárlagafrumvarpina fyrir árið
1966, sem nú er til fyrstu um-
ræðu, mun ég að venju, í stórum
dráttum skýra frá afkomu ríkis-
ejóðs árið 1964 <*g jafnframt
vikja nokkuð að horfum á yfir-
standandi ári.
Afkoma
ríkissjóðs 7964
Á árinu 1964 varð mikil breyt-
ing til hins verra á afkomu ríkis
sjóðs. Um alllangt árabil hafði
greiðslujöfnuður verið hagstæð-
ur og var afkoma ríkissjóðs eink
um mjög góð á árunum 1962 og
1963, en fyrra árið varð 161.6
millj. kr. greiðsluafgangur og
síðara árið 138.9 millj. kr.
£ieiðsluafgangur. Gerði sú hag-
Magnús Jónsson flytur fjárlagaræðu sína á Alþingl í gær.
Fjárlagaræða
IVfagiMÍsar Jónssonar fjármálaráðherra á Alþingi
stæða afkoma ríkissjóði kleift í
senn að leggja allverulegt fé
fram til þess að grynna á
ógreiddum ríkisframlögum, m.a.
til hafnargerða og sjúkrahúsa og
jafnframt í fyrsta sinn að leggja
fé í Jöfnunarsjóð ríkisins, til
þess að mæta halla á erfiðleika-
árum. Voru í því skyni lagðar
til hliðar 100 millj. kr. Leiðir af-
koma ríkissjóðs árið 1964 glöggt
í ljós, hversu hyggileg sú ráð-
stöfun var, Hinn hagstæði ríkis-
búskapur síðustu ára, hefur verið
einn jákvæðasti þáttur efnahags-
kerfisins, enda skiptir greiðslu-
hallalaus ríkisbúskapur mjög
miklu máli í þeim efnum. Fjár-
lög hafa af margvíslegum ástæð-
um hækkað mjög mikið ér frá
óri, og hefur fjármálaráðherra
hvað eftir annað varað við ó-
heillavænlegum afleiðingum óhóf
legrar kröfugerðar á hendur rík-
issjóði. Hins vegar er því ekki
að leyna, að hinn hagstæði
greiðslujöfnuður ríkissjóðs síð-
ustu árin, hefur gert fjármála-
ráðherra erfiðara um vik að
spyrna gegn ýmiss konar nýjum
kröfum á hendur rikissjóði, þar
eð menn hafa talið, að hér væri
um óþarfaúrtölur að ræða. Sú
aðferð að miða tekjur ríkissjóðs
alltaf við hið mesta góðæri og á-
ætla ekkert fyrir vanhöldum,
hlaut að hefna sin, enda reyndist
órið 1964, alvarleg og dýrkeypt
áminning.
Greiðsluhalli ríkissjóðs á ár-
inu 1964 var samtals 220.7 millj-
ónir kr. Þar að auki varð á ár-
inu lækkun á geymdu innheimtu
fé um rúmar 32 millj. kr. Þannig
að sé notuð aðferð Seðlabankans
við ákvörðun greiðslujafnaðar,
þá var greiðsluhalli á árinu sam-
tals 253.2 millj. kr.
Heildartekjur ríkissjóðs árið
1964 voru í fjárlögum áætlaðar
2696 millj. kr., en urðu 3009
millj. kr. og fóru þannig 313
millj. kr. fram úr áætlun, eða
16.1%. Árið 1963 fóru þær 17.3%
fram úr áætlun. Munar þar mest
um IVz viðbótarsöluskatt, sem á
var lagður eftir að fjárlög voru
afgreidd, til þess að mæta sér-
stökum þörfum, sem síðar verður
vikið að. Tekjur af rekstri ríkis-
stofnana urðu 47 millj. kr. undir
óætlun, m.a. vegna þess, að nokk-
uð dró úr vindlingaslu Áfengis-
og tóbaksverzlunarinnar og
vegna hins, að tekjuáætlun fyrir
stofnunina var óeðlilega há. Aðr-
ar tekjur fóru yfirleitt fram
úr áætlun, en þó ekki að sama
skapi og undanfarin ár. Innflutn-
ingsverðmætið, án skipa og flug-
véla, óx um 8.3% árið 1964, en
um 19.1% árið áður. Hér gætir
bæði áhrifa tollalækkunarinnar
og mettunar markaðarins á sum-
um sviðum. Aðflutningsgjöld í
heild fóru því aðeins 7 % fram úr
áætlun 1964, eða 113 millj. kr., en
árið 1963 rúmlega 200 millj. kr.
