Morgunblaðið - 19.10.1965, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 19.10.1965, Blaðsíða 21
21 i Þriðjudagur W. október P965 MORGUNBLAÐIÐ ' _________________ _ - — - - -- ^ — FjárlagaræBan Framhald a£ bls. 17 ln ár hafa tekur ríkissjóðs yfir- leitt farið mjög verulega fram úr áætlun fjárlaga, og reyndist einnig svo á árinu 1964, enda þótt engu að síður yrði þá sá mikli greiðsluhalli, sem ég hefi nú gert igrein fyrir. Horfumar, um tekju öflun ríkissjóðs á yfirstandandi éri, eru hins vegar þær, að tekjur ríkissjóðs á árinu muni ekki einu einni ná áætlun fjárlaga. Tekjur á rekstraryfirliti fjárlaga í ár, eru áætlaðar 3.523 millj. kr. Samkvæmt endurskoðaðri áætlun Efnahagsstofnunarinnar, sem gerð var nú í lok ágústmánaðar, er ekki gert ráð fyrir, að tekjurn ar muni verða nema 3.444 millj. kr., eða um 79 millj. kr. undir áætlun fjárlaga. Tekju- og eignar Bkattur er í fjárlögum áætlaður S75 millj. kr., en þar að auki var í lögum á síðasta Alþingi um fjáröflun til íbúðabygginga, gert ráð fyrir því, að þreföldun á fast eignamati til eignaskatts nægði til þess að standa undir 40 millj. kr. framlagi ríkissjóðs til hús- næðismála. Voru því áætlaðar tekjur á þessum lið raunverulega 415 millj. kr. Það kemur hins veg ar í ljós, að því fer víðs fjarri, eð þessi áætlun standist, bæði er það, að þessi margföldun fast- eignamats gefur ekki nema helm ing þess, sem áætlað var og enn- fremur hitt, að lögin um tekju- ©g eignarskatt frá síðasta þingi, rýra þennan tekjustofn ríkissjóðs xnun meira en gert hafði verið xáð fyrir við undirbúning fjár- laga, enda þótt meðalhækkun álagningar muni vera um 33%. Er áætlað að heildartekjur ríkis- $jóðs af tekju- og eignarskatti á þessu ári, verða aðeins um 335 xnillj. kr. eða um 80 millj. kr. undir áætlun. Þá er í endurskoð- eðri innflutningsáætlun Seðla- bankans gert ráð fyrir því, að innflutningur á yfirstandandi ári verði nokkru minni en fjárlaga- áætluninn var miðuð við. Stand- ist sú áætlun Seðlabankahs rýrna tekjur ríkissjóðs af þessum sök- um um 20 millj. kr. Þá eru allar horfur á, að bifreiðainnflutning- ur á þessu ári verði það minni en á síðastliðinu ári, að tekjur xíkissjóðs af leyfisgjöldum verði um 25 millj. kr. undir áætlun. Loks hafa tekjur af ríkisstofnun- um verið í fjárlögum áætlaðar 6vo hátt, að horfur eru á, að þar ihallist um að minnsta kosti 25 millj. kr. Eini tekjuliðurinn, sem talið er að geti orkað til nokkurs mótvægis við þennan xnikla tekjumissi er söluskattur- urinn, sem gert er ráð fyrir, að geti farið um 30 millj. kr. fram úr áætlun. Jafnhliða þessum slæmu horfum um tekjuöflun er þegar vitað, að margir útgjalda- liðir ríkissjóðs muni fara mjög verulega fram úr áætlun. Má í því sambandi nefna 4% launa- hækkun ríkisstarfsmanna frá 15. júlí að telja, sem hvergi er gert ráð fyrir í fjárlögum, en verður að sjálfsögðu að inna af hendi. Jafnframt verður hliðstæð hækk un á tryggingabótum og loks er þegar fram komin 1% hækkun á verðlagsuppbótum. Til þess að gera sér nokkra