Morgunblaðið - 19.10.1965, Blaðsíða 23

23
| I*riðjudagur 19. október 1965
í-------------------------
— Fjárlagaræðan
♦ Framhald af bls.21
byggingar héraðssjúkrahúsa og
ríkisspítala, er hækkað um sam-
tals 3.2 milljónir, miðað við raun
verulega fjárveitingu á yfirstand
endi ári. Mun að auki verða að
gera sérstakar ráðstafanir til að
j afla fjár, vegna byggingar Lands
; apítalans, og fyrirsjáanlegt er,
i að vangoldin framlög ríkissjóðs
i til sjúkrahúsa, munu aukast mjög
* á næsta ári, einkum vegna Borg-
ersjúkrahússins í Reykjavík, en
í borgaryfirvöldin gera ráð fyrir
i að verja til byggingar þess um
; 100 millj. kr. á yfirstandandi og
j næsta ári. Þá er og fyrirsjáan-
legt á næstunni stórátak, vegna
byggingar Kleppsspítalans. En
Vegna fjárhagsörðugleika ríkis
•jóðs nú, verða ekki í fjárlögum
næsta árs gerð nein ný átök til
að leysa þann vanda, en lengi
verður því ekki frestað.
Geigvœnlegt tap
Skipaútgerðarinnar
Reksturshalli Skipaútgerðar
ríkisins hefur vaxið svo geigvæn
lega síðustu árin, að við það
verður með engu móti unað leng-
ur. Fjárveiting til að greiða rekst
tirshalla Skipaútgerðarinnar var
hækkuð um 6 millj. kr. í fjárlög-
um yfirstandandi árs, en því fer
víðs fjarri, að sú 24 millj. kr.
íjárveiting nægði til greiðslu
reksturshallans. Varð hallinn
í 1964 tæpar 38 millj. kr., horfur
á, að hann verði svipaður í ár,
©g í fjárhagsáætlun Skipaútgerð-
erinnar var hallinn á næsta ári
éætlaður 35.6 millj. Skipulags-
breytingar á rekstri þessa fyrir-
tækis verður ekki lengur skotið
á frest. Víðtækar athuganir hafa
íarið fram á rekstri Skipaút-
gerðarinnar siðustu árin og hafa
hagsýslusérfræðingar talið auðið
•ð draga mjög verulega úr
rekstrarhallanum. Forstjóri
Skipaútgerðarinanr hefur verið á
nnnarri skoðun í sambandi við
þær tillögur, og ekki hefur tekizt
•ð fá fram neinar skipulags-
breytingar. Nú enn einu sinni er
.eérstök nefnd að athuga úrræði,
til lausnar þessu mikla vanda-
máli. Er tillagna þessarar nefnd-
•r að vænta, áður en fjárlög
verða endanlega afgreidd. En
það er ákveðið min skoðun, að
©viðunandi sé að eyða fjármun-
wm ríkissjóðs á þennan hátt, og
verði að finna úrræði, til þess að
gegna hlutverki Skipaútgerðar-
innar með miklu minni tilkostn-
•ði. í frumvarpinu er fjárveiting
til Skipaútgerðarinnar áætluð
hin sama og í fjárlögum þessa
érs.
Hafnir og flugvellir
Greiðslur af hafnarlánum
hækka um tæpar 5 millj. kr. Og
eru þá útgjöld á þessum lið orðn-
•r 16.8 millj. kr. Er hér um að
ræða árgjöld af lánum, vegna
landhafnanna og Þorlákshafnar,
en í Þorlákshöfn hefur verið ráð-
Izt í mjög kostnaðarsama hafn-
•rgerð, sem út af fyrir sig er
nauðsynleg sem eina viðhlítandi
höfnin á Suðurlandsundirlend-
inu, en sem því miður hefur ver-
ið hafizt handa um að gera, án
þess að nokkur fjárhagsgrund-
völlur væri til staðar. Hafa þvi
árgjöld af lánum hafnargerðar-
innar fallið á ríkissjóð. Er óum-
flýjanlegt að koma viðhlítandi
•kipulagi á fjárhagsmálefni þess
erar hafnargerðar sem allra fyrst.