í>ar af fór gjald af innfluttum ingsuppbóta á landbúnaðarafurð
bifreiðum og bifhjólum 2914
millj. kr. fram úr áætlun 1964,
en 58% millj. kr. árið 1963.
Stimpilgjöld fóru 15 millj. kr.
fram úr áætlun, tekju- og eignar-
skattur rúmlega 4 millj. kr. og
aukatekjur tæplega 4 millj. kr.
Af vegalögum leiddi, að tekjur
til ríkissjóðs af bifreiðaskatti og
innflutningsgjaldi af benzíni
falla niður, þó að þær væru ráð-
gerðar í fjárlögum, en gjöld til
vega á 13. gr. A falla einnig að
miklu leyti niður. Heildargjöld
voru í fjárlögum áætluð 2677
millj. kr., en urð,u 3268 millj.
kr. og fóru því 591 millj. kr. fram
þau útgjöld, er lögð voru á ríkis-
úr áætlun, eða 22%. Árið 1963
Fyrri hluti
fóru þau 12.2% fram úr áætlun.
Munar þar einnig mest um þau
útgjöld, er lögð voru á ríkissjóð
eftir að fjárlög voru afgreidd,
og hinn sérstaki söluskattur átti
að mæta, svo sem nú skal nánar
að vikið.
Úfgjöld lögð á
ríkissjóð eftir
afgreiðslu fjárlaga
Með lögum nr. 1 frá 1964 var
gert ráð fyrir veigamikilli nýrri
aðstoð við sjávarútveginn. Sam-
kvæmt þeim lögum varð ríkis-
sjóður fyrir nýjum útgjöldum á
árinu 1964, sem hér segir:
Greiddur var hagræðingar-
styrkur til frystihúsa, að upphæð
43 millj. kr. Veittir voru nýir
styrkir til togaraflotans, er námu
51 millj. kr. Greiddar voru til
fiskileitar 4 millj. kr. og upp-
bætur á fiskverð 59,5 millj. kr.
og loks mótframlag gegn fram-
lagi sjávarútvegsins til Fiskveiða
sjóðs rúmar 34 millj. kr. Þá var,
með lögum nr. 2 frá 1964, ákveð-
in hækkun á bótum almanna-
trygginga, sem kostaði ríkis-
sjóð á árinu 26,8 millj. kr. Sam-
tals var hér um útgjaldaauka
að ræða, sem nam 218.4 millj.
kr. Til þess að mæta þessum nýju
útgjöldum, var söluskattur
hækkaður um 2V2% og gaf sá
tekjuauki ríkissjóði 248.8 millj.
kr. Þótt hér hafi verið umfram-
tekjur 30.4 millj. kr. bætti það
ekki hag ríkissjóðs umfram áætl
un fjárlaga, því að í Ijós kom, að
niðurgreiðslur höfðu verið van-
óætlaðar um 55 millj. kr.