grein fyrir því, hverju slíkar upphæðir geti num ið, skal þess getið, að gera má ráð fyrir, að launagreiðslur ríkis ins nemi um 900 millj. kr. og launahækkanir hafi bein áhrif á útgjaldaliði ríkisins, er nemi samtals um 1500 millj. kr. Veld- ur þannig 1% launahækkun ríkis ejóði 15 ^millj. kr. aukaútgjöld- um á ári. Eftir að fjárlög þessa árs voru afgreidd, samþykkti al- þingi með sérstökum lögum að veita útgerðinni ýmiss konar að- stoð á þessu ári, sem áætlað er, að valdi ríkissjóði 55 millj. kr. nýjum útgjöldum. Þá voru einnig eftir af afgreiðslu fjárlaga ákveðnar launabætur til opin- berra starfsmanna, sem tarldar voru óumflýjanlegar vegna launahækkana annarra stétta. — Var áætlað að þær launa- bætur myndu kosta ríkissjóð á þessu ári 65 millj. kr. Samtals var því hér um að ræða ný ríkis- útgjöld umfram fjárlagaáætlun að upphæð 120 millj. kr: Þar sem ekki var talið fært að leggja á nýja skatta til þess að mæta þessum auknu útgjöldum, taldi ríkisstjórnin óumflýjanlegt að grípa til þeirrar fjárlagaheimild- ar að lækka framlög til opin- berra framkvæmda á yfirstandi ári. Var ákveðið að lækka þessi framlög um 20% og var talið eftir lauslegri athugun, að sú lækkun myndi spara ríkissjóði um 120 millj. kr. Þegar til fram- kvæmda kom, reyndist þetta mjög á annan veg, því að inn í niðurskurðaráætlunina höfðu verið teknir margir útgjaldaliðir fjárlaga, sem eru beinlinis lög- bundnir eða hreinir áætlunarlið ir svo sem jarðræktarframlög Varð reyndin sú, að ríkissjóði spörðust við þennan niðurskurð aðeins um 85 millj. kr. Afleiðing ing verður því beinn útgjalda- auki ríkissjóðs um 35 millj. kr. af þessum sökum. Þá má geta þess, að jarðræktarframkvæmdir hafa orðið svo geysimiklar á síð- astliðinu ári, að umframútgjöld ríkissjóðs á þessu ári, vegna jarð ræktarframlaga munu nema um 20 millj. kr. Þá eru horfur á áframhaldandi geigvænlegum hallarekstri Skipaútgerð ríkisins einnig á þessu ári, þannig að aukaútgjöld til Skipaútgerðar muni verða að minnsta kosti 15 millj. kr. Þótt reynt verði með öllu móti að spyrna gegn öllum umframgreiðslum, , sýna þessi dæmi og ýmis önnur, hliðstæð, að við sum aukaútgjöld verður ekki ráðið. Fjárlög 1966 Þetta var sú mynd, sem við blasti, er við settumst að við að reyna að koma saman fjárlaga- frumvarpi fyrir árið 1966. Sú draumsýn, sem því miður hefur oft undanfarin ár markað af- stöðu manna hér á hinu háa Al- þingi, að allan vanda mætti leysa með nýjum og nýjum framlögum ótæmandi ríkissjóðs, er nú óve- fengjanlega að engu orðin. Við stöndum nú öll andspænis þeirri nöpru staðreynd að verða að end- urskoða afstöðuna til ríkisút- gjalda. Við þessar aðstæður geri ég ráð fyrir, að allir háttvirtir þingmenn geti verið mér sam- mála um það, að engra góðra kosta hafi verið völ, enda þótt menn vafalaust muni svo greina á um þær leiðir, sem valdar hafa verið. Ef til vill munu einhverjir segja: „Vandinn er ekki annar en sá, að draga úr ónauðsynleg- um útgjöldum ríkissjóðs“. Þetta hljómar fallega, og ég er full- komlega