Þar eð fjáröflun til hafnargerða
hefur verið tekin inn í fram-
kvæmdaáætlun ríiksins, nú síð-
wstu árin, hefur að þeim málum
verið unnið á miklu auðveldari
hátt, fjárhagslega, fyrir sveitar-
félögin en áður. En engu að síð-
ur eru þó fjárhagsmálefni
margra hafnargerða á landinu
etórt og sívaxandi vandamál, sem
ekki verður lengur skotið á frest
•ð gera sér grein fyrir. Virðast
vaxandi erfiðleikar á því, að
sveitafélög á ýmsum stöðum á
landinu geti risið undir hluta
•ínum af stofnkostnaði við hafn-
•rgerðirnar. Leiðir það til vax-
andi vanskila á hafnarlánum,
sem falla þá á ríikssjóð, vegna
ríkisábyrgðanna. Hefur ráðherra
hafnarmála, eftir tilmælum mín-
um, ákveðið að láta í ve'tur fram-
kvæma heildarathugun á þessu
vandamáli, því að ekki tjóar að
halda áfram á þéssari braut, held
ur verður að gera sér grein fyr-
ir því, hvort óumflýjanlegt sé
að auka aðstoð ríkisins við hafn-
argerðir á vissum stöðum, þar
sem óhjákvæmilegt er talið að
byggja höfn, en tekjumöguleik-
ar hafnarinnar litlir á næstu ár-
um, og geta sveitafélaganna ekki
nægileg.
Talið er auðið að lækka all-
verulega fjárveitingu til greiðslu
viðhaldskostnaðar við Reykja-
víkurflugvöll, en ekki þótti sann
gjarnt að lækka sem þessu nam
fjárveitingu til flugmála, þar
eð fjárveiting til flugvallagerða
er mjög óveruleg, miðuð við þau
miklu viðfangsefni, sem þar eru
framundan. En fjárveiting til
flugvallagerða hækkar um 2.4
millj. kr., miðað við raunveru-
lega fjárveitingu á þessu ári.
Vegna Vestfjarðaáætlunar hefur
verulegt nýtt fé komið til flug-
vallagerða í þeim landshluta á
þessu ári. Engin úrræði eru
lengur til þess að skjóta sér und
an að auka mjög verulega kostn-
aðarhlutdeild fslands í greiðslu
við rekstur veðurathuganaskipa
á Norður-Atlanzhafi. Hefur Is-
land undanfarin ár ekki greitt
nema lítinn hluta af eðlilegri
kostnaðarhlutdeild í þessari
þjónustu, sem er fáum þjóðum
nauðsynlegri en íslandi. Þrátt
fyrir hækkunina vantar þó enn
verulega á, að eðlileg hlutdeild
íslands sé greidd. En ekki er þó
talið fært að ganga lengra að
sinni.
Landbúnaður,
sjávarútvegur o.fl.
Gert er ráð fyrir, að óumflýj-
anlegt reynist að hækka fjár-
veitingu til landbúnaðarmála
mála um rúmar 18.3 milljónir
króna. Áætlað er að kostnað
vegna sauðfjárveikivarna, megi
lækka um rúmar 9 millj. kr. í
von um að engin ný óhöpp verði
á því sviði á næsta ári. En því
miður fer þvi fjarri, að þessi
sparnaður nægi til þess að mæta
öðrum óhjákvæmilegum útgjalda
auka á þessi grein. Áður hefi
ég drepið á hina stórkostlegu
aukningu garðræktarfram-
kvæmda á síðastliðnu ári, sem
mun leiða til nær 20 millj. kr.
umframgreiðslna á yfirstandandi
ári. Telur Búnaðarfélagið óráð-
legt annað en gera ráð fyrir, að
þessi þróun haldi áfram í ár,
og með hliðsjón af því, eru fjár-
veitingar til jarðræktar og fram-
ræslu hækkaðar um nær 20 millj.