Þeir útgjaldaliðir fjárlaga, sem
langmest fóru fram úr áætlun á
árinu, voru framlög til niður-
ir. Urðu umframgreiðslur á
þessum liðum samtals um 188
millj. kr. Niðurgreiðslur á vöru-
verði voru auknar mjög verulega
á árinu 1964 í því skyni að halda
niðri verðlagi. Svo sem kunnugt
er var vísitölutrygging á laun
aftur upp tekin með júnísam-
komulaginu við verkalýðsfélcj;-
in. Námu viðbótarútgjöld rriia-
sjóðs, vegna hækkaðra niður-
greiðslna síðari hluta árs 1964,
um 68 millj. kr. Var gerð tillaga
um að afla fjár, til þess að
standa straum af þessum mikla
útgjaldaauka í sambandi við
hækkun söluskatts á síðasta
þingi, en þar sem verkalýðsfélög
in töldu þá fjáröflun brjóta í
bága við júnísamkomulagið, var
fallið frá þeirri tillögu, en afleið
ingarnar birtast að sjálfsögðu
í auknum greiðsluhalla, svo sem
fjármálaráðherra varaði við.
Samtals kostuðu niðurgreiðslur
á vöruverði ríkissjóðs á árinu
1964 363,8 millj. kr. Voru rúmar
206 millj. af þeirri fjárhað nið-
urgreiðsla á mjólkurafurðum.
Útflutningsuppbætur á landbún-
aðarafurðir hækkuðu mjög á ár-
inu, og urðu 217.3 millj. Stafar
hækkunin bæði af verðhækkun
þessara vara á innanlandsmark
aði og auknum útflutningi, eink-
um mjólkurafurðir, en söluverð
þeirra á erlendum markaði er
mjög óhagstætt. Útflutningsupp-
bætur á kjötafurðir urðu 77.3
millj. kr., en 139.9 millj. kr. á
mjólkurafurðir
Umframgreiðslur á
eignahreyfingum
Helztu umframgreiðslur á
eignarhreyfingum voru þessar:
Til þess að gera Ríkisábyrgða
sjóði kleift að standa undir
greiðslum vanskila á ábyrgðalán
um, var sjóðnum veitt lán, að
upphæð 41,7 millj. kr. Nam þá
framlag ríkissjóðs til Ríkis-
ábyrgðasjóðs á árinu alls 87.7
millj. kr. Vegna sérstakra örðug-
leika og óhappa á atvinnusvið-
inu, sem ýmis byggðarlög urðu
fyrir á árinu, veitti ríkissjóður
Atvinnubótasjóði 10.5 millj. kr.
aukaframlag, og varð heildar-
framlag ríkissjóðs til Atvinnu-
bótasjóðs á þessu ári þannig 20.5
millj. kr., sem er hæsta framlag
til sjóðsins á einu ári. Til um-
bóta á húseigninni Borgartúni 7,
þar sem margar ríkisstofnanir
hafa nú aðsetur sitt, var varið
8.3 millj/ kr. og auka varð rekst-
ursfé ríkisstofnana á árinu um
25.7 millj kr. Þá voru veitt lán
um 12 millj. kr., að,allega Raf-
magnsveitum ríkisins.
Af greiðsluafgangi ársins 1963
var um þriðjungi ráðstafað á
árinu 1964, eða tæplega 45 millj.
greiðslna á vöruverði og útflutn- kr., þar af 19.9 millj. kr. til
sjúkrahúsa, 20 millj. kr. til hafn-
argerða og 4.9 millj. til Atvinnu-
bótasjóðs.
Greiðsluhalli ríkissjóðs árið
1964 og ráðstöfun hluta af
greiðsluhagnaði ársins 1963, olli
því, að aðalviðskiptareikningur
ríkissjóðs í Seðlabankanum var
yfirdreginn um 221 millj. kr. um
síðustu áramót, en 64 millj. kr.
innstæða var á honum í árs
byrjun.
Aðrar umfram-
greiðslur og
orsakir þeirra
Hér skal í stuttu máli gerð
grein fyrir öðrum umframgreiðsl
um á árinu og orsökum þeipra.