þeirrar skoðunar, að einbeita beri kröftum sínum að því að"draga úr öllum ónauðsyn- legum útgjöldum. En því miður hrökkva þeir mögulei'kar skammt til að mæta þeim vanda, sem við er að fást. Æskilegt væri auðvitað fyrir fjármálaráðherra, að geta sagt nú er mælirinn full- ur og nú fellst ég ekki á neinar útgjaldahækkanir, en því miður er málið ekkf svona einfalt. Meg- inhlutinn af cllum útgjöldum ríkisins eru annað hvort lög- bundnar greiðslur eða óum- flýjanleg framlög til þess að stöðva ekki þá þjónustustarf- semi við borgarana, sem lög- gjöfin gerir ráð fyrir. — Laun ríkisstarfsmanna hljóta að hækka til samræmis við laun annarra stétta í landinu, enda beinlínis lögboðið og aðrir þeir liðir, sem langmestum hækkun- um valda árlega, félagsmál og menntamál, eru jafnframt lög- bundnir. Sama er að segja um útflutningsuppbætur á landbún- aðarvörur. Hin geysiháu framlög ríkisins til niðurgreiðslu á vöru- verði, eru að vísu ólögbundin, en mjög mikil lækkun þeirra, myndi valda verulegri hækkun ýmissa nauðsynjavara, og með núverandi skipan mála valda hækkun kaupgreiðsluvísitölu, er í senn yki útgjöld ríkissjóðs, og orsakaði aukin vandræði fram- leiðsluatvinnuveganna, sem þeg- ar eru ærin. Jafnhliða þessum miklu erfiðleikum við að skera í stórum stíl niður útgjaldaliði fjárlaga, var svo hin brýna nauð- syn þess að grípa ekki til nýrrar tekjuöflunar, er óhjákvæmilega hlyti að leiða til allsherjar hækk unar vöruverðs í landinu, eða taka samstundis aftur af borgur- unum þau mikilvægu skatthlunn indi, er veitt voru með skatta- lögum þeim, sem samþykkt voru á síðasta þingi. Tel ég höfuð- nauðsyn að haga nú afgreiðslu fjárlaga á þann veg, að hvorki þurfi að skerða þessi hlunnindi, né heldur valda allsherjar verð- hækkun í landinu með almennri hækkun innflutningsgjalda eða hækkun söluskatts. En til þess að svo megi verða, þatf að koma til raunsær skilningur háttvirtra þingmanna á allri fjárhagsað- stöðu ríkissjóðs og mikil hófsemi um alla kröfugerð. Greiðsluhalla- laus fjárlög verður að afgreiða, og treysti ég á góða samvinnu við háttvirta fjárveitinganefnd og háttvirta þingmens yfirleitt, svo að því takmarki verði náð á þeim grundvelli sem lagður er með fjárlagafrumvarpinu, eða öðrum raunhæfum úrræðum, sem ég er að sjálfsögðu til viðtals um. Ég mun þá í meginatriðum gera grein fyrir fjárlagafrum- varpinu, breytingum frá fjárlög- u'm yfirstandandi árs, og loks þeim úrræðum, sem tillögur eru gerðar um, í því skyni að geta afgreitt greiðsluhallalaus fjárlög. Útgjaldaaukmng vegna launahœkkana í inngangi athugasemda með fjárlagafrumvarpinu er gerð grein fyrir þeim reglum, sem fylgt var við ákvörðun einstakra útgjaldaliða frumvarpsins. Megin orsök útgjaldaaukningar ríkis- sjóðs er launahækkanirnar. Sam- anburður á einstökum fjárlaga- greinúm við fjárlög þessa árs verður torveldur vegna þess, að þær 43 millj. kr- til launaupp- bóta, er veittar voru í einu lagi í 19. gr. fjárlaga ársins 1965 dreif ast nú á hina einstöku fjárlaga- liði. Við bætist svo