kr. Þá hefur komið í ljós, að
framlag ríkissjóðs til Stofnlána-
deildar landbúnaðarins er mjög
vanáætlað í fjárlögum þessa árs,
og er fjárveiting á þeim lið hækk
uð um 6.5 millj. kr., sem þó er
vafasamt að nægi. Á síðasta Al-
þingi voru sett ný lög um gróð-
uvernd. Er þar gert ráð fyrir
nýjum átökum á sviði sand-
græsðlu, sem tvímælalaust er hið
mesta nauðsynjamál. Er því lagt
til að hækka fjárveitingu til
sandgræðslustöðva og gróður-
verndar um 1 millj. kr. Þá hefur
því miður reyndin orðið sú, að
stofnkostnaður við matsölu þá í
London ,sem ákveðið hefur verið
að setja upp til kynningar á ís-
lenzkum matvælum, fyrst og
fremst landbúnaðarafurðum, og
ríkisstjórninni var heimilað að
gerast helmingsaðili að í 22. gr.
fjárlaga yfirstandandi árs, verð-
ur sýnilega mun meiri en áætl-
að var í upphafi. Aðrir hluthafa
í fyrirtæki þessu, sem eru Sam-
band í slenzkra samvinnufélaga,
Framleiðsluráð landbúnaðarins
og Loftleiðir, hafa samþykkt að
auka að sínu leyti hlutafé, til
þess að mæta þessum viðbótar-
kostnaði, og er þá talið óum-
flýjanlegt, að ríkið gerði það
einnig að sínum hluta og hækki
hlutafjárframlag sitt í 4 millj. kr.
Framlög til sjávarútvegsmála
hækka lítið og gefa ekki tilefni
til sérstakra skýringa. Menn
MORGU N BLAÐIÐ •'
munu vafalaust veita því athygli,
að ekki er í fjárlagafrumvarpinu
gert ráð fyrir neinni sérstakri að-
stoð við sjávarútveginn, hlið-
stætt þvi, sem veitt var á yfir-
standandi ári. Orsökin er ekki
sú, að talið sé líklegt, að sú að-
stoð geti með öllu fallið niður
á næsta ári, heldur hitt, að at-
hugunum á hag og afkomuhorf-
um útgerðarinnar er enn ekki
lokið, og löggjöf sú, sem þessi að-
stoð byggist á, gildir aðeins fyr-
ir yfirstandandi ár, og fjárveit-
ing til þeirra þarfa er ekki í
fjárlögum. Er á þessu stigi máls-
ins því hvorki auðið, né heldur
eðlilegt að taka nokkra sérstaka
fjárveitingu í fjárlagafrumvarpið
í þessu skyni. Hins vegar verð-
ur að sjálfsögðu að gera sérstak-
ar ráðstafanir um fjáröflun til
að mæta þeim útgjöldum.
í sambandi við raforkumálin
er vert að vekja athygli á því,
að gert er nú ráð fyrir, að, öll
fjárveitingin til nýrra raforku-
framkvæmda gangi til rafvæð-
ingar í sveitum, en áður var
þessi fjárveiting að hluta hag-
nýtt til annarra framkvæmda.
Verður því að afla fjár til óhjá-
kvæmilegra framkvæmda Raf-
magnsveitna ríkisins með lán-
tökum .
Vegna löggjafar frá siðasta
Alþingi um rannsóknir í þágu
atvinnuveganna, verður allveru-
leg breyting á uppsetningu fjár-
veitinga til rannsóknastofnan-
anna, og jafnframt hækka nokk-
uð fjárveitingar til þeirra.
Framlög til
menntamála aukin
Á útgjöldum til menntamála
verða enn á næsta ári miklar
óhjákvæmilegar hækkanir, svo
sem verið hefur árlega, eða um
53 milljónir króna. Mesta hækk-
un til einstakrar stofnunar er
til Háskóla íslands rúmar 4
millj. kr. Hefur verið heimiluð
ráðning 7 lektora og 4 prófess-
ora og er þessi aukning starfs-
liðs í samræmi við 10 ára áætl-
um háskólaráðs um nauðsynlega
eflingu Háskólans. Hefur varð-
andi flesta útgjaldaliði verið far-
ið eftir tillögum Háskólans.