Alþingiskostnaður fór 8,2 ínillj.
fram úr áætlun. Er meginástæða
sú, að eftir að fjárlagaáætlun
var samin, voru sett ný lög um
þingafararkaup alþingismanna.
Var jafníramt ákveðið, að þau
lög skyldu gilda varðandi síðari
helming ársins 1963 og færðust
þau útgjöld á árið 1964. Reyndist
iþingfararkaup því vanáætlað um
4 millj. kr. Laun annarra starfs-
manna voru einnig of lágt áætl-
uð, og ennfremur útgáfukostn
aður Alþingistíðinda og viðhalds
kostnaður og eftirlaunagreiðslur.
Útgjöld vegna Stjórnarráðsins
urðu 9.4 millj. umfram áætlun.
Stafa 2.5 millj. kr., af þessari
fjárhæð, af launahækkunum, 1.3
millj. vegna kostnaðar við kjara
samninga, 1 millj. vegna kostnað
ar við Ráðherrabústað á Þing-
völlum, og 3.5 millj. kr. vegna
vanáætlunar. Er reyndin sú, að
um margra ára skeið hefur kostn
aður við Stjórnarráðið ætíð ver-
ið áætlaður of lágt, og því árlega
farið verulega fram úr áætlun.
Eru þau vinnubrögð að sjálf
sögðu á engan hátt til góðs, því
að afleiðingarnar hljóta að koma
óheillavænlega í ljós eftir á með
umframgreiðslum, sem gefa al-
menningi ástæðu til að draga
þær ályktanir, að minna hóf sé
í útgjöldum til Stjórnarráðsins
en til annarra ríkisþarfa, en því
fer fjarri. Utnríkismál fóru 1.8
millj. kr. fram úr áætlun, vegna
ýmissa útgjaldahækkana, sem
urðu eftir samþykkt fjárlaga.
Umframgreið.slur á 11. gr. A
til dómsmála, urðu 10.8 millj
Stafar svo að segja öll þessi upp-
hæð af auknum tilkostnaði við
Landhelgisgæzluna, eða 9.6 millj
kr. Hagnaður Bifreiðaeftirlitsins
var 2 millj. umfram áætlun, en
reksturskostnaður sýslumanna-
embætta 2 millj. umfram áætlun
Kostnaður við innheimtu tolla
og skatta, reyndist 10.4 millj. kr.
umfram áætlun. Kostnaður við
tollgæzlu varð 2 millj. kr. um-
fram áætlun, en aðalumfram-
greiðslan 7.7 millj. kr. var vegna
vanáætlunar á kostnaði við
skattstofur. Það er ótvírætt, að'
sú skipulagsbreyting að leggja
niður allar skattanefndir, en
setja í þess stað upp stór skatt-
umdæmi með sérstökum skatt-
stofum, hefur verið til mikilla
bóta varðandi alla starfshætti í
sambandi við skattálagningu og
skatteftirlit. Það hefur hins veg-
ar komið í ljós, að upphaflegar
áætlanir um mjög verulegan
beinan útgjaldasparnað af þess-
um sökum hafa ekki verið raun-
hæfar. Eru reyndar sífellt að
falla til ný verkefni, sem lögð
eru á skattstofurnar. Skattstof-
urnar verða að hafa þeim mann-
afla á að skipa, að þær geti með
eðlilegum hraða unnið úr skatt-
framtölum, m.a. til þess að út-
svarsálagning þurfi ekki að tefj-
ast, og ennfremur þurfa þær að
geta unnið að viðhlítandi eftir-
liti með íramtölum og rannsókn
skattamála. Það hlaut að taka
nokkurn tíma að fastmóta þetta
nýja skipulag, enda er það naum-
ast enn farið að verka, svo sem '
til er ætlazt. Mun ég síðar víkja
að skattamálunum í einstökum
atriðum og skatteftirlitinu, en
það þýðir ekki að blekkja sig
með óraunhæfum tölum í því
sambandi.