sú 6,6% hækk un, sem mæta átti með niður- skurði fjárfestingarliða á yfir- standanli ári en að öðru leyti eru launaáætlanir miðaðar við 3,66% visitöluhækkun, sem í gildi var í sumar, þegar frá fjár- lagaáætlunum stofnananna var gengið. Það er því ljóst, að við hina einstöku rekstrarútgjalda- liði fjárlagafrumvarpsins munu enn bætast hækkanir vegna nýrra launauppbóta, sem síðan hafa komið til. Er þegar vitað um 4% almenna launauppbót ríkis- starfsmanna í samræmi við kjara samninga á sl. sumri, sem fellur á ríkissjóð, frá 15. júlí sl. að telja og engin fjárveiting er fyrir í þessa árs fjárlögum. Að auki er til komin 1% hækkun á verð- lagsuppbótum og loks hefur enn ekki verið endanlega gengið frá kjaramálum ríkisstarfsmanna. — Gerðu ríkisstarfsmenn kröfur um svo stórfelldar launahækkanir umfram þau 4%, sem ríkisstjórn- in samþykkti, að útilokað var með öllu að fallast á slíkar kröf- ur án beins úrskurðar kjaradóms. Teygði ríkisstjórniji sig þó eins langt til samkomulags og frekast var auðið, en umboðsmenn ríkis- starfsmanna töldu sig verða að krefjast enn meiri hækkana. Vildu báðir aðilar reyna að leysa málið með frjálsum samningum, en því miður reyndist það ekki auðið og varð því að velja dóms- úrskurðarleiðina. Engu verður um það spáð nú, hver verður jrskurður Kjaradóms, en var- legt er að gera ekki ráð fyrir einhverjum hækkunum og með hliðsjón af þeim 5%, sem þegar eru áfallin, hugsanlegum hækk- unum af úrskurði Kjaradóms og jafnframt til að mæta að ein- hverju leyti hækkunum, sem svo að segja öruggt má telja, að verði á næsta ári, eru í 19. gr. áætlaðar 100 millj. kr. til þess að mæta þessum væntanlegu og þegar vit- uðu útgjöldum. Má telja öruggt, að sú áætlun sé ekki of há. Tetlt á tœpasta vali Samkvæmt fjárlagafrumvarpi ársins 1966 er rekstrarafgangur á rekstraryfirliti 208,8 millj. kr. en á sjóðsyfirliti eru tekjur sam- tals 3.790 millj. og gjöld samtals 3.765 millj., verður þá hagstæður greiðslujöfnuður 25,4 miílj. kr. Efnahagsstofnunin hefir áætl- að tekjur ríkissjóðs á næsta ári af núgildandi tekjustofnum. Er í þeirri áætlun reiknað að fullu með aukningu innflutnings og launatekna miðað við reynslu síðustu ára og ekki nema að litlu leyti tekin til greina lækk- un tekjuskatts, sem umreikning- ur samkvæmt skattvísitölu hlýtur að valda. Þar sem enn er ekki hægt að ákvarða þá vísitölu, verður ekki nákvæmlega sagt um áhrif hennar. Þessi tekjuáætlun hefir verið tekin affallalaus í frumvarpið og því ekki gert ráð fyrir neinum varasjóði til að mæta áföllum. ' Þar sem tekjuáætlun er þannig í toppi og miðuð við góðæris- ástand og gera má að sjálfsögðu ráð fyrir að auki að einhverjar hækkanir verði á frumvarpinu í meðförum Alþingis, er vægast sagt teflt á tæpasta vað, með ekki meiri greiðsluafgangi í frum varpinu. Jafnframt er svo þess að gæta, að samningar hafa enn ekki verið gerðir við Seðlabank- ann um úrræði til að jafna þá miklu skuld, sem myndazt hefur vegna greiðsluhalla 1964 og fyrir- sjáanlegs greiðsluhalla á yfir- standandi