Fjárveiting til styrktar íslenzk-
um námsmönnum hækkar um
rúmar 2.5 millj. með hliðsjón af
fjÖlgun námsmanna og hækkuð-
um námskostnaði. Mest hækkun
til annarra æðri skóla er til
Menntaskólans í Reykjavík 2.5
millj. kr. og Kennaraskólans um
2.3 millj. Framlög til barna-
fræðslu hækka um 18.8 millj. Þar
af hækkar fjárveiting til bygg-
ingar barnaskóla um 5.6 millj.
Er þó gert ráð fyrir að fjár-
veitingar verði ákvarðaðar eftir
sömu reglu og raunverulega var
gert á yfirstandandi, ári. Fram-
lög til gagnfræðamenntunar
hækka um 13.8 millj. Þar af til
byggingar gagnfræða- og héraðs-
skóla um 5.4 millj., einnig miðað
við raunverulega fjárveitingu
yfirstandandi árs. Óumflýjanlegt
er talið að áætla 4 millj. kr.
hækkun á fjárveitingu til
greiðslu kostnaðar vegna yfir-
vinnu fastra kennara eftirvinnu
og eyðu í stundaskrá.
Hin stöðugt vaxandi útgjöld
vegna skólabygginga er vanda-
mál, sem að verður vikið á öðr-
um stað. Hér skal aðeins minnst
á menntaskólana. Eru bygginga-
mál þeirra sérstakt vandamál,
sem nauðsynlegt er að leysa.
Efst á blaði hlýtur að vera að
skapa viðunandi - starfsskilyrði
í þéim þremur menntaskólum,
sem nú eru starfandi. Er nú ný-
lokið við byggingu við Mennta-
skólann í Reykjavík. Hafizt hef-
ur verið handa um byggingu til
að nýta betur möguleika Mennta
skólans á Laugarvatni og hús-
næðismál Menntaskólans á Ak-
eyri eru í því öngþveiti, að talið
er óumflýjanlegt að hefjast
nú sem fyrst handa um bygg-
ingu hliðstæðrar viðbótar við
þann skóla og við Menntaskól-
ann í Reykjavík. Þá er hafin
bygging nýs menntaskóla í
Réýkjavík, þar eð gamli Mennta-
skólinn hefur^ þegar brotið af
sér öll bönd. Á síðasta þingi var
samþykkt að reistir skyldu
menntaskólar á Austurlandi og
Vestfjörðum. Að sjálfsögðu kem
ur ekki til mála að hefja bygg-
ingu þeirra skóla fyrr en við-
unandi ástand er fengið í sam-
bandi við starfsemi hinna mennta
skólanna. Engu að síður hefur
þótt rétt að taka upp nú í fjár-
lögum næsta árs byrjunarfjár-
veitingu til þesssara væntanlegu
skóla auk nokkurrar hækkunar
á fjárveitingum til framkvæmda
við hina menntaskólana og er þá
gengið út frá, að fyrst um sinn
verði þessum fjárveitingum var-
ið til að hraða þeim framkvæmd
um sem í gangi eru en síðan end-
urgreiddar, þegar hafizt verður
handa um byggingu nýrra
menntaskóla.