Útjöld vegna heilbrigðismála
stóðust áætlun. Vegna skipulags-
breytinga á vegamálaframlögum,
verður samanburður á þeirri
grein óraunhæfur, þar er ekki
umframgreiðslur um að ræða, og
verður nánar gerð grein fyrir
þeim samanburðartölum í sam-
bandi við meðferð ríkisreiknins.
Samgöngur á sjó hafa farið
óhugnanlega fram úr áætlun, eða
20.6 millj. kr. Er þar um að ræða
reksturshalla á Skipaútgerð rík-
isins. Er skipan þeirra mála al-
gerlega óviðunandi og mun ég
síðar víkja nánar að framtíðar-
horfum í því efni. Vita- og hafn-
armál stóðust áætlun, en útgjöld
til flugmála sýna 8.1 millj. kr.
umframgreiðslu. Raunveruleg
umframútgjöld eru þó ekki nema
um 3 millj. la-„ því að um 5
millj. kr. eru fyrningar, sem ekki
koma til útgjalda, og eru aðeins
bókhaldsatriði. Hafa verið bók-
færðar fyrningar þessar hjá flug-
málastjórninni um allmargra ára
skeið, sem gefur villandi mynd,
þar sem ekki er um neina fyrn-
ingagreiðslur að ræða. Mun
þessu verða breytt, því að ekki
er um hliðstæðar bóhaldsfyming
ar að ræða hjá öðrum fram-
kvæmdastofnunum ríkisins. Veð-
urþjónustan fór lítið eitt fram úr
áætlun og ennfremur Skipaskoð-
un ríkisins, sem fyrst og fremst
stafar af því, að skipaskoðunar-
gjöld urðu 900 þús. kr. lægri en
áætlað var í fjárlögum.
Útgjöld til kennslumála urðu
5.5 millj. kr. undir áætlun, en
útgjöld á 14. gr. B til safna og
listastarfsemi, urðu 1.8 millj. kr.
umfram áætlun, sem fyrst og
fremst stafar af auknum kostnaði
á ýmsum rekstrarliðum. Útgjöld
til kirkjumál| reyndust 1.1 millj.
kr. undir áætlun.
Útgjöld vegna landbúnaðar-
mála urðu 9.4 millj. kr. umfram
áætlun. Er meginorsökin sú, að
jarðræktarframlög fóru 6.3 millj.
kr. fram úr áætlun, vegna meiri
jarðræktarframkvæmda en gert
hafði verið ráð fyrir. Ennfrem-
ur varð að greiða styrki til fram
ræslu^ 1.9 millj. kr. umfram
áætlun. Kostnaður við sauð-
fjárveikivarnir varð 500 þús.
kr. umfram áætlun og ýmsir aðr
ir útgjaldaliðir á 16. gr. A 700
þús kr. umfram áætlun.
Framlög til sjávarútvegsmála
á 16. gr. B, urðu 14 millj. kr. um-
fram áætlun. Kostnaður við fiski
leit varð 6.6 millj. kr. hærri en
gert hafði verið ráð fyrir, og
framlög til Aflatryggingasjóðs
voru vanáætluð um 6.4 millj. kr.
Ennfremur fór kostnaður við
fisk- og síldarmat 1 millj. kr.
fram úr áætlun.
Framlög til iðnaðarmála urðu
400 þús. kr. undir áætlun. Fram-
lög til raforkumála stóðust áætl-
un og framlög til rannsókna í
þágu atvinnuveganna urðu 1.5
millj. kr. undir áætlun.
Afkomuhorfur
ríkissjóðs 1965
Þá skal ég í stuttu máli víkja
að horfunum um afkomu ríkis-
sjóðs á árinu 1965. Er útlitið, því
miður, engan veginn gott, og all-
ar líkur til að mjög verulegur
greiðsluhalli verði einnig hjá
ríkissjóði á þessu ári. Undanfar-
Framhald á bls. 21