ári. Samanburður við fjárlög yfirstandandi árs er erf- iður að því leyti, að hluti ríkis- útgjaldanna er ekki í fjárlögum ársips 1965, heldur mætt eftir á með niðurskurði framkvæmda. Segja má þó að raunhæfur sam- anburður fáist með því að bæta við útgjaldahlið fjárlaga yfir- standandi árs um 35 millj. kr., sem útgjöldin uxu umfram tekju- auka vegna niðurskurðar verk- legra framkvæmda. Verða út- gjöld fjárlaga 1965 þannig 3547 millj. kr. en útgjöld sam'kv. fjár- lagafrumvarpi 1966 samtals 3.765 millj. Er þannig hækkunin frá fjárlögum þessa árs samtals um 218 millj. kr. Má segja að öll þessi hækkun stafi af þegar á- föllnum eða fyrirsjáanlegum launahækkunum. Ýmsar hœkkanir í athugasemdum með einstök- um greinum frumvarpsins er að finna nákvæmar skýringar á breytingum einstakra liða frá fjárlögum ársins 1965. Mun ég ekki rekja þær breytingar, en aðeins drepa á þá liði, sem ég tel þarfnast frekari skýringa. Auk óumflyjanlegs aukakosth- aðar vegna launahækkana, sem áður er að vikið, er aðalútgjalda- auki Stjórnarráðsins 2 milljón króna hækkun á öðrum kostn- aði. Er hér ekki um neina nýja útgjaldaliði að ræða, heldur hef- ur þessi kostnaður, árum saman, verið altlof lágt áætlaður í fjár- lögum. Þjónar það engum skyn- samlegum tilgangi, að stefna þannig að fyrirsjáanlegum um- framgreiðslum. Lagt er til að veita sérstaka fjárhæð, 1,1 millj. kr. til Hagstofunnar, vegna tíma bundinna verkefna, sem stofn- unin vinnur að. Er það um að ræða endurskoðun á grundvelli framfærsluvísitölunnar, kostnað við útgáfu nafnskírteina og kostnað við vélaúrvinnslu mann- talsins 1960. Eru þessu útgjöld öll óumflýjanleg. Aðalhækkunin á útgjöldum vegna utanríkisþjón ustunnar er á tveimur liðum, annars vegar vegna stofnunar sérstaks fastafulltrúa embættis fslands hjá Sameinuðu þjóðun- um, sem ríkisstjórnin ákvað snemma á þessu ári, jafnframt því, að niður var lögð sérstök aðalræðismannsskrifstofu í New York. Er áætlað, að nettóútgjalda auki, vegna þessarar skipulags- breytingar nemi 2.5 millj. kr. Hins vegar vegna sérstaks auka- framlags til Sameinuðu þjóð- anna, til "þéss að bæta úr fjár- hagsörðugleikum þeirra. Nemur þetta viðbótarframlag tvöföldu fastaframlaginu, eða rúmum 3.4 millj. kr. Taldi ríkisstjórnin ó- gerlegt fyrir ísland að skerast úr leik, þegar öll hin Norðurlönd- in samþykktu slíkt aukaframlag, enda ekki sízt mikilvægt fyrir smáþjóðirnar, að friðargæzlu- starf Sameinuðu þjóðanna sé ekki brotið niður. Áætlað er, að kostnaður vi# Alþingi hækki um rúmar 8.2 millj. kr. Er það bæði vegna sýnilegrar vanáætlunar á yfir- standandi ári, launahækkana og tilkomu nýs húsnæðis, sem Al- óingi hefur leigt fyrir starfsemi sína. Fjárveitingar vegna inn- heimtu tolla og skatta hækka um rúmar 15 millj. kr. auk eðli- legrar hækkunar vegna launa- breytinga. Er orsök hækkunar- innar óhjákvæmileg aukning tollgæzlunnar, fyrst og fremst í Reykjavík og á Keflavíkurflug- velli. Aðeins vegna flutnings á afgreiðslu Loftleiða til Kefla- víkurflugvallar verða það ný