Fé það til alls konar styrktar-
starfsemi, sem veitt hefur verið
í 14. gr. B. fjárlaga hefur lengi
verið hálfgert vandræðamál og
bæði í ráðuneytinu og fjárveit-
inganefnd rætt um nauðsyn þess
að gera víðtæka skipulagsbreyt-
ingu á þeirri grein. Þar er að
finna fjölda persónulegra styrkja,
sem vægast sagt eru harla handa-
hófskenndir og ekki eiga allir
mikinn rétt á sér, en reyndin hef-
ur orðið sú, að erfiðlega hefur
reynzt að fella niður styrk, sem
einu sinni hefur verið upp tek-
inn, enda þótt allar aðstæður hafi
gerbreyzt. Hér er ekki yfirleitt
um fjárhæðir að ræða, sem veru-
legu máli skipta fyrir fjárhag
ríkissjóðs, en þ^ssar nafnbundnu
styrkveitingar eru á ýmsan hátt
harla ógeðfelldar og veldur stöð-
ugri gagnrýni hvers vegna einn
fær styrk en annar ekki, þótt um
fullkomlega sambærilega aðr
stöðu sé að ræða. Lagt er nú
til í frumvarpinu að sameina alla
hina persónulegú styrki í heild-
arfjárveitingar á 2 liðum, ann-
ars vegar styrk til ritstarfa, út-
gáfustarfsemi og rannsókna-
starfa, hins vegar styrk til tón-
listarstarfsemi og verði fénu síð-
an ráðstafað samkv. ákvörðun
menntamálaráðuneytisins eða
menntamálaráðs. Fjárveitingar
eru hinar sömu og í fjárlögum
yfirstandandi árs og ekki geng-
ið út frá því fyrirfram, að neinir
tilteknir þessara styrkja verði
raunverulega niður felldir, en þó
reynt að styðja þá styrkari rök-
um en nú eru fyrir hendi í ýms-
um tilfellum, og styrkirnir ekki
veittir nema raunverulega sé um
einhver styrkhæf menningar-
framlög að ræða á þessum svið-
um. Þessi skipulagsbreyting hef-
ur verið gerð i fullu samráði við
menntamálaráðuneytið. Töldu
ráðuneytin sér skylt að eiga
frumkvæði um þessa breytingu,
en að sjálfsögðu verður svo fjár-
veitinganefnd Alþingis að meta
það, hvort hún getur einnig
fyrir sitt leyti á hana fallizt.
Mikil hœkkun
til félagsmála
Langmesta hækkun á einstök-
um fjárlagagreinum eru fjárveit-
ingar til félagsmála, sem hækka
um 106 millj. kr. Raunveruleg
hækkun er þó nokkru minni eða
sennilega um 90 millj. því að
aukafjárveiting er á 19. gr. fjár-
laga yfirstandandi árs til að
mæta útgjaldaauka vegna 3%
launahækkunar. Lartgmestur
hluti þessarar útgjaldaaukningar
er hækkun framlaga til al-
mannatrygginga, sem nánar er
gerð greiri fyrir í greinargerð
frumvarpsins. Framlag til at-
vinnubótasjóðs er hækkað um 5
millj. kr. og er það í sarriræmi
við fyrirhugaða löggjöf um efl-
ingu þess sjóðs. Uppbætur á líf-
eyri hækkar um 13.1 millj. kr.
Niðurgreiðslur á
vöruverði 559 millj.
Miðað við óbreyttar niður-
greiðslur á vöruverði á hverja
einingu mun sá útgjaldaliður
hækka um 16 millj. kr. og verð-
ur þá 559 millj. kr. Er hér um
geigvænlegan útgjaldalið að
ræða og augljós þörf skipulags-
breytingar í þessum efnum, en
úrlausn þess vanda er ekki auð-
veld eftir að verðtrygging launa
hefur verið upp tekin að nýju.
Miðað við 10% verðhækkun land
búnaðarafurtða verður að gera
ráð fyrir 26 millj. kr. hækkun
á fjárveitingu til uppbóta á út-
fluttar landbúnaðarafurðir, og
eru þær uppbætur þá í hámarki,
enda má gera ráð fyrir að út-
flutningur landbúnaðarafurða
verði það, miðað við sl. ár og
horfur á þessu ári.
Ríkisábyrgðarlán
Hin miklu útgjöld ríkissjóðs
vegna vanskila á ríkisábyrgðar-
lánum hafa lengi verið mikið
vandamál. Fóru þær greiðslur
vaxandi ár frá ári og leiddu til
þess, að sett voru lög um ríkis-
ábyrgðarsjóð, þar sem reynt var
að fastmóta betur reglur um
veitingu ríkisábyrgða. Sú veiga-
mikla breyting varð, að ábyrgð
ríkissjóðs skyldi þar eftir yfir-
leitt vera einföld ábyrgð og
Seðlabankanum jafnframt falið
að kanna tryggingar fyrir á-
byrgðarlánum og annast inn-
heimtu, Hefur reynslan af þess-
ari löggjöf verið mjög góð, sem
ljósast kemur fram í því, að
ríkisábyrgðir, sem veittar hafa
verið samkv. hinum nýju regl-
um hafa ekki leitt til neinna
vanskila á síðustu 3 árum, að,
undantekinni ábyrgð til eins fyr
irtækis, sem varð gjaldþrota.
Hins vegar hafa haldið áfram
stórfelld vanskil á fyrri ríkis-
ábyrgðarlánum, sem flest voru
sjálfskuldarábyrgðarlán, og
hafa þó öll tækifæri verið not-
uð til þess að ipnheimta um-
rædd vanskil og breyta vanskila
skuldum í samningsbundin ný
lán. Þetta hefur skilað þeim
árangri að vanskilin hafa farið
minnkandi. Árið 1962 voru út-
borganir úr ríkisábyrgðasjóði
vegna vanskila 140.5 millj. kr.r
innborgaðar vanskilaskuldir 11.1
millj. og nettóútgjöld sjóðsins
vegna vanskila þannig 129.3
millj. Árið 1933 voru útborguð
vanskil 135.1 millj., innborganir
17.4 millj. og nettóútgjöld vegna
vanskila 107.7 millj. kr. Árið
1964 voru útborganir vegna van-
skila 147.9 millj. innborganir
45.7 millj. og nettóútgjöld sjóðs-
ins vegna vanskila 101.3 millj.
Árið 1962 lagði ríkissjóður rík-
isábyrgðasjóði 49 millj. kr. auk
40 millj. kr. lántöku i Seðlabank
anum. Árið 1963 var fjárlaga-
framlag til sjóðsins 38 millj.
og greiðsla umfram fjárlög
55.7 millj. eða alls 93.7 millj. kr.
Á árinu 1964 var fjárveitingin
46 mill. og umframgreiðsla 41.T
millj. eða alls 87.7 millj. Ekki
er enn vitað um útkomuna í ár,
en hún ætti þó að verða mun
betri og óhætt þykir að ákveða
fjárveitinguna 1966 50 millj. kr.
í trausti minni vanskila. Er auð-
vitað óviðunandi að þurfa að
greiða fyrir ótal aðila, ekki sízt
einkaaðila, stórar fjárhæðir ár-
lega af opinberu fé á þenn*
hátt. Á grundvelli fenginnar
reynslu af starfi ríkisábyrgða-
sjóðs er nú unnið að undirbún-
ingi reglugerðar til að fastmót*
starfshætti sjóðsins, en hin stór-
felldu vanskil á ríkisábyrgðar-
lánum um langt skeið er glogg
ábending til meiri varfærni um
ríkisábyrgðir en oft hefir verið
ráðandi.
Unnið er nú að undirbúningi
framkvæmdaáætlunarinnar fyr-
ir árið 1966, og er lögð áherzl*
á að hraða því verki. Þarf m.a.
að afla fjár til vissra fram-
kvæmda á sviði skólabygginga,
sjúkrahúsa og flugvallagerða,
og verður væntanlega leitað eft
ir lántökuheimildum f þessu
skyni, áður en fjárlög verða af-
greidd.
Hœkkanir á
takmörkuðum sviðum
Ef auðið átti að vera að af-
greiða greiðsluhallalaus fjárlög,
án almennra skattahækkana,
varð óhjákvæmilega að grípa til
margvíslegra úrræða, sem auð-
vitað hlutu að koma við þjóð-
félagsborgarana með ýmsum
hætti, en þó ekki verka eins ó-
heppilesa, eins og almenn hækk
un söluskatts, verðtolls eða
Framh. á bls. 31