út- gjöld 1.3 millj. kr. vegna toll- gæzlu. Kostnaður við ríkis- skattanefnd og skattstofur reyn- ist enn of lágt áætlað í núgild- andi fjárlögum. Hefur starfs- mannakerfi skattstofnana verið tekið til rækilegrar endurskoð- unar nú í umar og hefur reynzt óumflýjanlegt að heimila all- mikla fjölgun starfsmanna til þess að tryggja nægilega að- stöðu til eftirlits með skattafram tölum og viðhlítandi hraða við álagningu skatta, en seingangur í því efni veldur sveitarfélög- unum miklum erfiðleikum í sam bandi við álagningu útsvara. Undirbúningur hins nýja fast- eignamats hefur gengið altlof hægt. Hefur verið lögð sérstök áherzla á að hraða þeim undir- búningi, þannig að matinu geti orðið lokið á árinu 1967. Er hér um geysiumfangsmikið starf að ræða og til þess að auðið sér að vinna að framkvæmdum með viðunandi hraða, er talið óum- flýjanlegt að verja til þess 10 millj. kr. á næsta ári. Útgjöld vegna dómgæzlu og lögreglustjórnar hækka verulega. Er þar þó ekki um nýja kostn- aðarliði að ræðá heldur óhjá- kvæmilegan kostoaðarauka vegna launahækkana og hækk- unar annars kostnaðar. Oft hefur verið kvartað um óviðunandi seinagang á afgreiðslu mála hjá ýmsum hinum stærri embættum, og hefur því þótt óumflýjanlegt að heimila smávægilega aukn- ingu starfskrafta við nokkur þessara embætta. Vegna van- áætlunar á útgjöldum til emb- ætta sýslumanna, bæjarfógeta og lögreglustjóra síðustu árin, reynist óumflýjanlegt að hækka þann lið, sérstaklega til að vinna upp þann mismun. Vegna laga frá síðasta þingi um laun hrepp- stjóra, hækkar sá útgjaldaliður allverulega. Þá hækkar annar löggæzlukostnaður um 4.3 millj. kr., sem einnig af töluverðu leyti stafar af of lágri áætlun í fjár- lögum að undanförnu. Kostnað- ur við landhelgisgæzlu hækkar um 3 millj. kr. og er þá gert ráð fyrir að landhelgisgæzlan hætti rekstri varðskipsins Sæ- bjargar. Af því skipi hafa verið mjög lítil not fyrir landhelgis- gæzluna,, en verulegur kostnaður við útgerð þess. Aukin framlög til sjúkrahúsa Hin nýju læknaskipunarlög, sem samþykkt voru á síðasta Al- þingi; leiða af sér verulega hækk- un, fyrst og fremst vegna þeirr- ar sérstöku staðaruppbótar til 20 héraðslækna, er ákveðin er í lög- unum, til þess að reyna að bæta úr hinum miklu erfiðleikum við að fá viðunandi læknaþjónustu í strjálbýlinu. Vegna hækkunar daggjalda á sjúkrahúsum vex reksturshalli ríkisspítalanna að- eins um 3.1 millj. kr., þrátt fyrir miklar launahækkanir. En þár eru þó ekki öll kurl til grafar komin, því að hækkun daggjald- anna leiðir beinlínis af sér mik- inn útgjaldaauka fyrir ríkissjöð. Er orsökin sú, að skylduframlag ríkissjóðs til Tryggingastofnuriar ríkisins hækkar um nær 8 millj. kr. umfram tekjuaukann við hækkun daggjaldanna. í fljótu bragði, virðast því næsta fráleit- ir búsakparhættir, að hækka daggjöld á ríkisspítölum, en hér koma til greina hagsmunir ann- arra sjúkrahsúa, sem óumflýj- anlegt var að sinna. Framlag til Framhald á bls. 23

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.